حیوانات در باغ وحش ها به طور طبیعی از اکوسیستم خارج می شوند و در این فضاها دیگر نقشی در چرخه طبیعی محیط زیست ایفا نمی کنند.

به گزارش «دنیای سفر» به نقل از «دنیای اقتصاد»، باغ‏‏ وحش‏‏ ها در بسیاری از کشورهای دنیا جزئی از صنعت گردشگری هستند. در کشورهای پیشرفته، معمولا باغ‏‏ وحش‏‏ های بزرگ و مشهور در چند شهر بزرگ قرار دارد و ضرورتی وجود ندارد هر شهر کوچکی باغ‏‏ وحش داشته باشد. این شکل از توسعه باعث شده چرخه اقتصادی و گردشگری به درستی شکل بگیرد. در ایران شرایط متفاوت است، اغلب شهرها باغ‏‏ وحش دارند اما شرایط زندگی گونه‏‏ های مختلف در آنها استاندارد نیست و با انتقادات جدی به واسطه وضعیت نگهداری حیوانات از سوی جامعه مواجه هستند. سازمان حفاظت محیط زیست به تازگی بخشنامه‏‏ ای ابلاغ کرده که براساس آن، «صدور موافقت اصولی جدید ذیل هر عنوان مرتبط با باغ‏‏ های وحش» ممنوع می شود.

جواد حیدریان، دبیر تحریریه هفته‏‏ نامه «تجارت فردا»، در گزارشی که در این هفته‏‏ نامه منتشر شده ضمن بررسی این بخشنامه، کارکردهای مختلف باغ‏‏ وحش‏‏ ها را بررسی کرده است.

حال نزار باغ‏‏ وحش‏‏ ها

ایمان ابراهیمی، حفاظت گر محیط زیست با اشاره به بخشنامه جدید ممنوعیت راه اندازی باغ وحش های جدید در ایران، معتقد است که این تصمیم به تنهایی نمی تواند به ایجاد قلمرو امن برای حیوانات منجر شود. او می گوید: حیوانات در باغ وحش ها به طور طبیعی از اکوسیستم خارج می شوند و در این فضاها دیگر نقشی در چرخه طبیعی محیط زیست ایفا نمی کنند. بنابراین، دغدغه اصلی باید حول رفاه و حقوق حیوانات باشد، نه حفاظت محیط زیست به معنای سنتی آن. واژه «قلمرو امن» به هیچ وجه برای وضعیت حیوانات در باغ وحش ها مناسب نیست، چرا که آنها در محیطی اسیر در قفس به سر می برند و نمی توانند به طور آزادانه در زیستگاه های طبیعی خود زندگی کنند.

او اضافه می کند: به رغم صدور مجوزهای فعالیت از سوی سازمان محیط زیست، نظارت های لازم برای جلوگیری از تخلفات مانند قاچاق حیوانات و صید غیرقانونی گونه ها به ویژه برای باغ وحش های کوچک وجود ندارد. بسیاری از گونه های وحشی که در باغ وحش ها نگهداری می شوند، به ویژه در ایران، از طبیعت صید شده اند و در برخی موارد به صورت غیرقانونی به باغ وحش ها منتقل می شوند.

این فعال محیط زیست همچنین بر ضرورت ایجاد زیرساخت های نظارتی برای سازمان حفاظت محیط زیست تاکید می کند تا بتوانند روند نظارت بر باغ وحش ها را بهبود بخشند و از تخلفات جلوگیری کنند. او می گوید: یکی از اقدامات موثر در این زمینه، استفاده از درآمد حاصل از بلیت های ورودی به باغ وحش ها برای پروژه های حفاظتی و حمایت از گونه های در معرض انقراض در طبیعت است.

لزوم نظارت محیط زیست بر باغ وحش ها

به گفته این حفاظت گر، دریافت مجوز از سازمان محیط زیست به دلایل خاصی ضروری است. او می گوید: سازمان محیط زیست باید اطمینان حاصل کند که گونه های جانوری که در باغ وحش ها نگهداری می شوند، از طبیعت صید نشده اند و حاصل قاچاق و تجارت غیرقانونی حیوانات نیستند. این مساله در سطح جهانی به شدت مورد توجه قرار دارد. به علاوه سازمان محیط زیست می تواند نقش خود را در کنترل و نظارت بر روندهای قانونی در مورد حیوانات و محیط زیست ایفا کند. باغ وحش ها در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، برای تامین منابع مالی حفاظت از گونه های جانوری در طبیعت، بخش هایی از درآمدهای حاصل از فروش بلیت را به پروژه های حفاظتی اختصاص می دهند. در برخی موارد نیز باغ وحش ها به پژوهش ها و تکثیر گونه های در معرض انقراض در محیط های اسارت پرداخته اند. در نهایت، مهم ترین وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست این است که هیچ گونه ای از حیوانات به صورت غیرقانونی وارد کشور نشود و توسعه باغ وحش ها به گونه های وحشی آسیب نزند. این مسوولیت اصلی است که سازمان محیط زیست باید بر عهده داشته باشد. اما مسائل مرتبط با رفاه حیوانات بیشتر در حوزه مسوولیت های ارگان های دیگر، از جمله سازمان های حقوق حیوانات و دامپزشکی قرار دارد.

