هوش مصنوعی مولد؛ ضرورتی انکارناپذیر برای آینده پژوهش و فناوری در ایران

امروزه، در حالی که جهان با سرعتی باورنکردنی به سمت توسعه و کاربرد این فناوری پیش می‌رود، ضرورت ورود جدی و هدفمند مؤسسات پژوهشی و پژوهشگاه‌های کشور به این عرصه، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

بر اساس گزارش‌های معتبر بین‌المللی، حجم سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه هوش مصنوعی مولد [۱] تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید و این فناوری تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۵ تریلیون ر به اقتصاد جهانی خواهد افزود.

ایران با برخورداری از سرمایه انسانی ارزشمند و زیرساخت‌های علمی گسترده، توان قابل توجهی برای نقش‌آفرینی در این عرصه دارد. نخبگان ایرانی در داخل و خارج از کشور، همواره در پیشبرد مرزهای دانش هوش مصنوعی سهیم بوده‌اند. اکنون زمان آن فرا رسیده که با یک برنامه‌ریزی منسجم و هدفمند، این ظرفیت‌ها را در مسیر توسعه ملی به کار گیریم؛ چرا که هوش مصنوعی مولد می‌تواند تحولی بنیادین در نظام پژوهش و فناوری کشور ایجاد کند.

این فناوری با قابلیت‌هایی چون کمک به تولید فرضیه‌های پژوهشی نوآورانه، طراحی ساختارهای جدید، پیشنهاد و شبیه‌سازی سیستم‌های پیچیده و حتی کمک به خودکارسازی و اجرای هوشمند بخش‌هایی از روند تحقیق، می‌تواند سرعت و کیفیت پژوهش‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. در حوزه‌هایی مانند داروسازی (با تولید نامزدهای دارویی جدید)، مهندسی مواد (با طراحی مواد با خواص مشخص)، انرژی (با ایجاد سناریوهای بهینه‌سازی مصرف) و کشاورزی (با تولید مدل‌های پیشرفته برای پیش‌بینی محصولات)، هوش مصنوعی مولد می‌تواند مسیرهای تحقیقاتی کاملاً جدیدی را پیش روی پژوهشگران قرار دهد که تا پیش از این ناشناخته بوده‌اند و حاصل آن اکتشافاتی بدیع باشد.

چالش‌های اساسی کشور در حوزه‌های مختلف از جمله مدیریت منابع آب، امنیت غذایی، سلامت و محیط زیست، نیازمند راه‌حل‌های جامع، نوآورانه و کارآمد است. فناوری هوش مصنوعی مولد با توانایی تحلیل سناریوهای مختلف و کمک به محققین و پژوهشگران، می‌تواند به حل این چالش‌ها کمک شایانی کند. به‌عنوان مثال، در بحران کم‌آبی، این فناوری می‌تواند الگوهای مصرف بهینه و راهکارهای مدیریت منابع آبی را با در نظر گرفتن عوامل مختلف منطقه‌ای و اقتصادی پیشنهاد دهد. توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، از اهداف راهبردی کشور است. همچنین هوش مصنوعی مولد می‌تواند با توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان، موتور محرک اقتصاد کشور باشد. شرکت‌های استفاده کننده از این فناوری، قادر خواهند بود محصولات و خدمات دانش‌بنیان را با صرف هزینه و زمان کمتری تولید کنند که علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، قابلیت صادرات و ارزآوری نیز در پی داشته باشد.

در شرایط تحریم و محدودیت‌های بین‌المللی، توسعه بومی فناوری‌های پیشرفته از جمله هوش مصنوعی مولد، استقلال علمی و فناوری کشور را تقویت می‌کند. این امر به کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی و افزایش تاب‌آوری در برابر فشارهای بین‌المللی منجر می‌شود.

سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، به‌عنوان یکی از نهادهای پیشرو در توسعه علم و فناوری کشور، برنامه جامعی برای ورود مؤسسات پژوهشی به حوزه هوش مصنوعی مولد تدوین کرده است. این برنامه شامل محورهای زیر است:

۱. ایجاد مرکز کارآفرینی و هوش مصنوعی هوش مصنوعی مولد در پارک علم و فناوری با رویکرد بین‌رشته‌ای؛

۲. توسعه زیرساخت‌های محاسباتی قدرتمند برای پشتیبانی از پژوهش‌های هوش مصنوعی؛

۳. جذب نیروی انسانی متخصص در زمینه هوش مصنوعی؛

۴. تعریف پروژه‌های کاربردی با تمرکز بر چالش‌های اساسی کشور؛

۵. ایجاد شبکه همکاری میان دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، صنایع و شرکت‌های دانش‌بنیان.

اولویت‌های پژوهشی این برنامه شامل توسعه و به‌کارگیری مدل‌های زبانی بزرگ بومی با تمرکز بر زبان فارسی، کاربرد هوش مصنوعی مولد و سیستم‌های چند-عاملیتی [۲] در حوزه‌های مختلف مانند سلامت و پزشکی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و هوشمندسازی صنایع کشور است. بی‌تردید، ورود به عرصه هوش مصنوعی مولد با چالش‌هایی نیز همراه است. محدودیت منابع مالی، کمبود زیرساخت‌های محاسباتی پیشرفته و نیاز به به‌روزرسانی قوانین و مقررات مرتبط، از جمله این چالش‌ها هستند، اما با عزم ملی و همکاری تمامی نهادهای ذی‌ربط، می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد.

در پایان باید تأکید کرد که هوش مصنوعی مولد، تحولی در عرصه علم و فناوری ایجاد کرده است که هیچ کشوری نمی‌تواند نسبت به آن بی‌تفاوت باشد. ورود هوشمندانه و به ‌موقع به این عرصه، می‌تواند آینده علمی، اقتصادی و اجتماعی کشور را متحول سازد. فرصت پیش رو را نباید از دست داد؛ چرا که در عصر انقلاب هوش مصنوعی، کشورهایی پیشتاز خواهند بود که زودتر و هوشمندانه‌تر به این عرصه وارد شوند. از سوی دیگر غفلت از این موج فناوری و عدم سرمایه‌گذاری هدفمند در آن، قطعاً به معنای از دست دادن توان رقابت علمی و اقتصادی کشور در آینده‌ای نزدیک خواهد بود. سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، آمادگی دارد تا با همکاری سایر نهادهای علمی و پژوهشی، مسیر توسعه هوش مصنوعی مولد را هموار سازد و از تمامی صاحب‌نظران، متخصصان و فعالان این حوزه دعوت می‌کند تا در این مسیر مهم، ما را همراهی کنند.

[۱] Generative AI

[۲] Multi-Agent

* معاون وزیر علوم و رئیس سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران