به گزارش ایران اکونومیست؛ در سال‌های اخیر، کارشناسان بارها نسبت به میزان زمانی که به تنهایی می‌گذرانیم، هشدار داده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که ما بیش از هر زمان دیگری ساعات بیداری‌مان را به تنهایی سپری می‌کنیم و به جای حضور در جمع‌های عمومی در خانه پنهان می‌شویم. شمار افرادی که به تنهایی غذا می‌خورند و به‌تنهایی سفر می‌کنند، رو به افزایش است و نرخ تنها زندگی کردن در پنجاه سال گذشته تقریباً دو برابر شده است.

ویرجینیا توماس، استادیار روان‌شناسی در کالج میدلبری، در مجله‌ی کانورستیشن می‌نویسد در سال ۲۰۲۳، جراح کل ایالات متحده «تنهایی» را دنیاگیری اعلام کرد؛ هم‌زمان، برخی گفتند ایالات متحده وارد «قرن ضداجتماعی» شده است. با اینکه این توصیف شاید اغراق‌آمیز باشد، واقعیت این است که تنهایی، به‌ویژه وقتی مزمن شود، با افسردگی و کاهش طول عمر همراه است و به توجه جدی نیاز دارد.

نیاز به تنهایی نباید با انزوا اشتباه گرفته شود

اما تنهایی بُعد دیگری نیز دارد که شایسته‌ی بررسی دقیق‌تر است. برای برخی افراد، گرایش به تنهایی نشان‌دهنده‌ی تمایل به آن چیزی است که پژوهشگران «تنهایی مثبت» می‌نامند؛ وضعیتی که نه تنها با احساس تنهایی همراه نیست، بلکه با آسایش (Well-being) و سلامت روانی نیز ارتباط دارد.

تحقیقات زیادی در زمینه‌ی دلایل تمایل افراد به تنها‌بودن انجام شده که فهرستی بلند از مزایا را ارائه می‌دهد؛ از جمله فرصت برای شارژ مجدد انرژی، رشد شخصی و اتصال به احساسات و خلاقیت درونی. اهمیت تنهایی توجیه می‌کند که چرا افراد به محض فراهم‌شدن شرایط مالی، تنها زندگی‌کردن را انتخاب می‌کنند و هنگامی که از آن‌ها پرسیده می‌شود چرا ترجیح می‌دهند تنها غذا بخورند، پاسخ می‌دهند: «به زمان بیشتری برای خودم نیاز دارم.»

اما چرا اهمیت و مزایای تنهایی در میان هشدارهای مربوط به انزوای اجتماعی نادیده گرفته می‌شود؟ شواهد نشان می‌دهند که این موضوع ریشه در اضطراب جمعی ما نسبت به تنهایی دارد.

ننگِ تنهایی

اضطراب جمعی ما برای تنها‌بودن، تا حد زیادی از دیدگاه منفی و نواقص فرهنگی ما نسبت به تنهایی ناشی می‌شود. در این نوع تفکر، تمایل به تنها‌بودن غیرطبیعی و ناسالم درنظر گرفته می‌شود. یک پژوهش منتشرشده در فوریه‌ی ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که تیترهای خبری در ایالات متحده، ۱۰ برابر بیشتر، تنها‌بودن را با نگاهی منفی به تصویر می‌کشند تا با نگاهی مثبت. این نوع سوگیری باعث شکل‌گیری باورهای مردم می‌شود و مطالعات نشان می‌دهند که هم بزرگسالان و هم کودکان دیدگاه‌های مشخصی دارند که چه زمانی تنها‌بودن برای همسالانشان قابل قبول است و چه زمانی قابل قبول نیست.

در فرهنگ غربی آمریکایی، برون‌گرایی نه‌تنها یک ویژگی مثبت بلکه معیارِ نرمال‌بودن به حساب می‌آید. برون‌گراها معمولاً اجتماعی، قاطع و پرانرژی‌اند، احساسات مثبت را راحت‌تر بروز می‌دهند و بودن در محیط‌های شلوغ و پرتحرک را ترجیح می‌دهند. در حالی که درون‌گرایی که مختص افراد محتاط و کم‌تحرک است، کمتر پذیرفته می‌شود. اگرچه همه‌ی آمریکایی‌ها برون‌گرا نیستند، اکثر مردم تحت تاثیر این فرهنگ تربیت می‌شوند و کسانی که ویژگی‌های برون‌گرایی را دارند، در اجتماع و در کار مزیت‌هایی کسب می‌کنند. در این زمینه‌ی فرهنگی، ترجیح به تنهایی، اغلب با انگ و ننگ همراه است.

مزایای تنهایی اغلب نادیده گرفته می‌شود

تمایل به تنها‌بودن اختلال روانی نیست و محدود به افراد درون‌گرا نمی‌شود. همچنین این تمایل به‌طور خودکار به معنای انزوا اجتماعی یا تنها زندگی‌کردن نیست. در واقع، داده‌ها به‌طور کامل از نگرانی‌های فعلی درباره‌ی «همه‌گیری تنهایی» پشتیبانی نمی‌کنند، موضوعی که به‌تازگی توسط محققان و روزنامه‌نگاران نیز تایید شده است.

با اینکه آمریکایی‌ها نسبت به نسل‌های گذشته زمان بیشتری تنها هستند، هنوز مشخص نیست که آیا واقعاً تنها‌تر شده‌اند یا خیر. با وجود نگرانی‌های ما برای سالمندان جامعه، تحقیقات نشان می‌دهند که افراد مسن‌تر در تنهایی خوشحال‌تر از آن چیزی هستند که روایت‌های مربوط به تنهایی، به ما می‌گویند.

آنیتا طاهرانپور

چرا درمان همه‌گیری تنهایی بسیار سخت است؟

رسانه‌های اجتماعی خلوت ما را مختل می‌کنند

بااین‌حال، فواید تنهایی به‌طور خودکار زمانی که از دنیای اجتماعی فاصله می‌گیریم ظاهر نمی‌شوند. این فواید زمانی به دست می‌آیند که واقعاً تنها باشیم یعنی وقتی که عمداً، وقت و فضایی برای ارتباط با خودمان ایجاد می‌کنیم نه زمانی که تنها در حال استفاده از گوشی‌ها،لپ‌تاپ و وسایل ارتباطی خود هستیم.

اثرات مثبت تنهایی بر آسایش، زمانی که بیشتر وقت تنهایی را صرف نگاه کردن به صفحه نمایش‌ها می‌کنیم، به‌ویژه زمانی که بی‌اراده در حال مرور رسانه‌های اجتماعی هستیم، کمتر محتمل هستند. نگرانی اجتماعی در این مورد منطقی و به‌جا است. به خصوص وقتی که تمرکز بر جوانانی است که به جای تعاملات اجتماعی حضوری، بیشتر به زندگی مجازی روی می‌آورند. این تغییر می‌تواند باعث بروز مشکلات و فشارهای زیادی برای آن‌ها شود.

شبکه‌های اجتماعی به‌طور ذاتی اجتماعی هستند. این موضوع در خود نامشان هم نهفته است. زمانی که در حال استفاده از آن‌ها هستیم، نمی‌توانیم واقعاً تنها باشیم. علاوه بر این، چرخیدن در شبکه‌های اجتماعی هنگام زمان تنها‌بودن، به احتمال زیاد چیزی نیست که بسیاری از افراد هنگام تنهایی دنبالش باشند.

فقط با درک فواید تنهایی میتوانیم از آن‌ها بهره ببریم

تنهایی واقعی توجه را به درون متمرکز می‌کند. این زمان برای آرام‌گرفتن و تأمل است. زمانی که برای خودمان از نظر احساسی در دسترس هستیم نه دیگران. وقتی تنهایی‌مان را این‌گونه سپری می‌کنیم، فواید آن نمایان می‌شود: احساس استراحت و تجدید قوا می‌کنیم، وضوح فکری و تعادل احساسی به دست می‌آوریم، احساس آزادی بیشتری داریم و ارتباط عمیق‌تری با خودمان برقرار می‌کنیم.

