با توجه به تاکید جمهوری اسلامی ایران بر تقویت توان دفاعی و دستیابی به فناوری‌های پیشرفته نظامی، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در سال‌های اخیر پروژه‌های متعددی را در حوزه هوافضا و جنگنده‌های رزمی به مرحله عملیاتی رسانده است. یکی از این پروژه‌ها، جنگنده قاهر است که به عنوان یک جنگنده بومی با قابلیت‌های ویژه طراحی و ساخته شده است. اخیراً نیز نمونه بدون سرنشین و کوچک‌شده این جنگنده با نام جاس ۳۱۳ رونمایی شده که گامی نوین در توسعه ناوگان پهپادی ایران محسوب می‌شود.

جنگنده قاهر: نماد خودکفایی در صنعت هوایی

نمونه اولیه جنگنده «قاهر ۳۱۳»، ۱۲ سال قبل در ۱۱ بهمن ۱۳۹۱ با حضور محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور وقت رونمایی شد. به عنوان یک جنگنده نسل چهارمِ بومی معرفی گردید. این جنگنده با طراحی تک موتوره و بدنه کامپوزیتی، قادر به انجام مأموریت‌های هوا به هوا و هوا به زمین است. مسئولان کشورمان تاکید کرده‌اند که قاهر با بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا و کاهش سطح مقطع راداری (RCS)، از قابلیت‌های ضد رادار و نفوذ به حریم هوایی دشمن برخوردار است. این جنگنده یک هواپیمای تک‌موتوره و تک‌سرنشین بود که در زمان رونمایی آن عنوان شد دارای سطح مقطع راداری کم است و در بدنه آن از مواد پیشرفته استفاده شده. همچنین عنوان شده بود این جنگنده قادر است از انواع تسلیحات بومی استفاده کند و قابلیت پرواز در ارتفاع پست را نیز دارد.

اما تا مدتی خبری از آن نبود تا اینکه ۵ سال بعد و در ۲۶ فروردین ماه سال ۹۶ فیلمی از تاکسی نمونه جدیدتری از این جنگنده مجهز به دو موتور و یک دوربین نظارتی زیر دماغه هواپیما منتشر شد. علاوه بر این به نظر می‌رسید دماغه هواپیما نیز برای نصب رادار جدید نسبت به نمونه اولیه قدری بزرگ‌تر شده است.

پس از آن دوباره پروژه قاهر در سکوت خبری قرار داشت تا اینکه (۲۹ بهمن ۱۴۰۱) امیر افشین خواجه‌فرد رئیس سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح اعلام کرد که پروژه جنگنده قاهر به زودی در نقش یک هواپیمای «بدون سرنشین» ظهور خواهد کرد.

تولد جاس ۳۱۳: کوچک سازی و تبدیل به پهپاد رزمی

قاهر علاوه بر ظاهر ویژه‌اش، فراز و نشیب بسیاری داشته و از یک جنگنده با مأموریت پشتیبانی نزدیک هوایی اکنون تبدیل به پهپادی با ابعاد کوچک‌تر و با نام «جاس ۳۱۳» شده است. این پهپاد که به گفته طراحان آن، از معماری جنگنده اصلی الهام گرفته، در ابعادی بسیار کوچک‌تر و با تمرکز بر مأموریت‌های شناسایی و حمله ساخته شده است.

تبدیل این پروژه به یک هواپیمای بدون سرنشین نشان می‌دهد ساخت پهپادهای پنهان‌کار در نیروهای مسلح کشورمان با برنامه‌ای مدون و کاربردهای متفاوت در حال پیگیری است؛ پرنده‌هایی که هم می‌توانند به عنوان هدف سامانه‌های پدافندی و به منظور کالیبره کردن فضای راداری و آشنایی کاربران سامانه‌های پدافندی با جنگنده‌های پنهان‌کار فرامنطقه‌ای عمل کنند و هم در صورت مسلح شدن، می‌توان آنها را در نقش پهپاد رزمی و شناسایی به کار گرفت.

حاصل سرمایه‌گذاری صنعت هوایی در سال‌های اخیر موجب شده نیروهای مسلح کشورمان توانایی طراحی و تولید انواع پهپاد با کاربردهای مختلف و بردهای متنوع را به دست آورند؛ به صورتی که امروز کشورمان به عنوان قدرت برتر پهپادی در منطقه و یکی از قدرت‌های برتر پهپادی جهان شناخته می‌شود.

