سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، که برای شرکت در هشتمین نشست اقیانوس هند به عمان سفر کرده بود، در حاشیه این اجلاس در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی ویون (WION) هند گفت که این کشور با دولت آمریکا درباره موضوع معافیت‌های تحریمی در خصوص بندر چابهار در ارتباط است.

به گزارش دنیای اقتصاد، عراقچی گفت: «ما توافقی ۱۰ساله داریم. برخی مسائل مربوط به طرف سوم است و طرف هندی در حال رایزنی با آمریکا در این باره است. چابهار بندر بسیار مهمی است و اهمیتی راهبردی دارد.»

عراقچی همچنین در دیدار با وزیر خارجه هند تصریح کرد این بار شرایط دشوار است، اما با عزمی که بین دو طرف وجود دارد، بر این مشکلات، به‌ویژه در حوزه اقیانوس هند، غلبه خواهیم کرد.

حال پرسش مهم این است که با توجه به بازگشت فشار حداکثری، سفر نخست‌وزیر هند به آمریکا و دیدار با ترامپ، چابهار از تحریم‌های ترامپ معاف خواهد شد؟ تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای اعمال مجدد تحریم‌های شدید علیه ایران، سایه‌ای طولانی بر سرمایه‌گذاری بلندپروازانه هند در بندر چابهار - دروازه تجاری کلیدی در جنوب شرقی ایران - انداخته است. ترامپ در یادداشت ریاست‌جمهوری خود که اخیرا آن را امضا کرد، وعده داد که معافیت‌های تحریمی چابهار لغو یا اصلاح شود. دهلی نو در سال ۲۰۱۶ با تهران برای توسعه این بندر قرارداد امضا کرد.

در این شرایط نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، روز‌های ۲۴ و ۲۵بهمن‌ماه به واشنگتن رفت تا با ترامپ رایزنی‌هایی داشته باشد. نخست‌وزیر هند چهارمین رهبر جهان است که از زمان آغاز دومین دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در کاخ سفید با او دیدار می‌کند. در این بین سرنوشت پروژه ۳۷۰میلیون‌دلاری سرمایه‌گذاری هند در چابهار همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

نارندرا مودی هفته گذشته و در آستانه سفر به ایالات متحده، از سرمایه‌گذاری این کشور در بندر چابهار حمایت کرده و آن را ابزاری برای تسهیل ارتباطات تجاری با آسیای مرکزی خواند. روزنامه تایمز آو ایندیا، در گزارشی با عنوان «پیش از دیدار مودی و ترامپ، هند از توسعه بندر چابهار حمایت کرد» نوشت: «در‌حالی‌که دولت ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، تهدید می‌کند که معافیت تحریمی را که به هند امکان توسعه بندر استراتژیک چابهار در ایران را می‌دهد، لغو می‌کند، دولت هند روز دوشنبه ۲۲بهمن ۱۴۰۳، از توسعه این بندر حمایت کرد و گفت که این مسیر جایگزین راه مورد نیاز افغانستان را برای بازسازی و توسعه اقتصادی آن فراهم و همزمان ارتباطات تجاری با آسیای مرکزی را تقویت می‌کند.»

در ۶ فوریه، ترامپ یادداشتی برای امنیت ملی امضا کرد که هدف آن محدود کردن خطوط حیاتی مالی ایران، از جمله صادرات نفت و عملیات بندری این کشور است.

در این بین وزیر امور خارجه ایران روز گذشته در مصاحبه‌ای با یک رسانه هندی با توجه به اخبار منتشرشده درباره «لغو معافیت‌های تحریمی بندر چابهار توسط دولت ترامپ»، گفت: «ما یک توافق ۱۰ساله با هند در مورد بندر چابهار داریم. می‌دانیم که مسائلی از سوی طرف سوم مطرح شده و هندی‌ها در حال رایزنی‌ها با آمریکایی‌ها دراین‌باره هستند. بنابراین، تصمیم‌گیری در‌این‌باره را به دوستانمان واگذار می‌کنیم. یک همکاری ۱۰ساله وجود دارد؛ بنابراین، ببینیم چگونه بر این مشکلات غلبه می‌کنیم.»

هند متعهد به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در زیرساخت‌های چابهار، به‌ویژه پایانه شهید بهشتی، شده است که شامل تامین مالی تجهیزات بنادر، لایروبی و احداث تاسیسات مرتبط است. در سال ۲۰۲۴، توافق همکاری ۱۰ساله میان شرکت‌های «ایندیا پورتس گلوبال لیمیتد» و سازمان بنادر و دریانوردی ایران امضا شد که به هند اجازه می‌دهد این پایانه را اداره کند.

هند پیش‌تر معافیت چابهار را از تحریم‌های ایالات متحده برای شناسایی نقش خود در ارسال کمک‌های بشردوستانه به افغانستان و ایجاد یک مسیر تجاری جایگزین آسیای مرکزی برای دور زدن پاکستان دریافت کرده بود. با‌این‌حال، مواضع تندروانه جدید ترامپ تردید‌هایی را در مورد آینده این معافیت ایجاد می‌کند و سرمایه‌گذاری‌های راهبردی و مالی هند در بندر چابهار را به خطر می‌اندازد.

