دکتر عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره مشکلاتی که گریبانگیر جامعه پرستاری شده است، می‎گوید: «حدود ۱۰۰ هزار پرستار کم داریم و این واقعیتی است که نمی‎توان کتمان کرد. اگر بخواهم براساس آمار و ارقام توضیح بدهم، حدود ۱۶۰ هزار تخت بیمارستانی داریم که برای ارائه خدمات باید پرستار داشته باشند.

البته خدمات پرستاری فقط منحصر به بیمارستان‎ها نیست. در حوزه بهداشت، مراقبت در منزل، درمانگاه‌ها، کلینیک‌ها و... هم پرستاران مشغول فعالیت و خدمات‏‌رسانی هستند، اما اگر بخواهیم فقط بر خدمات بیمارستانی متمرکز شویم برای نزدیک شدن به استاندارد جهانی به ازای هر تخت، یک وهشت دهم از گروه پرستاری نیاز داریم. گروه پرستاری یعنی همکاران پرستار از مقطع کارشناسی تا دکتری گرفته تا همکاران اتاق عمل، گروه هوشبری، کمک‎بهیار و کمک‎پرستار است. تعداد مجموعه فعال این گروه در کشور ۲۱۰ هزار نفر است اگر این نسبت را بگیریم، در حال حاضر نسبت گروه پرستاری برای هر تخت نزدیک به یک و ۲ دهم است، یعنی به ازای هر تخت شش دهم گروه پرستار در کشورکم داریم.»

او با توضیح اینکه آمار کمبود نیرو در استان‎ها متفاوت است، می‎گوید: «آماری که گفتم برای کل کشور است. اگر به تفکیک استان‎ها نگاهی بیندازیم، استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان بویژه مجموعه دانشگاهی جندی‎شاپور تعداد پرستار کمتری به نسبت آمار کلی کشور دارند.»

کمبود گروه پرستاری با کمبود پرستار تخصصی متفاوت است به این شکل که تعداد پرستار تخصصی به ازای هر تخت ۹ دهم است، دکتر عبادی در این‌باره توضیح می‎دهد: «اگر بخواهیم بر مبنای همان یک وهشت دهم استاندارد کشور حساب کنیم، نیازمند ۵۰ درصد ظرفیت برای فقط پرستار تخصصی هستیم. تعداد پرستاران تخصصی شاغل بالغ بر ۲۰۰ هزار نفر است، یعنی حدود ۱۰۰ هزار پرستار کم داریم. هر چند ظرفیت آموزش گروه پرستاری طی ۱۰ سال گذشته سه برابر شده است، اما تأمین این تعداد قطعاً در کوتاه مدت میسر نخواهد بود.»

۲۷ هزار نفر استخدام می‎شوند

در سال‌های ۹۲ و ۹۳ سالانه حدود سه‌هزار دانشجوی پرستاری داشتیم که سال گذشته این عدد ۱۰ هزارو ۶۰۰ دانشجو بود که با گروه اتاق عمل و هوشبری این رقم به ۱۵ هزار نفر رسید. معاون پرستاری وزارت بهداشت با اشاره به اینکه این وزارتخانه در حوزه آموزش عملکرد خوبی دارد، بیان می‎کند: «مشکل جذب نشدن افراد بعد از فارغ التحصیلی در بازار کار است که دو علت دارد؛ اول اینکه مجوز‌های کمی برای استخدام نیرو داریم. حدود شش ماه پیش بار‌ها اعلام کردیم که می‎خواهیم ۲۷ هزار نفر جذب کنیم، اما روند برگزاری آزمون فقط با وزارت بهداشت نیست و بخشی از آن مربوط به سازمان اداری و استخدامی و برنامه و بودجه است که فرآیند‌ها را بسیار کند، می‌کند. مقرر شده بود در پاییز ۱۴۰۳ این آزمون برگزار شود، اما به بهار ۱۴۰۴ موکول شد.»

هرچند جذب نیرو برای کاهش فشار کار می‎تواند گامی مؤثر باشد، اما مجموعه وزارت بهداشت چقدر در نگهداشت نیرو‌ها تلاش می‎کند تا شاهد مهاجرت و ترک شغل کادر سلامت نباشیم؟ دکتر عبادی در پاسخ به این پرسش می‎گوید: «درست است. علت دیگر کمبود نیرو‌ها در حوزه پرستاری به نگهداشت آنها مرتبط است. متأسفانه بسیاری از افرادی که جذب کار پرستاری می‎شوند به علت ماهیت کار که توأم با سختی و فشار است بعد از مدتی ترک کار می‎کنند و میل به ماندن و ادامه فعالیت به عنوان پرستار نیستند. سختی کار پرستاری از یک‎سو به نیرو‌ها فشار می‎آورد از سوی دیگر پرداختی‌های کم و نامنظمی شامل حالشان می‎شود که انگیزه کار را بشدت کاهش می‎دهد.»

با هر پرستاری که صحبت کنید، گلایه‌های متعددی دارند از شیفت‎های نامتعارف تا اضافه‌کاری‎های اجباری و تعطیلاتی که هیچ وقت شامل حال این گروه نمی‎شود و با توجه به کمبودی که در نیرو‌های پرستاری داریم هر نفر باید کار دو پرستار را انجام بدهد که همین امر فرسودگی جسمی و روانی ایجاد می‎کند. به گفته معاونت پرستاری وزارت بهداشت مجموعه این چالش‌ها باعث ترک خدمت همکاران کادر سلامت می‎شود و به نسبت کادر سلامت ترک کار در گروه‌های پرستاری بیشتر از سایر گروه‌ها رخ می‌دهد.

