به طور کلی عوامل ژنتیکی، سبک زندگی نامناسب، ضعف عضلانی، بی‌تحرکی، چاقی، پشت‌میز نشینی طولانی و شغل‌های پرخطر فاکتور‌های مهم در بروز آسیب به کمر هستند و تداوم این شرایط می‌تواند کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

عواملی که دکتر احمد جباری، متخصص جراح مغز و اعصاب هم نسبت به رفع آنها با تغییر سبک زندگی هشدار می‌دهد و می‌گوید: «بیشتر موارد کمردرد، ناشی از ضعف و اسپاسم عضلات کمر است و با درمان‌های ساده بهبود پیدا می‌کند، اما درد‌های مقاوم همراه با علائم عصبی مانند تیر کشیدن به پا‌ها یا بی‌حسی، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر مانند پارگی دیسک کمر باشد.» جباری درباره انواع کمردرد‌ها و روش‌های درمانی آنها به سوالات پاسخ داده است.

شایع‌ترین و مهم‌ترین عوامل خطر برای در بروز آسیب به کمر چیست؟

از فاکتور‌های مهم آسیب به دیسک کمر و عضلات می‌توان به عوامل ژنتیکی، سبک زندگی نامناسب، ضعف عضلانی، بی‌تحرکی، چاقی، پشت‌میز نشینی طولانی و شغل‌های پرخطر اشاره کرد. افراد با سابقه خانوادگی و مشکلات ستون فقرات مستعد ابتلا به چنین آسیب‌هایی هستند. ورزش نکردن منظم و مشاغلی که نیاز به نشستن‌های طولانی دارند، هم باعث ضعف عضلات کمر و شکم و فشار بر ستون فقرار می‌شوند. چاقی و اضافه وزن هم می‌تواند فشار مضاعف بر دیسک‌ها وارد کند. مشاغلی که نیاز به بلند کردن اجسام یا خم‌شدن‌های مکرر دارد هم ممکن است بدن را در وضعیت‌های نامناسب قرار دهد و منجر به آسیب شود. راه‌های پیشگیری از این آسیب‌ها چیست؟

ورزش منظم باعث تقویت عضلات کمر و شکم و پیشگیری از آسیب دیسک می‌شود. یکی از بهترین توصیه‌ها هم در مشاغل کم‌تحریک بلند شدن بعد از ۳۰ تا دقیقه نشستن پشت میز است. در این شرایط بهتر است قدم بزنید و حرکات کششی انجام دهید. اصلاح وضعیت نشستن و استفاده از میز و صندلی ارگونومیک و در نهایت کنترل وزن و پرهیز از حمل بار سنگین هم در کاهش بروز این آسیب‌ها موثر است.

روش‌های تشخیصی علت کمردرد چیست؟

شرح حال و معاینه بالینی اولین و مهم‌ترین روش برای تشخیص افتراقی بین گرفتگی عضلات و پارگی دیسک است، اما‌ام‌آرآی (MRI) هم به عنوان بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص پارگی دیسک‌ها صورت می‌گیرد.

چه درمان‌هایی برای پارگی دیسک وجود دارد؟

درباره پارگی دیسک بر اساس شدت علائم و میزان آسیب درمان‌ها متفاوت است. اولین درمان‌ها غیرجراحی‌ها هستند و دارو‌هایی مثل مسکن‌ها (استامینوفن)، دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی (ایبوپروفن، ناپروکسن)، شل‌کننده‌های عضلانی (برای کاهش اسپاسم)، تزریق کورتون در موارد درد شدیدتر تجویز می‌شود که البته باید دستور پزشک باشد. روش دوم هم درمان‌های فیزیکی مثل استفاده از کیسه آب گرم، ماساژ و فیزیوتراپی، ورزش‌های تقویتی و کششی و اصلاح وضعیت بدن تحت نظر متخصص است که باعث کاهش فشار روی دیسک و بهبود و کاهش درد می‌شود. درمان‌های تزریقی هم توسط پزشک متخصص برای موارد مقاوم به دارو توصیه می‌شود. جراحی‌ها هم به شکل باز یا بسته برای موارد شدید انجام می‌شود. نکته مهم این که اکثر بیماران با درمان‌های غیرجراحی بهبود پیدا می‌کنند و جراحی معمولاً برای مواردی که بیمار علائم عصبی شدید مثل ضعف پا، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع دارد یا درد به درمان‌های دیگر پاسخ نداده باشد، در نظر گرفته می‌شود. پزشک بر اساس MRI و وضعیت بیمار تصمیم می‌گیرد که کدام روش مناسب‌تر است.

آیا پارگی دیسک عوارض غیرقابل برگشت هم دارد؟

پارگی دیسک کمر به‌ویژه در موارد شدید یا تحت فشار روی ریشه‌های عصبی و نخاع در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به آسیب دائمی اعصاب و عوارض غیرقابل جبران شود که از جمله آنها می‌توان به فلج اندام تحتانی (ضعف یا ناتوانی در حرکت پاها)، افتادگی مچ پا یا فلج شست پا، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، از بین رفتن قوای جنسی، کاهش حس در نواحی تحتانی بدن اشاره کرد. به طور کلی اهمیت پیشگیری از این عوارض از بهبود درد بیشتر است، زیرا آسیب عصبی پیشرفته اغلب غیرقابل بازگشت است و کیفیت زندگی بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل مراجعه به موقع به پزشک و پیگیری درمان حیاتی است.

