وزیر امور خارجه امکان همکاری هسته‌ای میان ایران و آمریکا را مطرح کرد. این امکان در متن سخنرانی‌ای مطرح شد که قرار بود روز دوشنبه به صورت مجازی از سوی سیدعباس عراقچی، در کنفرانس بین‌المللی سیاست هسته‌ای بنیاد کارنگی ارائه شود. این متن پس از لغو سخنرانی، در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت. این برنامه به دلیل تغییر نحوه برگزاری که قرار بود سخنرانی و نه پرسش و پاسخ باشد، لغو شد.

به گزارش هم‌میهن، عراقچی در این باره نوشت که به پرسش‌های دشوار روزنامه‌نگاران و یا پاسخ به نگرانی‌های شهروندان عادی عادت دارد. اما تبدیل سخنرانی به یک پرسش و پاسخ آزاد که آن را تبدیل به یک مذاکره عمومی می‌کند یا برای مخاطبانی که احتمالاً دنبال جزئیات یا نتیجه مذاکرات هستند ناراحت‌کننده می‌شود را نمی‌پذیرد.

وزیر امور خارجه از یک سو امکان همکاری هسته‌ای میان ایران و آمریکا را روی میز گذاشت و از سوی دیگر، بحث فرصت بازار ایران برای همکاری اقتصادی با طرف آمریکایی را مطرح کرد.

فرصت برای ورود به بازار ایران

عراقچی در بخشی از این متن نوشت: «برخی گروه‌های ذی‌نفوذ خاص به‌طور آشکار در تلاشند روند دیپلماسی کنونی ایران و آمریکا را تحت تأثیر قرار دهند. تلاش آنها شامل طرح ادعای جعلی است؛ مبنی بر اینکه توافق احتمالی جدید، همان برجام خواهد بود. گرچه برجام، دستاورد مهمی بود، اما می‌خواهم کاملاً روشن کنم که بسیاری در ایران معتقدند که برجام دیگر پاسخ‌گوی نیازهایشان نیست. آنها خواهان توافقی تازه هستند که منافع ایران را تضمین کند و در عین حال به نگرانی‌های همه طرف‌ها نیز پاسخ دهد. من هم با این خواسته موافقم. اکنون نمی‌توانم به‌جای رئیس‌جمهور ترامپ صحبت کنم؛ اما با توجه به اقدامات گذشته‌اش، می‌توان با اطمینان گفت که او نیز خواهان تکرار برجام نیست.»

رئیس دستگاه دیپلماسی در ادامه آورد: ایران هرگز مانع همکاری‌های اقتصادی و علمی با ایالات متحده نشده است. مانع اصلی، دولت‌های پیشین آمریکا بوده‌اند که اغلب تحت تأثیر گروه‌های ذی‌نفوذ خاص عمل می‌کردند. همان‌طور که اخیراً در صفحات روزنامه واشنگتن‌پست توضیح دادم، فرصت اقتصادی هزار میلیارد دلاری که کشور ما ارائه می‌دهد، می‌تواند به روی شرکت‌های آمریکایی باز باشد. این شامل شرکت‌هایی می‌شود که می‌توانند به ما در تولید برق پاک از منابع غیرهیدروکربنی کمک کنند.

ایران در حال حاضر تنها یک رآکتور فعال در نیروگاه هسته‌ای بوشهر دارد. برنامه بلندمدت ما ساخت دست‌کم ۱۹ رآکتور دیگر است؛ به این معنا که ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه در دسترس قرار دارد. بازار ایران به‌تنهایی آن‌قدر بزرگ است که بتواند صنعت هسته‌ای در حال رکود آمریکا را احیا کند. در چشم‌انداز آینده، هرگونه توافقی که ممکن است حاصل شود، باید بر تضمین منافع اقتصادی ایران همراه با یک برنامه نظارتی و راستی‌آزمایی محکم بنا شود که درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران اطمینان دهد.

تنها چنین رویکردی می‌تواند ثبات و اعتماد بلندمدت را به همراه داشته باشد. حوزه مذاکرات نیز باید مشخص باشد؛ مذاکرات باید صرفاً بر رفع تحریم‌ها و مسئله هسته‌ای متمرکز باشد. در منطقه‌ای به پرآشوبی و بی‌ثباتی منطقه ما، ایران هرگز امنیت خود را وارد مذاکره نخواهد کرد.»

گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا شتاب گرفته است

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز گذشته در جریان گفت‌وگویی که در اندیشکده آمریکایی شورای روابط خارجی داشت، به گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا اشاره کرد.

گروسی در پاسخ به سوالی درباره اظهارات «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران در مورد روند گفت‌و‌گو‌ها و درک بهتر طرفین از اهداف این گفت‌و‌گو‌ها تصریح کرد: «محدودیت‌هایی وجود دارد و نمی‌توانم همه چیز را بگویم، اما می‌توانم اعلام کنم که این روند ادامه دارد. گفت‌و‌گو‌های شنبه (دور دوم مذاکرات) بسیار مهم بود. دور اول گفت‌و‌گو‌ها در عمان، بیشتر در جهت آشنایی بود، اما گفت‌و‌گو‌ها درحال شتاب گرفتن است.»

