قلعه شوش، قلعه ای که با آجرهای باستانی ساخته شده

یکی از جاذبه های گردشگری مهم هر کشوری، آثار و اماکن تاریخی آن هستند. کشور ما ایران هم با داشتن فرهنگ و تمدنی چندین هزار ساله از این نعمت بی بهره نیست. جای جای سرزمین ما آثار تاریخی متعدد و شگفت انگیزی را در خود نهان کرده که دیدن آن هر بازدیدکننده ای را به وجد می آورد. یکی از شهرهای تاریخی و بسیار مهم ایران شهر شوش در استان خوزستان است که بازمانده ای از تمدن عیلامی ها به حساب می رود. از جمله اماکن تاریخی این شهر، قلعه شوش است که از ظاهری خیره کننده برخوردار است.

قلعه شوش در حقیقت یادگاری از دوران قاجار در استان خوزستان است که تکه ای از چغازنبیل و کاخ داریوش را در دیوارهای آجری خود جای داده. این قلعه که از دیدنی ترین قسمت های شوش است در نزدیکی بسیاری از جاذبه های تاریخی این شهر قرار گرفته.

قلعه شوش که به قلعه فرانسوی ها و قلعه آجر هم معروف شده نمایانگر تلفیق معماری ایرانی اروپایی است. با دیدن این قلعه فکر می کنید با اثری باستانی مواجهید درحالی که این بنا فقط کمی بیشتر از ۱۰۰ سال قدمت دارد. چنانچه در این قلعه پشت سر خود را نگاه کنید، شهر شوش، از کهن ترین شهرهای ایران و همچنین گنبد آرامگاه دانیال نبی را زیر پای خود خواهید دید.

گفتنی است قلعه شوش در حقیقت در طی حفاری های باستان شناسان در محوطه تاریخی شوش ساخته شده و یادگاری است از آن دوران. در میان دیوارهای این قلعه آجرهای کتیبه مانندی با خط میخی به کار رفته اند که همگی از منطقه باستانی شوش به دست آمده اند. آجرهایی که هر گردشگری را به خود خیره می کنند.

قلعه شوش کجاست؟

قلعه شوش این جاذبه گردشگری فوق العاده، در استان خوزستان، شهر شوش و خیابان طالقانی بر روی تپه آکروپل قرار گرفته است. گفتنی است این قلعه تا مرکز شهر شوش، فقط دو کیلومتر (حدوداً چهار دقیقه) فاصله دارد. همچنین فاصله قلعه شوش تا شهر دزفول و اهواز به ترتیب، ۳۵٫۵ کیلومتر (۴۲ دقیقه) و ۱۱۸ کیلومتر (۹۵ دقیقه) است. این قلعه با تهران هم ۶۸۰ کیلومتر (هشت ساعت و ۱۰ دقیقه) فاصله دارد. لازم به ذکر است که این بنا بر روی تپه باستانی شوش در نزدیکی بعضی از مشهورترین دیدنی های شوش همچون موزه شوش، کاخ آپادانا و آرامگاه دانیال نبی واقع شده.

قلعه شوش

آشنایی با تاریخچه قلعه شوش

برای آشناشدن با تاریخچه قلعه شوش ناگزیر باید با تاریخچه حفاری های منطقه باستانی شوش آشنا شویم چرا که همان طور که گفتیم این قلعه در طی این کاوش ها ساخته شد. اولین کاوش های باستان شناسی در محوطه تاریخی شوش در سال ۱۸۵۱ توسط کنت لفتوس انگلیسی شروع شد. بعدتر زوجی فرانسوی با بستن قراردادی با دربار ناصرالدین شاه کار کاوش در این منطقه را در دست گرفتند. طی این قرارداد آثار به دست آمده در این منطقه باید میان دو کشور تقسیم می شد.

