آخرین سه شنبه سال در گیلان هم مانند سایر استان‌ها آئین‌های خاصی اجرا می‌شود، در این شب اسپند، کندر، گلاب و شمع باید در خانه باشد، گیلانی‌ها خاکستر آتش افروز شب چهارشنبه سوری را صبح چهارشنبه پای درخت‌ها می‌ریزند و معتقدند که درخت‌ها بارور می‌شوند و کسانی که قصد زیارت اماکن متبرکه را دارند به نیت سفر از خانه خارج می‌شوند.

در بسیاری از مناطق کوهستانی گیلان و مازندران که به آداب و سنن ایرانیان باستان دلبستگی بیشتری دارند در استقبال از سال نو، مراسم آتش افروزی را در شب چهارشنبه برگزار می‌کنند.

دور ریختن وسیله‌های کهنه و فرسوده زندگی در بیشتر مناطق ایران معمول است، رسم کوزه شکستن یا کوزه پرت کردن به کوچه به نیت دور کردن بلا در همه ایران عمومیت دارد.

چهارشنبه خاتون با آب و برکت پیوند خاصی دارد، این پری گیسو بلند در شب چهارشنبه سوری به هر خانه‌ای سر می‌زند، در تالش، فومن و شفت رسم است که شب چهارشنبه آخر سال مقداری از غذا‌های خود را در ظرفی می‌گذارند و پشت در خانه یا اتاق قرار می‌دهند تا چهارشنبه خاتون از آن بخورد و برایشان برکت بیاورد.

در برخی مناطق گیلان نیز خریدن آینه، اسفند و ماهی سفره هفت سین نوروز در شب چهارشنبه سوری را خوش شگون می‌دانند به ویژه در رشت این کار را با آداب خاصی انجام می‌دهند.

در قدیم معمولاً اگر دختر دم بخت در خانه داشته باشند، خریدن اسفند بر عهده اوست، دختر از خانه بیرون می‌رود و از نخستین دکان رو به قبله می‌پرسد اسفند داری؟ و بی آنکه منتظر جواب بماند به راه می‌افتد و از دکان‌های دیگر تا هفت دکان همین سوال را می‌پرسد و سپس به سراغ اولی برمی گردد و از او اسفند می‌خرد.

فروشنده هم این شعر را برایش می‌خواند: «اسفن دو کون، چاووش بیه، تی مرد مار به هوش بیه» یعنی اسفند دود کن و با آن طلسم‌ها را باطل کن تا چاووش بیاید و مادر شوهرت به هوش بیاد.

علاوه بر اسفند، آینه، آجیل، سبزی و ماهی سفره هفت سین بسیاری از لوازم دیگر عید را هم شب چهارشنبه سوری تهیه می‌کنند به همین دلیل بازار فروشندگان و بازار‌های هفتگی در گیلان بسیار گرم است و بازار چهارشنبه سوری حال و هوای خاصی دارد.

«شال اندازی» از رسم‌های پرشور و زیبای چهارشنبه سوری در گیلان و اغلب مناطق ایران است، شب که فرا می‌رسد پسران جوان شال یا دستمالی بر می‌دارند و برای شال اندازی و یا دستمال اندازی به خانه همسایه‌ها و اهل محله می‌روند.

معمولاً سر راه گلی هم می‌چینند و به گوشه شال یا دستمال می‌بندند و آن را آهسته از در اتاق به داخل می‌اندازند و خود در گوشه‌ای پنهان می‌شوند، صاحبخانه مقداری آجیل چهارشنبه آخر سال و شیرینی و گاهی پول به جای گل در دستمال یا شال می‌بندد و آن را در آستانه در قرار می‌دهد و شال اندازان آن را بر می‌دارند و به سرعت دور می‌شوند.

شال اندازی در منطقه تالش قدیم به نوعی خواستگاری تلقی می‌شد، پسری که دختری را می‌خواست سعی می‌کرد زودتر از دیگران برای شال اندازی به خانه آن دختر برود، چون گاهی صاحبخانه نخستین شال انداز را به نزد خود می‌خواند و دخترش را نامزد او می‌کرد.

«بره گردانی» در گذشته در مناطق کوهپایه‌ای گیلان رسم بود که گالش‌ها بره سفید و سرحال به اصطلاح «شیر مستی» را انتخاب می‌کردند، پشتش را با حنا رنگ کرده و دستمال رنگینی به گردنش می‌بستند و به خانه روستاییان می‌رفتند.

بره را در اطاق نشیمن رها می‌کردند بره در اتاق گشتی می‌زد و صاحبخانه یکی دو سکه پول و مقداری آجیل و شیرینی در دستمال گردنش می‌ریخت، بچه‌ها هم دستی به سر و گوش بره می‌کشیدند و نوازشش می‌کردند، گالش هم سال نو را مبارک می‌گفتند و با بره به خانه‌ای دیگر می‌رفتند.

بره گردانی را گاهی شب اول سال هم انجام می‌دادند و مردم پای بره را خوب و خوش شگون می‌دانستند.

فال گرفتن و خبرگیری از آینده نیز از رسم‌های چهارشنبه سوری در نقاط مختلف گیلان است.

رسم دیگر چهارشنبه آخر سال در گیلان «قاشق زنی» است که اگرچه امروزه بیشتر برای بچه‌ها جنبه تفریح و بازی دارد، اما در اصل یک نوعی مراد خواهی بوده است، قاشق زن‌ها با موادی که ضمن قاشق زنی جمع می‌کردند، آش می‌پختند و بین مردم تقسیم می‌کردند تا مرادشان برآورده شود.

متأسفانه در سال‌های اخیر چهارشنبه آخر سال بیشتر به چهارشنبه سوزی تبدیل شده و با انفجار مواد محترقه حتی هفته‌های پیش از فرارسیدن این روز و جشن باستانی ایرانیان شاهد اتفاقات تلخ و حوادث غیرقابل جبرانی هستیم. نیاز است که در این ایام نسل جوان جامعه با آداب و رسوم کهن ایران اسلامی برای این جشن‌ها و اعیاد آشنا شود تا همگی در کنار هم از برگزاری این جشن باستانی لذت ببریم.