دانشمندان برای نخستین بار، جو یک سیاره خارج از منظومه شمسی را به صورت سه‌بعدی نقشه‌برداری کرده‌اند.

آن‌ها سیاره‌ای پیدا کرده‌اند که با هر چیزی که تاکنون دیده‌ایم متفاوت است: بادهای قدرتمندی که عناصر شیمیایی را در الگوهای پیچیده و درهم، در سراسر جو جابجا می‌کنند. یک جریان جتی عظیم نیمی از این سیاره را در بر می‌گیرد و در حالی که از سمتی از سیاره‌ عبور می‌کند که همیشه رو به ستاره‌اش است، جو را به تلاطم در می‌آورد.

دانشمندان می‌گویند این درک جدید سه‌بعدی از این سیاره، پیشرفتی بزرگ در فهم ما از جو و آب‌وهوای سیارات بیگانه محسوب می‌شود. آن‌ها در عین حال می‌گویند که این کشف درک فعلی ما از آب‌وهوا را به چالش می‌کشد، چرا که رفتار این جو بسیار غیرعادی است.

یولیا ویکتوریا زایدل، پژوهشگر رصدخانه جنوبی اروپا (ESO) در شیلی و نویسنده اصلی این مقاله، در اظهاراتی گفت: «جو این سیاره به شکلی رفتار می‌کند که درک ما از نحوه عملکرد آب‌وهوا را به چالش می‌کشد‌ــ نه فقط روی زمین، بلکه روی همه سیارات. این کشف بیشتر شبیه داستان‌های علمی-تخیلی است.»

این سیاره با نام واسپ‌ــ۱۲۱بی (WASP-121b) یا تایلوس (Tylos) شناخته می‌شود. حدود ۹۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و به دسته «مشتری‌های بسیار داغ» تعلق دارد که آن‌قدر به ستاره‌اش نزدیک است که هر سال آن، تنها ۳۰ ساعت ما طول می‌کشد.

ستاره‌شناسان با استفاده از تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه جنوبی اروپا (وی‌اِل‌اِی) جو این سیاره را بررسی کردند و از یافته‌هایشان شگفت‌زده شدند.

دکتر زایدل گفت: «آنچه یافتیم، بسیار شگفت‌انگیز بود: یک جریان جتی مواد را در اطراف استوای سیاره جابجا می‌کند، در حالی که جریانی جداگانه در لایه‌های پایین‌تر جو، گازها را از سمت داغ سیاره به سمت خنک‌تر منتقل می‌کند. چنین شرایط آب‌وهوایی پیش از این در هیچ سیاره‌ای مشاهده نشده بود. حتی قوی‌ترین طوفان‌های منظومه شمسی در مقایسه با این پدیده، آرام به نظر می‌رسند.»

شگفتی‌های دیگری نیز در داده‌ها وجود داشت. دانشمندان متوجه شدند که در جریان جتی، تیتانیوم حضور دارد‌ــ مشاهدات قبلی حاکی از وجود تیتانیوم نبودند، اما حالا مشخص شده که این ماده احتمالا در لایه‌های عمیق‌تر جو پنهان بوده است.

بیبیانا پرینوت، دانشجوی دکترای دانشگاه لوند سوئد و رصدخانه جنوبی اروپا که سرپرستی مطالعه تکمیلی را بر عهده داشت، گفت: «واقعا شگفت‌آور است که می‌توانیم جزئیاتی مانند ترکیب شیمیایی و الگوهای آب‌وهوایی سیاره‌ای را در چنین فاصله‌ای بررسی کنیم.»

این پژوهش در مقاله‌ای جدید با عنوان «ساختار عمودی جریان جتی در جو یک سیاره فراخورشیدی» در مجله نیچر (Nature) منتشر شده است. همچنین مقاله‌ای تکمیلی با تمرکز ویژه بر تیتانیوم با عنوان «شیمی تیتانیوم در واسپ‌ــ۱۲۱بی با استفاده از طیف‌نگار اشل برای مشاهدات طیف‌سنجی فراسیاره‌ای سنگی و پایدار (ESPRESSO) در حالت یوتی-۴» در مجله آسترونومی اند آستروفیزیکس (Astronomy Astrophysics) منتشر شده است.