گروسی افزود: «هیچ تضمینی برای موفقیت هیچ مذاکره‌ای وجود ندارد. این نوع از مذاکرات پیچیده که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم برگزار می‌شود می‌تواند هر لحظه با شکست روبه‌رو شود، اما درک مشترک در حال افزایش طرفین پس از هر دور از گفت‌و‌گو بسیار مهم است. بخش غنی‌سازی و تسلیحاتی‌شدن برنامه هسته‌ای، بخش‌های مهم این مذاکرات هستند که در حال پوشش داده شدن هستند.»

حرکت به سوی اعتمادسازی طرفین

علی‌اکبر فرازی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر ارشد سیاست خارجی درباره طرح این پیشنهاد گفت: «متن سخنرانی آقای عراقچی نکات خوبی داشت و حاکی از آن است که گفت‌و‌گو‌های دو طرف می‌تواند وارد فاز همکاری‌های مشترک شود. یکی از نکات برجسته نیز امکان همکاری در زمینه‌های هسته‌ای بود و به نظر می‌رسد که این پیشنهاد برجسته، معقولانه و حساب‌شده است و اگر طرف آمریکایی نیز در این نوع فعالیت‌ها مشارکت داشته باشد، باعث بهبود مناسبات شده و دو طرف به تدریج سمت اعتمادسازی قدم برمی‌دارند. به نظر می‌رسد هر دو طرف تمایل دارند به سمت اعتمادسازی حرکت کنند.»

او با اشاره به اینکه امکان مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی و زیربنایی هست، افزود: «طبیعتاً ایران سرزمین گسترده‌ای با پتانسیل‌های فراوانی است که برای هر سرمایه‌گذاری جذاب است و آمریکایی‌ها هم می‌توانند در کنار دیگران در سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی و مسائل اقتصادی مشارکت کنند. حرکت به سوی اعتمادسازی حاکی از آن است که دو طرف اراده سیاسی محکمی برای حل مسائل فیمابین دارند.»

بحث انتفاع اقتصادی آمریکایی‌ها و بازار یک تریلیون دلاری ایران که در این نامه عراقچی اعلام کرده می‌تواند در اختیار آمریکا قرار گیرد. اما با تحریم‌های اولیه مواجه هستیم. در پاسخ به این سوال که آیا حرکتی برای رفع تحریم‌ها انجام می‌گیرد؟ تاکید کرد: «آنطور که اشاره کردم ایران سرزمین بکری برای سرمایه‌گذاری است و می‌تواند برای سرمایه‌گذاران و تجار آمریکایی جذاب باشد. البته باید زمینه جذب سرمایه‌گذاران فراهم شود. تحریم‌ها نیز دو بخش است و تحریم‌هایی که با دستور رئیس‌جمهور به فوریت رفع و با دستور رئیس‌جمهوری آمریکا نیز برداشته می‌شود، اما دیگر تحریم‌ها ممکن است کمی زمان‌بر باشد و اگر اراده سیاسی پشت آن قرار گیرد قطعاً قابل رفع و حل هستند.»

این دیپلمات پیشین افزود: «تا تحریم‌ها حل نشود، سرمایه‌گذاران آمریکایی محلی برای فعالیت نمی‌یابند؛ بنابراین باید تحریم‌ها از بین برود تا سرمایه‌گذاران مطمئن شوند که از سوی دولت آمریکا با مشکلی روبه‌رو نمی‌شوند؛ بنابراین بخش زیادی از تحریم‌ها با فرمان ریاست‌جمهوری آمریکا قابل حل است که زمینه را برای حضور سرمایه‌گذاران آمریکایی فراهم می‌کند.

من فکر می‌کنم این لیست یک تریلیون دلاری جای بسیاری برای رشد دارد و همین که سرمایه‌گذاران مطمئن باشند سرمایه‌گذاری به راحتی انجام می‎شود و منافع آنها متنفع، به سوی ایران می‌آیند و در زمینه‌های اقتصادی و امور زیربنایی به ویژه امور نفت، گاز و انرژی سرمایه‌گذاری خواهند کرد. لازمه حضور سرمایه‌گذاران آمریکایی و دیگر کشور‌ها در ایران، برداشته شدن تحریم‌های اولیه است.»

با آمریکا منافع مشترک داریم

عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و دیپلمات پیشین نیز در تحلیل این پیشنهاد گفت: «پیش از این هم اعلام شده بود که ایران قصد دارد همکاری هسته‌ای خود را با روسیه در حوزه ساخت راکتور برای تولید برق گسترش دهد. در حال حاضر هم آقای عراقچی این موضوع را مطرح کرد که طرح‌های ایران به علاوه قرارداد‌های ساخت راکتور‌ها یک فرصت حدود ۱ تریلیون دلاری است. طرح این موضوع از سوی وزیر خارجه ایران، به نوعی تشویق آمریکایی‌ها و از سوی دیگر تشویقی برای ترامپ است.

