سفر قسطی به عنوان راه حل مطرح شده اما جامعه شناسان و کارشناسان گردشگری درباره اثربخشی بلندمدت آن و تناقض آن با هدف اصلی سفر (آرامش ذهن) ابراز تردید کرده اند.

به گزارش «دنیای سفر»، براساس گزارشی که اتاق بازرگانی تهران در زمستان امسال منتشر کرد، هر خانوار تهرانی در سال تنها قادر به صرف ۵.۵ میلیون تومان برای سفر و تفریح است که به زعم بسیاری از کارشناسان این رقم حتی برای یک سفر یک روزه نیز ناکافی است. این در حالی است که هزینه های یک سفر متوسط، از جمله هزینه های اقامت و حمل ونقل، به شدت افزایش یافته است. براساس این گزارش حدود ۷۵ درصد از خانوار های ایرانی قادر به سفر نخواهند بود، چراکه هزینه ها برای بسیاری از آنها بیشتر از خط فقر سفر است. طبق نتایج بررسی های اخیر، خط فقر سفر در سال ۱۴۰۳ معادل ۱۵ تا ۱۶ میلیون تومان تخمین زده شده است و تنها حدود یک چهارم خانوار ها قادر به گذراندن تعطیلات در این شرایط اقتصادی هستند. هرچند گفته می شود هزینه ماهانه دهک نهمی ها نزدیک به ۲۶.۵ میلیون تومان است، اما با توجه به نرخ تور های نوروزی، حتی دهک نهمی ها نیز نمی توانند در تعطیلات نوروز به سفر های دلخواه بروند.

کاهش سفر تنها ضربه خود را به اقتصاد گردشگری نمی زند، بلکه هرچه سهم سفر از سبد هزینه خانوار ایرانی کم شود، بیشتر از آن میزان نشاط و انگیزه افراد برای ادامه فعالیت از دست می رود. اکنون پدیده سفر قسطی حکم سراب را دارد؛ در نگاه اول شاید راهی برای کاهش فشار اقتصادی بر خانواده ها باشد و بتواند امکان فراغت را فراهم کند، اما بار مالی که در بلند مدت بر دوش خانواده می گذارد با هدف سفر رفتن که آسودگی ذهن است، در تناقض قرار دارد و فشار مالی و روانی را تشدید می کند.

سفر قسطی راه چاره نیست؟

اردشیر گراوند، جامعه شناس درباره تبعات سفر اقساطی در بلندمدت گفت: «فراغت یکی از ارکان زندگی افراد و همچون مسکن، آموزش و بهداشت جزو نیاز های ضروری است. فراغت اساسا بخش جدایی ناپذیری از زندگی بشر است و حتی حیوانات هم به آرامش و استراحت نیاز دارند. در سراسر دنیا و بخصوص ایران ما تعطیلات زیادی داریم. در این تعطیلات خانوار نیازمند یک فراغت است ولی تمام اعضای خانوار این را نمی توانند متوجه شوند که ما منابع و پول رفتن به سفر را نداریم. یک کودک می بیند که اطرافیانش به سفر می روند یا حتی مرد یا زن خانواده دوست دارد به یک سفر فراغتی برود ولی خودش هم می داند که منابعش را ندارد؛ بنابراین ما فکر می کنیم که فراغت یک امر اختیاری نیست بلکه امری ضروری برای تمدد اعصاب و آرامش و جدا شدن از فضای پرتنش زندگی و محل کار است.»

وی با بیان اینکه هزینه درآمد خانوار ها منفی شده است، افزود: «در چنین شرایطی خانوار منبع خود را برای فراغت نمی گذارد چراکه اولین اقلامی که در زمان تورم از سبد هزینه حذف می شود در وهله اول امور فرهنگی است، در وهله دوم امور آموزشی، سوم امور فراغت و در نهایت امور مربوط به سلامت عمومی مانند ویتامین ها، پیشگیری از بیماری و... است. اکنون که این منبع برای سفر وجود ندارد، مانند دندان نیست که بگوییم آن را می کشم و راحت می شوم بلکه روح ناخواسته آن را طلب می کند و افراد سفر رفتن را دوست دارند. زمانی که فرد نمی تواند با پس اندازش سفر کند مجبور است خود را زیر بار قرض ببرد.»

گراوند ادامه داد: «از طرفی کسانی هم که عرضه کننده خدمات گردشگری هستند مانند تورگردانان و هتل داران، خودشان می دانند که مردم توان پرداخت پول نقد را ندارند و مجبور به تقسیط می شوند. این است که به نظر من سفر قسطی فعلا پاسخگوست ولی در بلند مدت راه چاره نیست. به این دلیل که عموم مسافر ت ها ما در چادرخوابی، ماشین خوابی یا خانه آشنایان می گذرد و مسافرت به آن معنایی که قبلا در ایران وجود داشت دچار چالش شده است چراکه پس اندازی وجود ندارد.»

حذف سفر از سبد هزینه خانوار به معنای عدم انگیزه و نابودی اقتصاد است

این جامعه شناس درباره پیامد های حذف سفر از سبد هزینه خانوار عنوان کرد: «هر محدودیتی مانند زخمی در وجود بشر می ماند و انرژی فرد را می گیرد و او را دچار افسردگی می کند. ممکن است این زخم خوب شود ولی جایش می ماند؛ بنابراین در سطح فردی تبدیل به افسردگی و زخم های فراموش نشده ای می شود. در سطح نظام اجتماعی نیز عدم انگیزه، تحرک اقتصادی و اجتماعی را از بین می برد و این به معنای انباشت سختی های زندگی است. به همین دلیل هم ما با آمار بالای خودکشی، افسردگی و اعتیاد مواجه هستیم چراکه انگیزه ای برای حرکت مجدد وجود ندارد.»

سفر قسطی یک گزینه برای اقشار ضعیف جامعه است

محسن حاجی سعید، رئیس جامعه انجمن های حرفه ای راهنمایان گردشگری نیز درباره اثر تورم بر گردشگری داخلی گفت: «تاثیر تورم همین است. وقتی درآمد مردم کاهش پیدا کند سفر از یک الزام به کالای لوکس تبدیل می شود. وقتی درآمد مردم کاهش و از سوی دیگر هزینه های زندگی افزایش پیدا کند سفر دیگر از فهرست نیاز های ضروری خط می خورد. درحالی که سفر به نوعی برای برگرداندن انگیزه دوباره فرد برای کار کردن است. یعنی به لحاظ روانی فرد نیاز دارد سفر برود تا بهتر زندگی کند و تجربیات سفرش را در کارش لحاظ کند، اما وقتی نتواند امرار معاش کند و نیاز های اولیه اش را تامین کند، سفر از زندگی ها حذف می شود.»

وی ادامه داد: «الان وضعیت به این شکل است که هزینه پرواز و هتل ها را چند ماه پیش از عید افزایش می دهند بدون اینکه توجهی به توان درآمدی مردم داشته باشند و بعد هم ادعا می کنند که برای عید افزایش نرخ نخواهیم داشت. هزینه های بازدید و خوراک را هم که اضافه کنید یک فرد کارمند محاسبه می‎کند که برای یک سفر عادی داخلی با خانواده باید سه ماه حقوقش را خرج کند. از این روست که گردشگری ما دچار چنین وضعیتی شده است.»

این فعال صنعت گردشگری در ارزیابی خود از پدیده سفر قسطی گفت: «این گزینه را هم می توان نقد کرد و هم می توان به عنوان راهکاری برای اقشار ضعیف و طبقه متوسط دید که در آستانه نوروز و افزایش هزینه های خوراک و پوشاک هزینه سفر هم به آن اضافه می شود که ممکن است از پس آن برنیاید. ولی اگر بتواند که در سه یا چهار قسط پرداخت کند، آنوقت می تواند در زمان مناسب تعطیلات نوروز با خانواده اش سفری داشته باشد؛ بنابراین نگاه من نسبت به این موضوع حمایتی است. هرچند که نیاز به نظارت هم دارد یعنی نباید سودش طوری باشد که باز هم از درآمد افراد بیشتر شود. از دید من این خود یک فرصت برای حمایت از اقشار متوسط و ضعیف جامعه است که با اقساط بتوانند سفر خود را داشته باشند.»