اما مردم بومی شوش از حضور باستان شناسان فرانسوی در محیط زندگی خود ناراضی بودند و بلایایی همچون شیوع بیماری های گوناگون، باران های سیل آسا و حتی خورشیدگرفتگی را به نحسی وجود آنها نسبت می دادند. این باستان شناسان جایی در خانه های مردم نداشتند و ناچار در خانه های کپری روزگار می گذراندند. در نهایت این کارشناسان فرانسوی میزان زیادی از آثار به دست آمده از قلعه شوش را با بی تعهدی به قرارداد خود از ایران خارج کردند.

دور جدید حفاری ها با حضور ژاک دمورگان

در سال ۱۸۹۵ میلادی فرانسوی ها دوباره بر سر حفاری در شوش با دولت ایران مذاکره کردند و امتیاز انحصاری حفاری در تمام ایران را برای ۶۰ سال از قاجارها گرفتند. دو سال بعد گروه باستان شناسی فرانسوی به سرپرستی «ژاک دمورگان» وارد ایران شد و کاوش ها در تپه باستانی شوش ازسرگرفته شد. او به مدت ۱۵ سال رهبری این تیم باستان شناسی را بر عهده داشت.

دمورگان با مذاکره با فرانسه بودجه ای برای ساختن مکانی امن دریافت کرد. جایی که هیئت کاوش بتوانند در آن به راحتی و در امنیت کامل و در کنار تپه تاریخی به فعالیت های باستان شناسی بپردازند.

تصاویر قلعه شوش

ساخت قلعه شوش

سرانجام ژاک دمورگان و تیم همراهش در سال ۱۸۹۷ با استفاده از خشت ها و آجرهای به دست آمده از دوره های مختلف در تپه شوش در بخش شمالی تپه تاریخی آکروپل، قلعه ای با معماری قرون وسطایی ساختند که به آن شاتو (به معنی قصر در زبان فرانسوی) گفته می شد. جالب است بدانید قلعه شوش با نظارت خاندان فیلی، چند مهندس دزفولی و کمک کارگران ایرانی شهر دزفول ساخته شد و به مدت چندین سال متوالی محل نگهداری اشیای مهم، اسناد مربوط به حفاری و همچنین محل استراحت هیئت فرانسوی بود.

خوب است بدانید که قلعه شوش با نام قلعه آکروپل هم شناخته می شود چرا که در جوار تپه آکروپل قرار گرفته. همچنین به این قلعه «موزه آجر» یا «چغازنبیل کوچک» هم گفته می شود. به این علت که در ساخت بخش هایی از آن از آجر نوشته ها و کتیبه های کشف شده از کاخ آپادانای شوش (کاخ داریوش هخامنشی) و آجرهای زیگورات چغازنبیل شوش استفاده شده است.

بازسازی و مرمت قلعه شوش

قلعه شوش در زمان جنگ ایران و عراق، مورد حمله قرار گرفت و آسیب های بسیاری به آن وارد شد. این قلعه از سال ۱۳۷۱ تغییر کاربری داد و از آن به عنوان موزه ای برای نگهداری اشیا و آثار تاریخی کشف شده از شهر شوش استفاده شد. دولت ایران پیگیری هایی برای بازپس گیری اسناد و مدارک این قلعه انجام داد و عاقبت فرانسوی ها این اسناد و مدارک را در سال ۱۳۷۳ به ایران تحویل دادند.

راهنمای بازدید از قلعه شوش

گفتنی است این قلعه تا سال ۱۳۷۳ چندین بار مورد استفاده، مرمت و بازسازی قرار گرفت؛ اما متأسفانه طی یک عملیات مرمت غیراستاندارد در سال ۱۳۷۵، آسیب های جدی به این قلعه وارد شد. طی این مرمت تیم غیرحرفه ای مرمت کاران، بخش هایی از اتاق ها و راهروهای قلعه شوش را رنگ آمیزی کردند و به اصالت بنا صدمه زیادی وارد کردند.قلعه شوش

وضعیت قلعه شوش در حال حاضر

از آن جایی که در زمان ساخت قلعه شوش، هیچ گونه پی ریزی صورت نگرفته بود در حال حاضر بنای این قلعه تا حد زیادی سست و آسیب پذیر است. همچنین می توان آثار نم و رطوبت، ترک های متعدد و فرسایش قسمت های مختلف آن را به وضوح دید. این میزان آسیب در این بنا باعث شده بازدیدکنندگان این قلعه تنها بتوانند به هنگام بازدید از حیاط مجموعه دیدن کنند و سایر بخش های دیگر بنا مانند طبقات بالاتر قابل بازدید نیستند چرا که بنای قلعه قادر به تحمل وزن زیاد نیست. همچنین باید بدانید گاهی در های این قلعه حتی در فصول پربازدید به روی بازدیدکنندگان بسته است!