اما اگر به شلوغی خو گرفته باشیم، دل‌کندن از آن می‌تواند سخت باشد. اگر به نگاه‌کردن به صفحه‌ نمایش عادت کرده باشیم، ممکن است ترس داشته باشیم که به درون خود نگاه کنیم و اگر مهارت‌هایی برای تأیید اینکه تنها‌بودن یک نیاز انسانی طبیعی و سالم است نداشته باشیم، آن‌گاه زمان تنهایی‌مان را با احساس گناه، عجیب بودن یا خودخواهی هدر می‌دهیم

اهمیت بازنگری در مفهوم تنهایی

اگرچه افزایش تمایل به تنها‌بودن در میان آمریکایی‌ها نوعی چالش برای الگوهای فرهنگی رایج آن جامعه به شمار می‌آید و دگرگونی نگرش‌ها نسبت به تنهایی کار آسانی نیست، تحقیقاتی هرچند محدود، اما در حال گسترش، نشان می‌دهند که می‌توان این نگاه را تغییر داد و این تغییر، اثربخش نیز است.

تنهایی چگونه بر مغز و بدن تأثیر می‌گذارد؟
6 تیر 99 مطالعه '6
تنهابودن و احساس تنهایی‌‌کردن دو مقوله بسیار متفاوت هستند
20 آبان 02 مطالعه '3
معمای بیگانگی: چرا در میان جمع باز هم احساس تنهایی می‌کنیم؟
25 دی 03 مطالعه '9

به‌عنوان مثال، تحقیقات نشان داده‌اند که وقتی افراد به تنهایی نه به‌عنوان وضعیتی ناشی از انزوا، بلکه به منزله‌ی تجربه‌ای مفید و غنی نگاه می‌کنند، احساسات منفی‌شان درباره‌ی تنها‌بودن کاهش می‌یابد؛ حتی در میان کسانی که به‌شدت احساس تنهایی می‌کرده‌اند. افرادی که زمانِ تنهایی خود را «پُر» و هدفمند می‌دانند نه «خالی» از هدف، بیشتر آن را فرصتی برای رشد شخصی، خودآگاهی یا ارتباط معنوی تلقی می‌کنند.

البته، این نگاه منفی به تنهایی صرفاً محدود به فرهنگ آمریکایی نیست. در بسیاری از جوامع دیگر نیز، تنها‌بودن اغلب با انگ و قضاوت همراه است؛ به‌ویژه در فرهنگ‌هایی شرقی که خانواده‌محوری یا جمع‌گرایی نقش پررنگ‌تری دارد.

حتی عملی به سادگی جایگزینی کلمه‌‌ی «انزوا» با «زمانی برای خود»، باعث می‌شود که افراد زمان تنهایی خود را مثبت‌تر بدانند و احتمالاً تأثیر آن بر نحوه‌ی نگاه دوستان و خانواده‌شان نیز مشاهده می‌شود.

درست است که اگر پس از تنها‌بودن، جمعی از افرادی با روابط نزدیک برای بازگشت به آن نداشته باشیم، تنهایی می‌تواند به انزوای اجتماعی منجر شود. اما همچنین باید درنظر داشت که تعامل اجتماعیِ بیش‌از‌حد می‌تواند فرسوده‌کننده باشد و چنین فشاری تأثیر منفی بر کیفیت روابط ما می‌گذارد. گرایش اخیر برخی جوامع به گذراندن زمان بیشتر برای تنهایی ممکن است جزئی از انعکاس تمایل به یافتن تعادل بیشتر در زندگی باشد که بیش از حد شلوغ، برنامه‌ریزی‌شده و اجتماعی است.