تامین لوازم‌یدکی خودرو، به‌ویژه برای خودروهای مونتاژی و برقی، این روزها به‌یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بازار خودرو کشور تبدیل شده است. گرچه افزایش چشمگیر سهم خودروهای چینی و برقی می‌تواند نویدبخش تنوع انتخاب برای مصرف‌کنندگان ایرانی باشد، اما همین موضوع چالش‌هایی عمیق‌تر برای تامین قطعات مورد نیازشان پدید آورده است.

افزایش نرخ ارز، محدودیت‌های گمرکی و نبود زیرساخت مناسب داخلی‌سازی قطعات، راه را برای عرضه قطعات با قیمت‌های گزاف هموار کرده است؛ سودجویانی که بازار مبتنی بر نیاز واقعی مشتری را به‌بازاری سوداگری و سودمحور بدل ساخته‌اند.

درچنین شرایطی که اغلب مالکان خودروهای وارداتی و برقی ناچار هستند به قطعات بی‌کیفیت یا قاچاق روی بیاورند، اعتماد به خدمات پس از فروش رسمی بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. با این حال، خدمات پس از فروش نیز خود با مشکلات متعددی نظیر کمبود نقدینگی، نوسان منابع ارزی و فرآیندهای پیچیده واردات روبه‌رو هستند. واقعیت این است که ‌وضعیت فعلی تنها نتیجه یک بحران کوتاه‌مدت نیست، بلکه حاصل سال‌ها بی‌توجهی به فرآیندهای بومی‌سازی فنی و برنامه‌ریزی مدرن لجستیکی است.

تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد بدون تکمیل زنجیره‌تامین قطعه و افزایش عمق داخلی‌سازی، هر تغییری در بازار ارز یا سیاست‌های بین‌المللی می‌تواند صنایع قطعه و خودرو را زمین‌گیر کند. آن‌چه امروز بیش از هر اقدامی باید مورد توجه وزارت صمت، خودروسازان و سیاست‌گزاران قرار گیرد، اصلاح فوری روندهای واردات، ارائه مشوق‌های جدی برای تولید داخلی و از همه مهم‌تر، تضمین شفافیت و حمایت از مشتریان در بازار لوازم‌یدکی است. تنها در چنین شرایطی می‌توان امید داشت دغدغه تامین قطعه از روی دوش خریداران خودرو ایرانی برداشته شود و بازار از آسیب سوداگری و نوسان فاصله بگیرد.

عباس‌علی غیاثی، دبیر انجمن صنفی شرکت‌های خدمات پس از فروش خودرو با اشاره به سهم بالای خودروهای چینی در بازار ایران و چالش‌های تامین لوازم‌یدکی برای محصولات در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» توضیح می‌دهد:

با توجه به شرایط موجود، وضعیت تامین و عرضه قطعات و لوازم‌یدکی برای خودروها در شبکه خدمات پس از فروش چگونه است؟ لطفا توضیح دهید چه اقداماتی برای جلب رضایت مشتریان انجام شده است؟

وضعیت تامین و توزیع قطعات خودرو به‌عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله تحریم‌های ظالمانه، قوانین و مقررات پیچیده، نقدینگی شرکت‌ها، وضعیت قطعه‌سازان و میزان تخصیص ارز کافی و به‌موقع. در بسیاری از خودروهای داخلی، شرایط تامین قطعات خوب است، اما در برخی برندها این وضعیت چندان مطلوب نیست. با وجود تمام محدودیت‌ها و مشکلات، به‌طور کلی وضعیت چندان نامناسب نیست. همکاران ما در همه شرکت‌های خدمات پس از فروش خودرو از تمام توان خود استفاده کرده‌اند تا بیشترین میزان رضایت مشتریان عزیز را فراهم کنند.

آیا در شبکه خدمات پس از فروش، کمبود قطعه برای خودروهای وارداتی و چینی وجود دارد؟ چه عواملی سبب این کمبود می‌شوند و چه اقداماتی برای بهبود وضعیت در نظر گرفته شده است؟

سود قابل توجهی که مونتاژ خودرو برای مونتاژکنندگان دارد، سبب می‌شود ساخت قطعات آن‌ها در داخل مقرون‌به‌صرفه نباشد و این مهم سبب کمبود قطعه خودروهای وارداتی می‌شود. سهم خودروهای چینی از بازار ایران حدود ۲۰ درصد است و چینی‌ها برای حفظ بازار خودشان که طی ۲ دهه حضور در ایران در راستای داخلی‌سازی و انتقال فناوری اقدامی نکرده‌اند، با توجه به‌قوانین دست‌وپاگیر که قبلا اشاره کردم، قوانینی مانند الزام خوردن مهر عدم‌ساخت داخل روی قطعات، تعرفه‌ها و قوانین گمرکی، نوسانات ارزی، زمان‌بر بودن ترخیص کالا از گمرکات چالش‌های اصلی است؛ از سویی اولویت ترخیص و تامین قطعه با قطعات ایمنی و موتوری است.

برای تامین قطعات یدکی خودروهای خارجی ۲۰ درصد سهم قطعات ساخت داخل و ۸۰ درصد سهم منابع خارجی است که البته شرکت‌های خدمات پس از فروش خودرو براساس وظایف و تکالیف قانونی باید تمام قطعات از سپر جلو تا سپر عقب را با اولویت بیش‌گفته فراهم کنند.
به هر حال با عنایت به این‌که تعرفه واردات قطعات سی‌کی‌دی با هدف حمایت از قطعه‌سازان داخلی تا ۹۰ درصد رشد داشته است، بدیهی است که بدین منوال جهش قیمتی ناشی از این مهم برای خودروهای چینی در بازار ایجاد خواهد شد. اوضاع اقتصادی کشور، توان مالی مشتریان و شرایط بازار خودرو به‌گونه‌ای نیست که تحمل این افزایش قیمت‌ها را داشته باشد و نیاز به توضیح نیست که در کنار همه این‌ها، حجم زیادی از قطعات نیز از طریق قاچاق وارد کشور می‌شود.