ابراهیمی می افزاید: فعالیت های باغ وحش ها در بسیاری از کشورها بخشی از صنعت گردشگری محسوب می شوند، اما این موضوع باید با در نظر گرفتن استانداردها و فرآیندهای بین المللی باشد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، معمولا شاهد باغ وحش های بزرگ و مشهور در چند شهر اصلی هستیم، نه اینکه در یک شهر کوچک یا حتی در چند نقطه از یک شهر باغ وحش های کوچک و متعدد وجود داشته باشد.

او ادامه می دهد: در ایران، یکی از مشکلات اصلی وجود تعداد زیاد باغ وحش های کوچک و پراکنده است که این امر می تواند باعث سردرگمی گردشگران شود. زمانی که گردشگر یا مسافری وارد یک شهر می شود، ممکن است نتواند تشخیص دهد کدام باغ وحش تحت نظارت قانونی است و استانداردهای لازم را رعایت کرده است. این وضعیت نه تنها باعث کاهش کیفیت تجربه گردشگری می شود، بلکه ممکن است گردشگران نتوانند انتخاب های مناسبی داشته باشند و در نتیجه، بازار گردشگری نیز متضرر شود. وجود باغ وحش های کوچک و متعددی که نمی توانند گردشگران زیادی را جذب کنند، عملا به ایجاد گردش مالی کافی منجر نمی شود. این وضعیت همچنین بستر مناسبی برای تخلف ها ایجاد می کند؛ چرا که گاهی تخلف ها به صورت غیرسیستماتیک و بدون اطلاع مراجع بالاتر رخ می دهند.

باغ وحش استاندارد ابزاری برای حفاظت

به گفته این حفاظت گر، گردشگری مرتبط با باغ وحش ها زمانی موفق است که این مجموعه ها از نظر ابعاد و مدیریت با استانداردهای جهانی همخوانی داشته باشند و در عین حال نظارت دقیقی بر فعالیت های آنها انجام شود. او می افزاید: در حال حاضر، نظارت بر باغ وحش ها در ایران به هیچ عنوان جدا از حفاظت گونه ها در زیستگاه طبیعی آنها نیست. بسیاری از صیدهای غیرقانونی گونه های وحشی در کشور به ویژه به دلیل فروش به باغ های پرندگان صورت می گیرد.

او می گوید: جلوگیری از فعالیت های غیرقانونی باغ وحش ها و قاچاق گونه های وحشی بخشی از حفاظت از گونه ها در طبیعت محسوب می شود. این مشکل به ویژه در ارتباط با زیستگاه های حساس حیوانات به صورت جدی وجود دارد، جایی که صیادها به طور هدفمند گونه ها را برای فروش به باغ وحش ها شکار می کنند.

ابراهیمی اضافه می کند: بسیاری از باغ وحش های معتبر در دنیا مانند آکواریوم ملی انگلستان یا باغ وحش سان فرانسیسکو پروژه هایی برای حمایت از گونه های در خطر در طبیعت دارند. به این صورت که درآمد حاصل از بلیت ها به طور مستقیم به پروژه های حفاظتی در زیستگاه های طبیعی اختصاص می یابد. متاسفانه در ایران، چنین رویکردهایی مشاهده نمی شود. در نهایت، یکی از مهم ترین گام ها برای بهبود وضعیت باغ وحش ها و نظارت بر آنها، ایجاد زیرساخت های مناسب برای نظارت دقیق، تدوین دستورالعمل های اجرایی و ایجاد ساختار نظارتی کامل است. با وجود چالش ها، این کار امکان پذیر است و می توان در مدت زمان کوتاهی تحولی جدی در این حوزه ایجاد کرد.