چه توصیه‌هایی برای بهبودی سریع‌تر وجود دارد؟

دوران نقاهت پس از جراحی دیسک کمر بستگی به عوامل مختلفی مانند شدت بیماری، نوع جراحی، و شرایط فردی بیمار دارد. به‌طور کلی دو هفته اول، زمان بهبودی زخم است. در این دوره استراحت مطلق توصیه نمی‌شود، اما به دلیل درد و محدودیت‌های ناشی از جراحی، بیمار باید فعالیت‌های سبک داشته باشد. پیاده‌روی توصیه می‌شود و بیمار باید کار‌های شخصی خود را انجام دهد و به‌صورت منظم (مثلاً هر بار ۵ تا ۱۰ دقیقه) در منزل راه برود تا از خشکی عضلات و لخته شدن خون جلوگیری شود. در جراحی‌هایی که پلاتین گذاری انجام می‌شود، معمولاً استفاده از کمربند طبی به مدت یک تا ۲ ماه توصیه می‌شود. همچنین در نظر گرفتن پوکی استخوان با توجه به سن بیماران هم ضروری است. اگر بیمار پوکی استخوان دارد، باید درمان آن تحت نظر پزشک ادامه داشته باشد تا روند بهبودی تسریع شود. هدف اصلی در این دوره، پیشگیری از عوارض ناشی از بی‌حرکتی (مانند لخته خون یا ضعف عضلانی) و تقویت تدریجی بدن است. پس از جراحی دیسک کمر، روند توانبخشی به دقت باید برنامه‌ریزی شود تا از عوارضی مانند ضعف عضلات فیله کمر جلوگیری شود. بعد از اتمام دو هفته و کشیدن بخیه‌ها و بررسی زخم هم فیزیوتراپی، فعالیت‌های پیاده‌روی خارج از منزل و اب درمانی، ورزش در جهت تقویت فیله کمر شروع می‌شود. بعد از عمل معمولاً بیماران درگیر ضعف فیله کمر هستند باید برای درمان، ورزش‌های مناسب را زیر نظر فیزیوتراپ شروع کنند. اما انجام یک دسته ورزش‌ها از جمله ویلیامز و مکنزی هم می‌تواند به تقویت فیله کمر کمک کند.

این ورزش‌ها چیست؟

تمرینات ویلیامز بیشتر روی انعطاف‌پذیری و کاهش فشار روی دیسک تمرکز دارند و شامل حرکاتی مانند، جمع کردن زانو به سینه، خم شدن لگن به جلو، کشش عضلات همسترینگ، تمرینات نشسته روی صندلی برای بهبود پوسچر است. تمرینات مکنزی هم بیشتر برای کاهش درد و بهبود ثبات ستون فقرات استفاده می‌شود که شامل درازکش روی شکم و بالا آوردن تنه با کمک آرنج، اکستنشن کمر در حالت ایستاده یا نشسته، حرکات کنترل‌شده برای هدایت درد به مرکز ستون فقرات است. علاوه بر این پیاده‌روی تدریجی با ۵ تا ۱۰ دقیقه در روز و افزایش تدریجی تا ۳۰ دقیقه، حفظ پوسچر صحیح (قفسه سینه باز، شکم کمی منقبض)، آب‌درمانی (هیدروتراپی)، راه‌رفتن در استخر کم‌عمق با آبگرم، انجام تمرینات مقاومتی در آب برای کاهش فشار روی کمر، تمرینات ثبات‌دهنده عضلات مرکزی، پلانک اصلاح‌شده روی زانو، تمریناتی برای تقویت عضلات کف لگن و تقویت عرضی شکم هم می‌تواند به تقویت فیله کمر کمک کند. البته توصیه‌هایی از جمله اجتناب از خم شدن شدید به جلو، پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین (بیش از ۲-۳ کیلوگرم در هفته‌های اول)، عدم چرخش ناگهانی کمر، خودداری از نشستن طولانی‌مدت (بیش از ۲۰-۳۰ دقیقه) هم باید انجام شود.

از چه زمانی فرد به زندگی عادی و فعالیت‌های روزمره خود برگردد؟

معمولاً پس از ۴-۶ هفته (با تایید پزشک) رانندگی و کار‌های سبک را می‌توان انجام داد. اما در خصوص ورزش‌های سنگین یا دویدن ۳-۶ ماه زمان بسته به شرایط فرد و توصیه پزشک متخصص نیاز است. هشدار مهم این که در صورت افزایش درد، بی‌حسی یا گزگز در پاها، باید به پزشک متخصص مراجعه شود. نکته مهم این که مردم باید آگاه باشند پارگی‌های دیسک کمری شبیه به هم نیستند و هر کدام درمان مختص خودشان را دارند. نباید بر اساس باور‌ها و توصیه‌های غلط اقدامی انجام شود که عوارض غیرقابل جبران داشته باشد.