مشکلات جدید بر سر راه تهران و دهلی‌نو

عراقچی در این گفت‌و‌گو در پاسخ به اینکه چه دیدگاهی درباره روابط ایران و هند دارد، با تاکید بر اینکه ما به روابط خود با هند اهمیت زیادی می‌دهیم، توضیح داد: «در گذشته، تجارت زیادی بین ایران و هند وجود داشت. فرازونشیب‌هایی وجود داشته، اما بین دو طرف، اراده قوی برای تقویت روابط وجود دارد و ما به این کار ادامه می‌دهیم. مشکلات نه به دلیل ایران و هند، بلکه به دلیل طرف‌های سوم به وجود آمده است؛ ما همواره تلاش کرده‌ایم خلاقانه این مشکلات را برطرف کنیم و ببینیم که هند و ایران چگونه می‌توانند از روابط خوب بهره‌مند شوند. این بار، شرایط دشوارتر است، اما با عزمی که بین دو طرف وجود دارد، بر این مشکلات، به‌ویژه در حوزه اقیانوس هند، غلبه خواهیم کرد.»

ایران چه خواهد کرد؟

امین رضایی‌نژاد، کارشناس مسائل شبه‌قاره، درباره اظهارات وزیر خارجه که گفته تصمیم‌گیری را به طرف هندی می‌سپارد، گفت: «هرچند این اظهارات وزیر خارجه از موضع قدرت و بسیار اصولی بیان شده است، اما امیدوارم به انفعال در پویایی سیاسی وزارت خارجه کشورمان در مورد رابطه با هند نینجامد.»

رضایی‌نژاد با بیان اینکه برای درک بهتر آینده روابط سیاسی - اقتصادی ایران و هند زیر سایه دولت ترامپ باید چند نکته را مورد نظر داشت، گفت: «اول اینکه طرح بدیل توسعه بندر چابهار به‌عنوان یک کریدور تجاری برای هندی‌ها، یعنی پروژه آیمک، به دلیل مساله غزه در اغما به سر می‌برد.» وی افزود: «مساله دوم این است که دونالد ترامپ تلاش دارد با فشار بر کشور‌های عربی طرح کوچاندن ۲میلیون شهروند غزه را برای تامین امنیت رژیم صهیونیستی و به طریق اولی پروژه آیمک تامین کند و در ادامه هم ترامپ کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگهای را تهدید به مجازات تعرفه‌ای کرده است. هند هم عضو این سازمان است. در نتیجه تنش‌های عمده‌ای در روابط هند و ایالات‌متحده وجود دارد.»

به گفته این کارشناس، مساله دیگر این است که پس از آغاز جنگ غزه، موضع حزب بهاراتیا جانتا در مورد مسائل منطقه غرب آسیا در هند تضعیف شده و به تبع این حزب برای حفظ جایگاه خود در عرصه سیاسی این کشور به تغییر رویکرد تدریجی در این زمینه محتاج است، هرچند این موضوع مطلوب نظر حزب نباشد.

رضایی‌نژاد تاکید کرد: «اگر این چهار گزاره را در فرایند تحلیل خود در نظر بگیریم، به این نتیجه می‌رسیم که دولت حاکم بر واشنگتن به موازات طرح کوچ فلسطینی، در حال فشار بر دهلی‌نو برای بازگشت به سیاست‌های پیشین خود در مورد منطقه غرب آسیاست. هرچند طرح کوچ فلسطینی در جهان عرب دارای مخالفان جدی همانند اردن و مصر است.»

وی افزود: «نباید فراموش کرد توازن جمعیتی اردن با نسبت تقریبی ۶۰ به ۴۰ به نفع فلسطینی‌تبار‌ها بوده و این کشور دیگر ظرفیت بیشتری برای پذیرش شهروند فلسطینی ندارد. از سویی مصر پروژه آیمک را که جنگ علنی با کانال سوئز است برنمی‌تابد و به‌خوبی درک می‌کند که کوچاندن فلسطینی‌ها از غزه علاوه بر سرریز جمعیتی در مصر، امنیت ملی این کشور را نیز از منظر سوق‌الجیشی با خدشه‌ای جبران‌ناپذیر روبه‌رو خواهد کرد.»

به گفته این کارشناس، در نتیجه می‌توان به این نتیجه رسید که موازنه در چانه‌زنی میان دهلی‌نو و واشنگتن درباره بندر چابهار تابعی از میزان پیش‌برد طرح کوچ فلسطینی دونالد ترامپ است. به نظر می‌رسد برای اینکه تهران بتواند وزن طرف هندی در چانه‌زنی با واشنگتن را ارتقا دهد، باید تحرکات دیپلماتیک خود را در نقطه‌ای بسیار دورتر از بندر چابهار، یعنی در مورد مساله تخلیه ساکنان غزه و در هم‌صدایی بیشتر با اردن و مصر، پیگیری کند.