ترامپ الان این نگرانی را دارد که اگر با غنی‌سازی ایران کنار بیاید، چه امتیازی در مقابل می‌گیرد. اگر منفعتی برای آنها نداشته باشد، می‌گویند این هم که برجام است. حتی نتانیاهو هم دو روز قبل این موضوع را مطرح کرد که این همان برجام است. می‌خواهند ترامپ را از این طریق تحریک کنند. چون ترامپ به شدت روی این موضوع حساس است. اتفاقاً آقای عراقچی گفت ما از برجام عبور کردیم و حرف درستی هم زد. از یک طرف ترس برجام را نداشته باشد و از سمت دیگر بداند که امتیازاتی می‌تواند بگیرد.»

او ادامه داد: «از طرف دیگر احساس می‌کنم آقای عراقچی صحبت روز ۱ اردیبهشت سخنگوی دولت، خانم فاطمه مهاجرانی را تصحیح کرد که گفت زیرساخت‌های ما برای سرمایه‌گذاری آماده نیست و شانگهای و بریکس اولویت ماست. این صحبت ضرورتی نداشت. مگر شانگهای و بریکس به تنهایی می‌توانند مشکلات اقتصادی ما را حل کنند؟ این کشور چند دهه به خاطر تحریم‌ها با عدم ورود سرمایه روبه‌رو بوده. حالا اگر کشوری مثل آمریکا، چین، روسیه، نروژ یا هر جای دیگر بخواهد مثلاً در بخش نفت و گاز ما سرمایه‌گذاری کند، زیرساخت‌های ما آماده نیست؟ در حالی که رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و سخنگوی دستگاه دیپلماسی می‌گویند ما آمادگی داریم که با آمریکا هم مثل دیگر کشور‌ها کار کنیم و در ایران سرمایه‌گذاری کنند.»

سفیر پیشین ایران در نروژ، درباره هم‌پوشانی ژئوپلیتیک ایران و آمریکا گفت: «آمریکا و ایران نمی‌توانند از این هم‌پوشانی فرار کنند. دو طرف در بعضی موارد منافع مشترک دارند که آن هم قابل چشم‌پوشی نیست. اگر بین ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و آمریکا آرامشی برقرار و خیال آنها از منطقه راحت شود، هزینه‌های آمریکا در منطقه بسیار کاهش پیدا می‌کند. طبیعتاً ده‌ها هزار سرباز، پایگاه در ۶ کشور جنوب خلیج فارس، ناو و ماموریت‌های نظامی نیاز نیست. آمریکا دیگر مجبور نیست ده‌ها میلیارد دلار در سال برای این عملیات در خاورمیانه هزینه کند.

از سوی دیگر، آیا آمریکا سرمایه‌گذار در حوزه‌های مختلف نیست؟ تولیدکننده هواپیما نیست که ما حداقل دویست تا سیصد فروند از آن را نیاز داریم؟ موقعیت ایران به گونه‌ای نیست که ایران هاب خدمات بوئینگ باشد؟ زمینه‌های کاری بین دو کشور وجود دارد. این کاهش هزینه‌ها برای ترامپ بسیار مهم است چراکه به شدت دنبال کوچک‌سازی دولت و کاهش هزینه‌های داخلی و خارجی می‌گردد. کارمندان را اخراج کردند. بودجه‌ها بازنگری می‌شود. این برقراری آرامش میان ایران و آمریکا برای منطقه نیز سودمند است و زمینه‌های همکاری میان ایران و کشور‌های همسایه را فراهم می‌کند.»

او تاکید کرد: «بین ایران و آمریکا مسائلی مانند اسرائیل هم هست که مسائل سیاسی محسوب می‌شوند. آنها حامی اسرائیل هستند و جمهوری اسلامی ایران حامی مردم فلسطین. مردم منطقه نیز حامی فلسطین هستند. در حال حاضر که ارتباطات ایران با سوریه، لبنان و غزه قطع یا کم شده، باید برای این موضوع با کشور‌های عربی بیشتر از قبل کار کنیم که فشار روی فلسطینی‌ها کم شود.

در همین زمینه هم می‌توانیم با آمریکایی‌ها کار کنیم. اگر چند جلسه دیگر گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا ادامه پیدا کند و اعتماد نسبی جلب شود، ایران نمی‌تواند از طرف آمریکایی‌ها بخواهد که جنگ غزه از یک سو تمام شود و تهران نیز از ظرفیت‌های خود برای پایان دادن به عملیات حوثی‌ها در یمن استفاده کند؟ هنوز اعتماد لازم برقرار نشده، اما اگر کار کمی پیش برود و چشم‌انداز مناسبی وجود داشته باشد، می‌شود این کار را هم پیش برد.»