معماری ایلخانی در نطنز: مجموعه مزار شیخ عبدالصمد

هجوم مغولان به ایران ویرانی عظیمی برجای گذاشت که ترمیم ضایعات مادی و معنوی آن به قرنها زمان نیاز داشت. شکست مهاجمان مغول در نبرد عین جالوت در مقابل دولت‌های شمال آفریقا توقف آنها از ادامه فتوحات را سبب شد. پس از آن بود که مسئله اداره و کنترل نواحی متصرفی در نظر ایشان اهمیت یافت. مغولان مستقر در ایران، سلسله ایلخانی را تشکیل دادند و به تدریج با فرهنگ و تمدن ایرانی آشنا شدند. سال‌ها بعد شاهان متمدن شده ایلخانی نمی‌توانستند رواج‌دهنده هنرهای بسیاری هم‌چون معماری، مینیاتور، فلزکاری و سفالگری شوند و حتی سبکی خاص برای سلسله خود را پدید آورند. از جمله آثار زیبا و قابل توجه به جای مانده از ایلخانان، که تا حد زیادی از آسیب در امان مانده، مجموعه مزار شیخ عبدالصمد، از عارفان قرن هشتم، است. این مجموعه در شهر تاریخی نطنز در نزدیکی اصفهان واقع شده است. بررسی‌های اولیه این اثر در اوایل قرن بیستم توسط اروپاییان آغاز گردید. محققان و باستان‌شناسان بسیاری به مطالعه این بنا و سایر ابنیه وابسته به آن پرداخته‌اند. نویسنده در کتاب حاضر کوشیده است ویژگی‌های معماری این بنا و هنرهای به کار رفته در آن را بررسی نماید. شناخت بنا و مطالعه کتیبه‌های آن ضمن شناخت سبک‌های معماری و هنرهای عصر ایلخانی ما را با اعتقاد مذهبی و افراد دست‌اندرکار در احداث آن آشنا می‌سازد. کتاب تصاویر بسیاری از مجموعه مذکور را دربردارد.
در این کتاب مجموعه بناهای نطنز از جمله سر در خانقاهی در جلو مسجد ساخته شده در دهه ۱۹۳۰، یک مناره، مزار شیخ عبدالصمد و مسجدی چهار ایوانی با گنبدخانه‌ای هشت ضلعی مورد بررسی قرار گرفته است که همگی به صورتی پراکنده و نامنسجم در گوشه‌ها و سطحهای مختلف ترتیب یافته‌اند. مجموعه نطنز از محفوظ مانده‌ترین نمونه‌های مجموعه مزارات دوره ایلخانی است که بررسی و تحقیق درباره آن برای تعیین شیوه‌های معماری و نوآوریهای تزیینی آن دوره در تاریخ معماری ایران بسیار ضروری است. این مجموعه الگویی برای بررسی معیارهای اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و سیاسی‌ای به شمار می‌رود که زمینه‌ساز شکوفایی مجموعه مزارات در ایران عصر ایلخانی گردیده است.