نمایش ۲ مدل بزرگ و کوچک پهپاد جاس ۳۱۳ در مراسم الحاق ناو پهپادبر شهید بهمن باقری و پرواز از روی این ناو بهانه‌ای برای پرداختن به ان شد. پهپاد جاس ۳۱۳ مجهز به موتور جت با سرعت بالایی که دارد می‌تواند مأموریت‌های خود را به خوبی انجام دهد. این پهپاد جدید یک ساعت مداومت پروازی دارد و دو مأموریت شناسایی و بمب‌افکن را برای نیروی دریایی سپاه انجام می‌دهد.

جاس ۳۱۳ برای پرواز از باند فرودگاه عملیاتی شده و در حال انجام مراحل تست پروازی روی ناو پهپادبر شهید باقری است و به زودی به صورت کامل عملیاتی می‌شود.

ویژگی‌های فنی جاس ۳۱۳

۱. پیکربندی آیرودینامیکی پیشرفته: طراحی بال-دیواره (Blended Wing Body) که ترکیبی از بال و بدنه است و موجب افزایش پایداری و کاهش مصرف سوخت می‌شود.

۲. قابلیت پرواز در ارتفاع بالا: توانایی پرواز در ارتفاع ۴۵ هزار پایی و انجام مأموریت‌های طولانی مدت.

۳. موتور توربوفن بومی: استفاده از موتورهای ساخت داخل که امکان پرواز با سرعت نزدیک به صوت (۰.۸ ماخ) را فراهم می‌کند.

۴. مجهز به سامانه‌های الکترواپتیکال و رادار: شناسایی اهداف در هر شرایط آب و هوایی و هدفگیری دقیق.

۵. مخفی‌کاری نسبی: پوشش جاذب امواج راداری (RAM) و کاهش تابش حرارتی موتور.

امیر افشین خواجه فرد، رئیس سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح، در مصاحبه با رسانه‌های داخلی تاکید کرد: «جاس ۳۱۳ یک پهپاد راهبردی است که از هوش مصنوعی برای پردازش داده‌های میدان نبرد و تصمیم‌گیری نیمه خودکار استفاده می‌کند. این پهپاد می‌تواند به صورت گروهی (Swarm) و در هماهنگی با سایر سامانه‌ها عمل کند.»

قابلیت‌های عملیاتی و مأموریت‌ها

– شناسایی راهبردی: با استفاده از حسگرهای پیشرفته، جمع‌آوری اطلاعات از عمق خاک دشمن.

– حمله به اهداف زمینی و دریایی: حمل موشک‌های هوا به زمین صاعقه و قاصد با برد ۲۰۰ کیلومتر.

– جنگ الکترونیک: ایجاد اختلال در سامانه‌های ارتباطی و راداری دشمن.

– شبیه‌سازی تهدید: استفاده به عنوان هدف تمرینی برای تست سامانه‌های پدافندی.

سردار علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه، در سخنرانی‌های خود به قابلیت‌های مانورپذیری و سرعت بالای این جنگنده اشاره کرده و آن را «نماد جهش صنعت دفاعی ایران» خوانده است. همچنین مقامات نظامی کشورمان بر بومی بودن فناوری‌های به کار رفته در آن تاکید می‌ورزند.

بر اساس اعلام سردار تنگسیری، این پهپاد می‌تواند در عملیات‌های «ضربت از دور» علیه پایگاه‌های نظامی یا تأسیسات حیاتی دشمن به کار گرفته شود. همچنین، قابلیت برخاست و فرود کوتاه آن، استفاده در باندهای نامتعارف و همچنین ناو پهپادبر شهید بهمن باقری و پرواز از روی این ناو را ممکن می‌سازد.

چنین پهپادهایی با توجه به شکل طراحی و استفاده از مواد خاص در بدنه (مواد جاذب امواج رادار)، به سختی توسط سامانه‌های راداری، قابل کشف و شناسایی هستند.

