خاموشی برق به خاطر ناترازی توان تولید و میزان مصرف ناگزیر به نظر می‌رسد.

فرارو در خبری نوشت:مسئولان وزارت نیرو و شرکت توانیر فعلا ترجیح می‌دهند مشترکان پرمصرف را مقصر معرفی کنند و با اقدامات قهری از آنها بخواهند ضمن پایین آوردن میزان اشتهایشان، به بقیه (حدود ۷۵ درصد) کمک کنند. در کنار این استراتژی، هزینه برق هم قرار است به شکل چراغ خاموش، پلکانی و با لطایف الحیل افزایش پیدا کند. پیش‌بینی می‌کنیم اولین قبض برق ۱۴۰۴ که به دستتان می‌رسد واقعا غافلگیرتان کند.

الگوی مصرف برق خانگی؛ حد مجاز مصرف چیست؟

الگوی مصرف برق در ایران به میزان مصرف متعارفی اطلاق می‌شود که شرکت‌های توزیع برق برای هر منطقه و در فصول مختلف سال تعیین می‌کنند. این الگو مبنای اصلی محاسبه تعرفه پلکانی برق مشترکان خانگی است و هدف از تعیین آن، مدیریت مصرف انرژی، تخصیص یارانه‌ها به مشترکان کم‌مصرف و دریافت هزینه واقعی‌تر از پرمصرف‌هاست.

الگوی مصرف، به عبارت ساده‌تر یک حد مجاز برای مصرف برق است. مشترکانی که مصرف ماهانه آنها کمتر یا در حد این الگو باشد، از تعرفه‌های یارانه‌ای و پایین‌تر برخوردار می‌شوند. اما هرچه مصرف از این الگو فراتر رود، هزینه هر کیلووات ساعت برق به صورت پلکانی و با ضرایب افزایشی محاسبه شده و قبض برق به طور قابل توجهی بیشتر خواهد شد. این نظام تعرفه‌گذاری با هدف تشویق مشترکان به صرفه‌جویی و مدیریت مصرف طراحی شده است.

فاکتورهای کلیدی در تعیین الگوی مصرف برق

الگوی مصرف برق برای مشترکان خانگی در ایران ثابت و از پیش تعیین شده است و برای هر مشترک به صورت مجزا و بر اساس سابقه مصرف او محاسبه نمی‌شود. بلکه این الگو بر اساس عوامل کلان و شرایط اقلیمی و زمانی تعیین و توسط وزارت نیرو یا شرکت توانیر ابلاغ می‌شود. فاکتورهای مختلفی در تعیین الگوی مصرف نقش دارند.

نقش اقلیم و منطقه جغرافیایی

ایران بر اساس دما و رطوبت به مناطق عادی و گرمسیری مختلفی تقسیم می‌شود (مناطق گرمسیری ۱، ۲، ۳ و ۴). با توجه به نیاز بیشتر به سیستم‌های سرمایشی در مناطق گرمسیر، الگوی مصرف در این مناطق به مراتب بالاتر از مناطق عادی تعیین می‌شود.

تفاوت الگوی مصرف در فصل سرد و گرم

مصرف برق در فصول گرم سال به دلیل استفاده از وسایل سرمایشی مانند کولر گازی و آبی به طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل، الگوی مصرف برای ماه‌های گرم سال (معمولاً خرداد تا شهریور) نسبت به ماه‌های غیرگرم بیشتر است.

مصرف متعارف لوازم برقی خانگی

میزان برق مصرفی وسایل پرکاربرد در یک خانوار معمولی (مانند یخچال، فریزر، روشنایی و ...) در تعیین الگوی مصرف، تاثیر می‌گذارد تا الگوی تعیین شده، نیازهای اولیه و متعارف یک خانوار را پوشش دهد.

تحلیل داده‌های مصرف مشترکان

یکی از معیارهای کلیدی در تعیین الگوی مصرف، بررسی آمار و داده‌های مصرف برق مشترکان در هر منطقه است. هدف این است که الگوی مصرف به گونه‌ای تعیین شود که بخش قابل توجهی از مشترکان (طبق اعلام شرکت توانیر حدود ۷۵ درصد) در محدوده این الگو یا کمتر از آن مصرف داشته باشند و تنها مشترکان پرمصرف مشمول تعرفه‌های بالاتر شوند.

میزان الگوی مصرف در مناطق مختلف

الگوی مصرف ماهانه در نقاط مختلف کشور به صورت مقادیر حدودی اعلام می‌شود. در مناطق عادی و در ماه‌های غیرگرم این عدد معادل مصرف ۲۰۰ کیلووات ساعت خواهد بود، اما در ماه‌های گرم این عدد به ۳۰۰ کیلووات ساعت می‌رسد.

الگوی مصرف ماهانه در مناطق گرمسیر طی ماه‌های گرم تا سه هزار کیلووات ساعت در نظر گرفته شده است.