۷۵ درصد از پرستاران را بانوان تشکیل می‎دهند

کافی است به مراکز درمانی مراجعه کنید، درمیان پرستاران حاضر، تعداد بانوان همیشه چشمگیر بوده است؛ موضوعی که دکتر عبادی به آن اشاره می‎کند و می‎گوید: «حدود ۷۵ درصد از گروه پرستاری را بانوان تشکیل می‎دهند که با توجه به فرهنگ ایران، بانوان تعهد اقتصادی به خانواده ندارند، اگر شرایط مالی این حرفه برایشان جاذبه ایجاد نکند، همین موضوع زمینه ترک کار را مهیا می‌‏سازد؛ هر چند در مورد آقایان پرستار هم این رخداد بعید نیست و در مراکز درمان دولتی ترک کار پرستار آقا هم بسیار است. از طرفی در شهر‌های بزرگی مثل تهران با وجود مجوز‌های قابل قبول برای جذب نیرو داوطلب استخدام کم داریم و تمام این مشکلات به علت دستمزد پایین این حرفه است و با نوع کارش همخوانی ندارد.»

هر پرستار در ابتدای کارش حدود ۱۴ تا ۱۵ میلیون تومان حقوق دریافت می‎کند، اگر با اضافه‌کاری‌‎هایی که معمولا نیز تمایلی به آن ندارند، حساب کنیم هر ساعت اضافه کاری برای آنها حدود ۷۰ هزار تومان تمام می‎شود. اگر فردی ۸۰ ساعت اضافه‌کاری داشته باشد، ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان به حقوق پایه‌اش اضافه می‎شود. تعرفه خدمات پرستاری هم دارند که می‎تواند اندوخته‌ای باشد و اگر پرستاری دو شیفته کار کند، میانگین دریافتی‌اش ۲۵ تا ۳۰ میلیون تومان خواهد بود. اما گاهی وقفه‌های طولانی‌مدت در پرداخت تمام و کمال مطالباتشان این دریافتی را ناچیز می‎کند. این وقفه به حدی محسوس شد که سال گذشته شاهد اعتراضات پرستاران بودیم.

معاون پرستاری وزارت بهداشت دراین باره توضیح می‎دهد: «مشکلات در گروه پرستاری به حدی رسیده بود که به محض روی کار آمدن دولت چهاردهم، اقدامات مهمی انجام شد.

در گذشته میانگین پرداخت هر ساعت اضافه‌کاری حدود ۳۰ هزار تومان بود که با تغییر فرمول اضافه کاری این رقم اکنون به ۸۰ هزار تومان رسیده است که در سال جدید با افزایش ضرایب ریالی ۲۰ درصد دیگر به آن اضافه می‎شود. یعنی هر ساعت میانگین ۹۵ هزار تومان محاسبه خواهد شد. در این میان عقب‌ماندگی‎های ۱۲ ماهه در پرداخت اضافه کاری و کارانه پرستاران داشتیم که با مساعدت مقام معظم رهبری مبلغی را از صندوق ذخیره ارزی برای حوزه دارو و معوقات پرسنلی تخصیص دادند. بعد از آن از ۱۲ ماه عقب‎ماندگی به ۶ ماه رسیدیم. میانگین کشوری پرداخت تعرفه پرستاری شهریور و مهر ۱۴۰۳ است و میانگین اضافه کاری هم پایان آذر و اول دی ماه است که حدود سه ماه عقب ماندگی در پرداخت داریم.»

معاون پرستاری وزارت بهداشت با بیان اینکه حرفه پرستاری در دنیا جزو مشاغل پرجاذبه است و فرصت شغلی بسیاری دارد، می‎گوید: «طی چندسال آینده هوش مصنوعی می‌تواند حدود ۴۰ درصد از مشاغل را حذف کند، اما حرفه پرستاری همچنان در سرلیست نیاز‌های جوامع وجود دارد. ۲۸ میلیون پرستار در دنیا مشغول کار هستند که نیاز امروزمان ۳۴ میلیون است که در حال حاضر ۶ میلیون پرستار کم داریم که پیش‌بینی می‎شود تا سال ۲۰۳۰ این کمبود به ۹ میلیون برسد. در حال حاضر کشور‌های در حال توسعه سعی در ایجاد فضای جذاب برای پرستاران دیگر کشور‎ها دارند تا آنها را جذب کنند.»دکتر عبادی در مورد تعداد پرستارانی که قرار است با آزمون بهار ۱۴۰۴ به جمع کادر سلامت اضافه شوند، می‎گوید: «مجوزی که برای استخدام دریافت کردیم، حدود ۲۴ هزار نفر است که سه هزار مانده مجوز هم از استخدامی قبلی داریم که روی هم ۲۷ هزار نفر امکان جذب داریم.

به طور معمول ۵۰ درصد این ظرفیت به گروه پرستاری اختصاص دارد که پیش‌بینی می‎شود بالغ بر ۱۲ هزار پرستار جذب و در مراکز درمانی مشغول به کار شوند. البته نگهداشت آنها بسیار مهم‌تر از جذبشان است، چرا که سال ۱۴۰۲ حدود ۵۷۰ نفر مهاجرت قطعی داشتیم و همان سال دوهزارو ۱۵۰ نفر از سیستم پرستاری خارج شدند. حالا هر چقدر بخواهیم استخدام کنیم چقدر می‎توانیم این نیروی از دست‎ رفته را جبران کنیم. اگر نظام پرداخت منطقی برای این گروه داشته باشیم، می‎توانیم این تعداد نیرو را حفظ کنیم، اما متأسفانه بعد از برگزاری آزمون و فرآیند جذب نیرو، همکاران پرستار بعد از چندسال از کار خارج می‎شوند.»