در شرایطی که فضای ژئوپلیتیک منطقه دستخوش تحولات تازه‌ای است، سفر وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران و همزمانی آن با مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط و رم، نشانه‌ای معنادار از تغییر رویکرد بازیگران کلیدی منطقه به‌شمار می‌آید. برخلاف دوره مذاکرات برجام که ریاض موضعی تردیدآمیز و بعضا تقابلی اتخاذ می‌کرد، این بار نه‌تنها مخالفتی ابراز نکرده، بلکه به نوعی بر مشروعیت روند گفت‌وگوها مهر تایید زده است. از سوی دیگر، آمریکا نیز مسیر مذاکره را با واسطه‌گری عمان و حضور در سفارت این کشور در رم پی گرفته است؛ اقدامی که نشان می‌دهد گفت‌وگو در جریان است. در این میان، اسرائیل همچنان مخالف سرسخت مسیر دیپلماتیک باقی مانده و تلاش دارد با تهییج کاخ سفید، مسیر را به تقابل بکشاند. متن گفت‌وگوی تلویزیونی همشهری با حمیدرضا دهقانی سفیر سابق ایران در قطر را می‌خوانید:

سفر وزیر دفاع عربستان به ایران و مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط و ایتالیا، موافقت عربستان با مذاکرات برخلاف دوره برجام نشانه چه تحولاتی است؟

البته آن دفعه هم (مذاکرات سال ۱۳۹۰) عمانی‌ها شروع‌کننده بودند. موضع آنها همواره قابل تقدیر و دوستانه و برادرانه بوده است. عربستان آن زمان مقداری نگران بود. امروز وضعیت متفاوت است. نمی‌گویم مسئولان کشورها را نیت‌خوانی کنیم؛ ما درباره عملکردها و ظاهر قضاوت می‌کنیم.عربستان به‌عنوان یک کشور همسایه همواره از اینکه بین ایران با آمریکا و اسرائیل جنگ صورت گیرد، نگران هستند؛ نگران خودشان نیستند نگران این هستند که چنین جنگی دامن آنها را هم بگیرد. آنها نمی‌خواهند بدون اعلام رضایت خودشان در حل مشکلات هم، میدان را واگذار کنند و می‌خواهند مشارکت هم داشته باشند و اعلام کنند مخالفتی با این روند ندارند. عربستان با این مذاکرات احساس می‌کند ما به یک کشور عربی در حاشیه خلیج فارس این امتیاز را داده‌ایم که چنین نقشی را ایفا کند. ما در تمام مذاکرات‌مان هیچ‌گاه قصد نداشته‌ایم در مذاکره با غرب راجع به دیگران مذاکره کنیم، ما دنبال دفاع از حقوق خودمان هستیم، چه با جنگ چه با صلح. ما سال گذشته هم در وعده‌های صادق ثابت کردیم در دفاع از سرزمین و مردم خودمان با هیچ طرفی شوخی نداریم، اما دنبال حل مسائل با جنگ نیستیم؛ هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نکرده‌ایم و به‌عنوان عضو ان‌پی‌تی و کشوری که قطعنامه شورای امنیت توافق هسته‌ای را تایید کرده، دنبال حقوق خودمان هستیم، در عین حال نمی‌خواهیم همسایگان‌مان احساس کنند که آنها را تنها گذاشته‌ایم. بنابراین خالد بن سلمان در سطح بالایی مورد استقبال قرار گرفت و ما از این جهت خوشنود هستیم. عربستان در کل اتحادیه عرب و جهان اسلام نفوذ دارد و خوشحال بودیم اقدام ما به اطلاع آنها هم برسد.

ترامپ زمانی که خودش نتوانست پاسخ مستقیمی از ایران در ارتباط با مذاکره دریافت کند، به امارات متوسل شد و ایران پاسخ را به عمان داد. تعبیر شما از این موضوع چیست؟

البته امارات متحده عربی هم یکی از همسایگان ماست و روابط تجاری ما با هیچ‌کدام از کشورهای عربی به اندازه امارات نیست. روابط ما با چین از طریق امارات انجام می‌شود. ما روابط دیرینه‌ای با کشور عمان داریم و همین باعث می‌شود روابط خودمان با غرب را به‌علت اعتماد میان ۲ کشور از این طریق پیگیری کنیم. ارسال نامه ترامپ به امارات هم به این معنا نبود که امارات میانجی باشد، در واقع می‌خواست مدیریت را گفت‌وگو کند. حضور ما در اروپا هم معنی خاصی داشت، ولو اینکه در سفارت عمان در ایتالیا باشد. ما خواستیم نقش اروپا را هم در این قضیه داشته باشیم.