تعرفه پلکانی و نحوه محاسبه قبض برق

محاسبه هزینه برق در قبض مشترکان بر اساس مصرف ماهانه آنها و تطبیق آن با الگوی مصرف منطقه صورت می‌گیرد. کنتورهای برق میزان مصرف را بر حسب کیلووات ساعت (kWh) ثبت می‌کنند. این مصرف در یک دوره قرائت (معمولاً یک ماهه) اندازه‌گیری شده و سپس با الگوی مصرف تعیین شده برای آن منطقه و فصل مقایسه می‌شود.

نرخ‌گذاری پلکانی؛ از پله اول تا فراتر از الگو

تعرفه‌ها به صورت پلکانی اعمال می‌شوند؛ به این معنی که برای هر پله مصرف (تا الگو، مازاد بر الگو تا ۱.۵ برابر، مازاد بر الگو تا ۲.۵ برابر و بیش از ۲.۵ برابر الگو) نرخ هر کیلووات ساعت متفاوت و به صورت تصاعدی بالاتر می‌رود.

تعرفه برق به ازای هر کیلووات ساعت در سال ۱۴۰۴، به طوری تقریبی تا سقف ۱۰۰ کیلووات، حدود ۱۳۹ تومان، از ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلووات ساعت، حدود ۱۶۲ تومان و از پله ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلووات ساعت، چیزی معادل ۳۵۰ تومان در نظر گرفته می‌شود و در نهایت علاوه بر هزینه مصرف انرژی، مبالغ دیگری مانند مالیات بر ارزش افزوده، عوارض برق، و هزینه‌های جانبی (مانند بیمه) نیز به مبلغ نهایی قبض اضافه خواهد شد.

تهران از نظر دسته‌بندی الگوی مصرف برق در دسته مناطق عادی قرار دارد. مشترکان ساکن تهران در ماه‌های غیرگرم که از مهر تا اردیبهشت است، با الگوی مصرف ماهانه ۲۰۰ کیلووات ساعت روبه‌رو هستند و تعرفه برق برای مشترکانی که کمتر یا در حد این الگو مصرف کنند، در پله پایین‌تر و با نرخ یارانه‌ای محاسبه می‌شود.

اگر افزایش مصرف به دلیل استفاده از وسایل پرمصرف در ساعات اوج مصرف رخ دهد، هزینه باز بیشتر خواهد شد

الگوی مصرف ماهانه در ماه‌های گرم که معمولاً از خرداد شروع می‌شود و تا شهریور ادامه پیدا می‌کند، ۳۰۰ کیلووات ساعت تعیین شده و تعرفه برای مصرف تا ۳۰۰ کیلووات ساعت در پله‌های اولیه و با نرخ نسبتاً پایین‌تر قرار دارد.

ساختار پلکانی هم در محاسبات تاثیر می‌گذارد. پله اول پایین‌ترین نرخ و شامل مشترکانی می‌شود که به اندازه الگوی مصرف، از برق استفاده کرده‌اند. پله‌های بالاتر به مازاد بر الگو مصرف گفته می‌شود و با افزایش مصرف و ورود به پله‌های ۱.۵ برابر الگو، ۲.۵ برابر الگو و بیشتر، نرخ هر کیلووات ساعت به صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌کند.

با توجه به اینکه مبلغ نهایی قبض قطعا شامل هزینه‌های دیگری مانند مالیات بر ارزش افزوده، عوارض برق، و هزینه‌های بیمه نیز می‌شود، ممکن است در نهایت یک قبض با مقدار چند برابر نرخ پله اول کلی خرج روی دستتان بگذارد.

محاسبه هزینه برق یک مشترک کم‌مصرف

روش محاسبه قبض برق کمی پیچیده است، اما اگر بخواهیم موضوع را به شکل خلاصه و قابل فهم تعریف کنیم می‌توان گفت یک مشترک صرف داشتن تنها سه لامپ، یک یخچال فریزر، یک دستگاه تلویزیون، یک کولر آبی و یک آداپتور شارژ گوشی موبایل که بعضی از آنها موردی به پریز متصل می‌شوند، حد تعین شده برای الگوی مصرف ۳۰۰ کیلووات ساعتی در ماه را رد می‌کند!

بیاید ماجرا را با مثال توضیح دهیم؛ این وسایل مصرف ماهانه مشترک در ماه‌های گرم را به حدود ۲۰۵ کیلووات ساعت می‌رساند و مصرف ماهانه در ماه‌های سرد معادل ۷۰ کیلووات ساعت خواهد بود.

قبض برق مشترک فرضی ما، در سه پله محاسبه خواهد شد. پله اول ۱۰۰ کیلووات ساعت، پله دوم ۱۰۰ کیلووات ساعت و پله سوم ۵.۲ کیلووات ساعت. هزینه پله اول را حدود ۱۴ هزار تومان در نظر بگیرید و برای پله دوم تقریبا ۱۶ هزار و ۲۰۰ تومان کنار بگذارید. هزار و ۸۲۰ تومان هم هزینه مصرف در پله سوم است.