گفتنی است بنای قلعه شوش در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید. با این وجود از این بنا محافظت اصولی نمی شود و بازدیدکنندگان این بنای تاریخی بیشتر با یک مخروبه مواجه می شوند تا یک قلعه تاریخی.

اختلاف نظر درباره استفاده از آجرهای کهن در قلعه شوش

یکی دیگر از ویژگی های منحصربه فرد قلعه شوش، استفاده از آجرهایی با خط عیلامی است که در ساخت قلعه استفاده شده اند. برخی بر این باورند که استفاده از این آجرها کاری غیراخلاقی و نادرست بوده و قابل دفاع نیست. اما بعضی دیگر معتقدند اگر این آجرها در دیوارهای قلعه آکروپل به کار نمی رفت، تا امروز تعداد زیادی از آن ها از بین رفته بود. همچنین وجود این آجرها باعث می شود افراد بیشتری از این قلعه دیدن کنند.

معماری قلعه شوش

اما شاید بخواهید بدانید قلعه شوش از چه معماری برخوردار است؟ این قلعه به دلایل محافظتی در بلندترین نقطه شهر و به صورت پلکانی ساخته شده و دارای مساحتی بسیار بزرگ با پلانی ذوزنقه ای است. همچنین معماری این قلعه کاملاً با سبک ساخت بناها در دوران قرون وسطای اروپا مطابقت دارد. این شباهت تا حدی است که بعضی تاریخ دانان معتقدند این بنا به قلعه باستیل در پاریس فرانسه شبیه است. قلعه باستیل پاریس در واقع یک زندان بود که با نام باستیل سن آنتوان هم شناخته می شد.

چطور به قلعه شوش برویم؟

اگر از اهواز به قلعه شوش می روید، باید به سمت شمال حرکت کنید و از طریق اتوبان اهواز شوش به شهر شوش برسید. بعد از ۱۱۵ کیلومتر رانندگی در این مسیر، دوربرگردان را برگشته و از سمت راست جاده وارد بلوار امام خمینی شوید. دو میدان اول را مستقیم بروید و چند متر پس از میدان دوم به سمت چپ بپیچید و در دوراهی پیش رو، مسیر سمت چپ را انتخاب کنید. میدان مقابل را مستقیم بروید تا چند متر جلوتر در سمت راست به قلعه برسید.

اگر از دزفول به سمت قلعه شوش می روید، به جنوب غرب برانید و وارد جاده دزفول به صفی آباد شوید. بعد از طی چند کیلومتر از سمت راست جاده وارد اتوبان دزفول به شوش شوید. مسیر را ادامه دهید تا به اتوبان اهواز به شوش برسید. بعد از ورود به این اتوبان اولین دوربرگردان را برگشته و باقی مسیر را طبق توضیح بالا ادامه دهید تا به قلعه برسید.

بهترین زمان بازدید از قلعه شوش

شهر شوش از آب وهوایی فوق العاده گرم برخوردار است به همین علت بهترین زمان برای بازدید از این بنا در فصول خنک تر سال یعنی بهار و پاییز و زمستان است.

آشنایی با جاذبه های گردشگری اطراف قلعه شوش

از جمله جاذبه های گردشگری که فاصله کمی با این قلعه دارند می توان به آرامگاه دانیال نبی، موزه شوش، کاخ آپادانا، کاخ شاوور (کاخ اردشیر دوم) و زیگورات چغازنبیل اشاره کرد.

منبع : الی گشت