نتانیاهو مخالفت سرسختی با برنامه هسته‌ای داشته است. دنبال چه هدفی هستند؟

آنها اصلا راضی نیستند. برخلاف عربستان که مثال آوردیم، اسرائیل در هر ۲ دفعه به دنبال تخریب بوده است. آنها می‌خواهند آمریکا را تحریک کنند تا علیه ما بجنگند. آقای نتانیاهو به‌علت وضعیتی که پیش آورده است برخلاف دوره قبل با شخصیتی طرف است که مثل آقای بایدن انسان ضعیفی نیست. او نمی‌تواند دربرابر ترامپ مقاومت کند. من معتقدم دعوت ترامپ و اینکه جلوی خود نتانیاهو گفت، معنی‌اش این بود که سیاستی را اتخاذ کرده است و نتانیاهو هم باید تبعیت کند؛ به همین علت هم قیافه نتانیاهو در هم کشیده شد. نتانیاهو خیلی ناراحت شد. از شخصی مثل نتانیاهو و مجموعه حاکم بر تلاویو هیچ‌وقت جز شرارت و دشمنی درنمی‌آید و در اینجا نیز همه تلاش خود را خواهد کرد.

آمریکا ابتدا یک یادداشت اجرایی نوشت که مسائل منطقه‌ای و موشکی را هم شامل می‌شد، اما درنهایت بعد از نامه‌نگاری پای میز مذاکره آمد و ویتکاف هم گفت تنها بحث هسته‌ای مطرح است و اورانیوم ۳.۶۷ درصد داشته باشد. روند مذاکره را چطور ارزیابی می‌کنید؟

هم آقای عراقچی وزیر محترم امور خارجه و هم آقای بقایی سخنگو و هم کاخ سفید و شخص آقای ترامپ و آقای ویتکاف موید این بوده است که مذاکرات سازنده و روبه‌جلو بوده است. این عبارات در هر ۲ دور مذاکره در مسقط و رم به کار برده شده است. مذاکره پشت درهای بسته صورت می‌گیرد، اما سروصدای ۲ طرف ممکن است از طریق توییتر و رسانه‌ها باشد. مخاطب این صحبت‌ها افکار عمومی نیست نه مذاکره‌کنندگان. ولی پشت میز مذاکره آن خواسته‌هایی مطرح می‌شود که طرفین توافق می‌کنند و الآن توافق‌شان این است. چه اسرائیلی‌ها و چه برخی از مجموعه‌هایی که در خارج وابسته به غرب و اسرائیل هستند از وضعیت پیش آمده ناراحت هستند. جای تاسف است که مجموعه‌ای به‌خاطر اختلاف با جمهوری اسلامی حاضر است ایران به سمت جنگ برود، چون نانش در این جنگ است. خیلی‌ها تصور می‌کردند با آمدن ترامپ جنگ شود، اما او حقوق آنها را قهر کرد و درآمد صدای آمریکا را قطع کرد. صرف‌نظر از اینها که حرف‌ها رسانه‌ای را برجسته می‌کردند که ترامپ چنین و چنان می‌خواهد، ولی وقتی دیدند پای میز مذاکره همان چیزی که مورد توافق قرار گرفته است جلو می‌روم. ما دنبال تسلیم نیستیم، دنبال این هستیم که از موضع برابر مذاکره کنیم و پایبند به اخلاق اسلامی و ایرانی هستیم. ما صریح گفتیم که حاضر به مذاکره هسته‌ای هستیم و درباره همین هم پای میز نشستیم.

جمع‌بندی پایانی...

من خیلی خوشحالم که دیپلماسی بتواند به این روند و حل مشکل کمک کند. مسئولان و مردم ما نسبت به تعهدات مسئولان آمریکایی بدبین هستند. من امیدوارم در این مذاکرات، آمریکایی‌ها این درس را گرفته باشند که به تعهدات خودشان مقابل ایران پایبند باشند. اگر چنین باشد، ما می‌توانیم بگوییم مرحله نوینی را آغاز کرده‌ایم که در این مرحله به دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم، آنها هم دنبال تحمیل جنگ ظالمانه علیه ایران نباشند.