با توجه به استفاده از موتور جت در جاس ۳۱۳ با افزایش مداومت پروازی، گزینه‌ای مناسب برای اجرای عملیات‌های گشت هوایی به عنوان پهپاد رهگیر و عملیات‌های رزمی و شناسایی در خاک دشمن خواهد شد.

یگان‌های بهره‌بردار و جایگاه در راهبرد نظامی ایران

پهپاد جاس ۳۱۳ با توجه به ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصر بفردی که دارد می‌تواند در اکثر نیروها از ارتش تا سپاه استفاده شود:

۱. نیروی دریایی سپاه: نیروی دریایی سپاه تا کنون تنها یگانی است که این پهپاد را در اختیار دارد و بر روی ناو پهپاد بر خود از این پهپاد ویژه استفاده می‌کند.

۲- نیروی هوافضای سپاه پاسداران: این یگان که مسئولیت عملیات‌های راهبردی و فرامنطقه‌ای را بر عهده دارد، از جاس ۳۱۳ برای عملیات در مناطق دوردست مانند خلیج فارس و تنگه هرمز می‌تواند استفاده کند.

۳. نیروی پدافند هوایی ارتش: به عنوان بخشی از شبکه یکپارچه پدافندی برای رهگیری اهداف پرسرعت و کم ارتفاع می‌تواند بکار گرفته شد.

می‌توان گفت جاس ۳۱۳ به همراه پهپادهای شاهد، کرار، ابابیل و… حلقه مکمل قدرت بازدارندگی ایران را تشکیل می‌دهند. این پرنده را می‌توان یک «شکارچی» نامید که قادر است در شرایط سخت، ضربات مهلکی را به دشمن وارد کند.

واکنش‌ها به رونمایی پهپاد جاس ۳۱۳

رونمایی از جاس ۳۱۳ در ادامه موفقیت‌های ایران در تولید پهپادهای جنگی مانند غزه، کرار، فطرس، شاهد، آرش، کمان ۲۲ و… قرار دارد. کارشناسان معتقدند ایران با توسعه چنین سامانه‌هایی، در حال تقویت «استراتژی دفاع نامتقارن» خود است؛ استراتژی که بر اساس آن، هزینه جنگ برای دشمن بالقوه تا حدی افزایش می‌یابد که از حمله منصرف شود.

هرچند ناظران خارجی درباره دقت ادعاهای مربوط به قابلیت‌های مخفی‌کاری جاس ۳۱۳ تردید دارند، اما آزمایش‌های عملی پهپادهای کشورمان در میادین واقعی نشان داده که این سامانه‌ها می‌توانند تهدیدی جدی برای بدخواهان ایران و ایرانی محسوب شوند.

البته قدرت پهپادی ایران اما منحصر به مرزهای کشور نمانده و طی سالیان اخیر و به خصوص بعد از ظهور گروهک‌های تروریست تکفیری در منطقه، جمهوری اسلامی ایران با تقویت هم‌پیمانان خود در جبهه مقاومت، توانسته است شبکه یکپارچه پهپادی را در منطقه نیز ایجاد کند. این توانمندی تا جایی پیش رفته است که به گفته سردار سلامی فرمانده کل سپاه پاسداران، می‌تواند تنگه‌های راهبردی دریایی دنیا را پوشش دهد. این شبکه پهپادی همچنین توانسته است نقشی تعیین‌کننده در نبردهای اخیر در منطقه غرب آسیا داشته باشد و ایران را قادر ساخته است به هر تهدید در سطح منطقه پاسخ دهد.

جنگنده قاهر و پهپاد جاس ۳۱۳ نماد جهش ایران در حوزه فناوری‌های دفاعی هستند. با توجه به اظهارات مسئولانی مانند امیر خواجه فرد و سردار تنگسیری، ایران قصد دارد با توسعه نسل جدید پهپادها، توازن قدرت در منطقه را به نفع خود تغییر دهد. هرچند چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و محدودیت در دسترسی به برخی فناوری‌ها وجود دارد، اما به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی بلندمدت وزارت دفاع، تولید انبوه چنین سامانه‌هایی را در اولویت قرار داده است. در آینده نزدیک، حضور جاس ۳۱۳ در رزمایش‌های مشترک کشورمان با متحدانش، آزمونی واقعی برای اثبات ادعاهای مطرح شده خواهد بود.