به گفته این حفاظت گر بعضی از باغ وحش ها به طور جدی به انجام کارهای حفاظتی کمک می کنند. او می افزاید: باغ وحش ها می توانند با نگهداری از گونه های در خطر انقراض در محیط های امن، به نجات آنها کمک کنند. این محیط امن به محافظت از حیوانات در برابر شکارچیان غیرقانونی، از دست دادن زیستگاه ها و حتی گرسنگی می پردازد. برخی از باغ وحش ها برنامه های پرورشی دارند که این روش به حفظ گونه های در معرض خطر کمک می کند، به ویژه برای حیواناتی که در طبیعت مشکل دارند تا جفت مناسب پیدا کنند. باغ وحش ها جنبه آموزشی نیز دارند. با مشاهده نزدیک تر حیوانات، مردم راحت تر می توانند درباره آنها بیاموزند. همچنین، بازدید از باغ وحش ها می تواند احساس همدلی را در افراد تقویت کند. مردم ممکن است به واسطه دیدن یک حیوان در معرض انقراض، متوجه شوند که رفتارهای آنها مانند خرید محصولاتی که از آنها به طور غیرمستقیم تاثیر می پذیرند، چه پیامدهایی برای حیات وحش دارد.

او ادامه می دهد: باغ وحش های معتبر، استانداردهای بالای رفاهی برای حیوانات خود دارند. بازدید از باغ وحش های معتبر بهتر از رفتن به باغ وحش هایی است که این استانداردها را رعایت نمی کنند. به عنوان مثال، اعضای BIAZA (انجمن باغ وحش ها و آکواریوم های بریتانیا) برای دستیابی به بالاترین استانداردهای مراقبت از حیوانات، حفاظت از طبیعت از طریق تحقیق، حفاظت، آموزش و الهام بخشیدن به بازدیدکنندگان خود تلاش می کنند. همچنین، برخی از باغ وحش ها به بازسازی حیات وحش و پذیرش حیوانات خانگی عجیب وغریب رهاشده می پردازند. علاوه بر این، باغ وحش ها به عنوان یک فعالیت خانوادگی سنتی شناخته می شوند.

او با اشاره به اینکه باغ وحش مکانی است که در آن حیوانات، به ویژه حیوانات وحشی، در قفس ها یا محوطه های مشخص نگهداری می شوند تا بازدیدکنندگان بتوانند از نزدیک آنها را مشاهده یا مطالعه کنند، می گوید: در این محیط ها، حیوانات ممکن است در شرایط محدود و تحت نظارت زندگی کنند و این می تواند برای برخی از آنها استرس زا باشد. او می گوید: پارک سافاری یک فضای بزرگ و طبیعی است که در آن حیوانات وحشی به صورت آزادانه در محیطی شبیه به زیستگاه طبیعی خود زندگی می کنند. پناهگاه های حیات وحش مکان هایی هستند که در آنها حیوانات وحشی و پرندگان می توانند زندگی کنند و از آنها در برابر تهدیدهای مختلف مانند شکار، آسیب های ناشی از انسان ها یا شرایط خطرناک محافظت شود. در این پناهگاه ها، بیشتر تمرکز بر کمک به حیوانات آسیب دیده یا آنهایی است که نمی توانند به طبیعت بازگردند.

شرایط نامناسب باغ وحش های ایران

ابراهیمی اضافه می کند: وضعیت باغ وحش های ایران با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. بر اساس گزارش ها، در کشور باغ وحشی وجود ندارد که در شرایط عالی بوده و امتیاز بالایی کسب کرده باشد. برخی باغ وحش ها امتیاز بسیار ضعیفی به دست آورده اند و در رتبه بندی ها، صدور مجوز برای آنها محدود شده است. در سال های اخیر، مشکلاتی مانند مرگ ومیر حیوانات در برخی باغ وحش ها گزارش شده است. این مسائل نشان دهنده کمبود منابع، آموزش ناکافی کارکنان و نبود نظارت مناسب بر شرایط نگهداری حیوانات است. در مقایسه با دیگر کشورها، باغ وحش های ایران از نظر امکانات، استانداردهای نگهداری و رفاه حیوانات در وضعیت مطلوبی قرار ندارند. در بسیاری از کشورها، باغ وحش ها به عنوان مراکز آموزشی و پژوهشی با استانداردهای بالای رفاهی برای حیوانات فعالیت می کنند، اما در ایران، این استانداردها به ویژه در برخی مناطق رعایت نمی شوند. با توجه به این مشکلات، نیاز به بازنگری در سیاست ها، بهبود زیرساخت ها و افزایش نظارت بر باغ وحش ها وجود دارد تا شرایط بهتری برای حیوانات فراهم شود و استانداردهای جهانی رعایت شود.