وضعیت تامین قطعات یدکی برای خودروهای داخلی در حال حاضر چگونه است؟ آیا مشکلات موجود در این حوزه برطرف شده‌اند و چه اقداماتی برای بهبود این وضعیت صورت گرفته است؟

براساس اطلاعات دریافت‌شده از کارشناسان برای تامین قطعات خودروهای ساخت داخل به‌صورت میانگین ۹۰ درصد سهم منابع داخلی و ۱۰ درصد نیز از منابع خارجی است. سابق بر این حجم مطالبات قطعه‌سازان خیلی بالا رفته بود و برای بسیاری از آن‌ها تولید مقرون به صرفه نبود. با قیمت‌گذاری دستوری توان مالی خودروسازان نیز کاهش فراوانی یافته بود؛ به‌طوری که به‌صورت لحظه‌ای به حجم زیان انباشته آن‌ها اضافه می‌شد.

با عنایت به مناسب‌سازی قیمت‌ها و خصوصی‌سازی ایران‌خودرو الان شرایط بهتر شده است و مسئولین امر می‌کوشند تا شرایط مطلوب‌تر شود. لازم به‌توضیح آن‌که بسیاری از شرکت‌ها با راه انداختن بازارگاه‌ها و انبارک‌های سیار برای توزیع سریع قطعات و اقلام یدکی هرچه بیشتر تلاش می‌کنند خدمت‌رسانی در این بخش مطلوب و درخور شأن و شخصیت مشتریان‌شان باشد.

وضعیت ارزی شبکه خدمات پس از فروش برای تامین قطعات چگونه است؟

وضعیت ارزی هم از قبل بهتر شده است و امیدواریم با توجه به‌مجوز واردات و افزایش بودجه واردات خودرو از ۲ میلیارد دلار به ۳ میلیارد دلار توسط سران قوا، ارز واردات قطعات خودرو را نیز اضافه کنند.

آیا با توجه به مشکلات موجود در تامین لوازم‌یدکی خودرو، تغییرات مثبتی در قوانین واردات این قطعات برای سال جاری پیش‌بینی می‌شود و آیا امیدی به تسهیل شرایط برای واردکنندگان وجود دارد؟ همچنین، مسئولین ذی‌ربط چه برنامه‌هایی برای رفع موانع و بهبود وضعیت ارائه خدمات پس از فروش دارند؟

ما درخواست کاهش تعرفه و افزایش ارز را به وزارت صمت ارائه کرده‌ایم و امیدواریم با نظر مثبت مسئولان امر همراه باشد. به‌هر حال تولید و واردات خودرو و قطعات خودرو در یک سر زنجیره قرار دارند و خدمات پس از فروش نیز در یک سر دیگر زنجیره و اگر بین آن‌ها توازن و تعادلی نباشد، تعمیرگاه‌ها مملو از خودروهایی می‌شوند که منتظر تامین قطعه هستند. این مهم نارضایتی شدید مشتریان را نیز در پی دارد و ما امیدواریم مسئولان مربوطه و مخصوصا مقام عالی وزارت به این مهم عنایت بیشتری داشته باشند.

ارتباط شبکه خدمات پس از فروش با زنجیره‌تامین قطعه‌سازان چه جایگاهی در صنعت خودروسازی دارد و نقش این ارتباط در ارتقای کیفیت خدمات و رضایتمندی مشتریان تا چه اندازه مهم است؟ همچنین با توجه به مشکلات قیمت‌گذاری و بدهی‌های معوق، چه اقداماتی برای بهبود این رابطه صورت گرفته است؟

ارتباط بین شبکه خدمات پس از فروش با زنجیره‌تامین قطعه‌سازان یک ارتباط محکم و ناگسستنی است. این دو لازم و ملزم و مکمل یکدیگر هستند؛ البته قیمت‌گذاری دستوری و وجود مطالبات معوق قطعه‌سازان، این ارتباط را تا حدی مخدوش کرده بود که حسب اطلاع الان وضعیت روز به‌روز در حال بهتر شدن است. افزایش عمق ساخت داخل بسیاری از قطعات در دستور کار خودروسازان و شرکت‌های خدمات پس از فروش خودرو قرار دارد.

با توجه به برنامه‌های دولت برای توسعه حمل‌ونقل پاک و استفاده بیشتر از خودروهای برقی، وضعیت تامین قطعات مورد نیاز این خودروها در سال جاری چگونه است؟

طبیعی است که هرچه تعداد خودروها بیشتر شود، وضعیت تامین قطعه آن‌ها نیز بهتر می‌شود. درخصوص خودروهای برقی که در شرایط اضطرار هوا به‌ویژه در کلان‌شهرها از اولویت‌های دولت چهاردهم است، تامین قطعه آن‌ها با جدیت بیشتری درحال انجام است.

البته افزایش تعرفه واردات این خودروها نگرانی‌های به‌جایی را به‌دنبال داشته است که امیدواریم با بررسی‌های مجدد نرخ عوارض تعدیل شود تا سرمایه‌گذاری روی تولید و واردات این خودروها مقرون به‌صرفه باشد و با افزایش شمارگان خودروهای برقی شاهد افزایش زیرساخت‌ها نیز باشیم.