هزینه کل مصرف انرژی با محاسبات تقریبی معادل ۳۲ هزار تومان خواهد شد. مالیات بر ارزش افزوده، عوارض برق، و سایر هزینه‌های ثابت به قبض اضافه می‌شود و در نهایت با احتساب ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان برای این موارد، مشترک قبضی به مبلغ حدودی ۵۰ هزار تومان دریافت خواهد کرد.

احتمالا تعجب می‌کنید اگر بگوییم قبض برق همین مشترک در ماه سرد تقریبا ۲۰ هزار تومان ناقابل محاسبه می‌شود.

افزایش مصرف و عبور از الگوی ۳۰۰ کیلووات ساعت

قطعا همه مشترکان برق نمی‌توانند زندگی‌شان را با میزان مصرف مثال بالا پیش ببرند، اما حتی اگر همان مشترک کم‌مصرف، موضوع استفاده از دستگاه‌های پرمصرف در ساعات اوج مصرف را فراموش کند و در این ساعات سراغ لباسشویی، مایکروویو، اتوبخار یا سشوار برود و کاری کند که میزان مصرف برق در ماه گرم به ۳۷۰ کیلووات در ماه برسد، هزینه قبض برق او چه تغییری خواهد کرد؟

همان‌طور که می‌دانید، این میزان مصرف، ۷۰ کیلووات ساعت بیشتر از الگوی مصرف ماه‌های گرم در مناطق عادی (۳۰۰ کیلووات ساعت) است پس پله بعدی با نرخ بیشتر، بدون احتساب یارانه و با کمی اخم و ترش‌رویی محاسبه خواهد شد.

نرخ برق در این پله‌ها به طور قابل توجهی بالاتر است و از ۵۳۰ تومان تجاوز می‌کند. مشترک باید برای مصرف برق سه پله اول، ۶۵ هزار و ۲۰۰ تومان بدهد و پله چهارم به تنهایی نزدیک ۳۷ هزار تومان خرج روی دستش می‌گذارد.

قبض برق چنین مشترکی در ماه گرم، تنها بابت ۷۰ کیلووات ساعت مصرف اضافی، مثل آب خوردن از ۴۰-۵۰ هزار تومان تا ۱۲۰ هزار تومان افزایش پیدا می‌کند.

مهم‌ترین عامل این است که بخشی از مصرف (۷۰ کیلووات ساعت) از الگوی مصرف ماه گرم فراتر رفته است. نرخ هر کیلووات ساعت در پله‌های بالاتر از الگو به طور قابل ملاحظه‌ای گران‌تر است. در مثال بالا، نرخ از ۳۵۰ تومان در پله سوم، ناگهان به ۵۲۵ تومان (یا حتی بیشتر در واقعیت) در پله چهارم پرش کرده است.

همچنین اگر افزایش مصرف به دلیل استفاده از وسایل پرمصرف در ساعات اوج مصرف رخ داده باشد (که معمولاً همینطور است)، هزینه آن بخش از مصرف باز هم بیشتر خواهد شد. نرخ ساعات اوج مصرف حدود ۲.۵ برابر نرخ عادی همان پله مصرف است. بنابراین، آن ۷۰ کیلووات ساعت که در پله چهارم (بالای الگو) قرار گرفته‌اند، اگر در ساعات اوج مصرف هم مصرف شده باشند، نرخ آنها نه ۵۲۵ تومان، بلکه حدوداً هزار و ۳۱۲ تومان به ازای هر کیلووات ساعت خواهد بود! این باعث می‌شود هزینه قبض حتی از تخمین ۱۲۰ هزار تومان هم بالاتر برود.

چرا مصرف برق در ساعات اوج گران‌تر است؟

استفاده از دستگاه‌های پرمصرف که توان بالایی دارند به ویژه در ساعات اوج مصرف، می‌تواند به سرعت میزان مصرف ماهانه را بالا ببرد. اگر این افزایش مصرف باعث شود که مجموع مصرف از الگوی تعیین شده برای منطقه و فصل فراتر رود، آنگاه مشترک وارد پله‌های تعرفه‌ای بسیار گران‌تر می‌شود.

در این مثال، افزایش مصرف از ۲۰۵ کیلووات ساعت به ۳۷۰ کیلووات ساعت، که تنها افزایشی حدود ۱۶۵ کیلووات ساعت است، باعث شده هزینه قبض از حدود ۴۷ هزار تومان به حدود ۱۲۰ هزار تومان (یا حتی بیشتر با احتساب دقیق‌تر نرخ اوج مصرف) برسد که بیش از ۲.۵ برابر شدن هزینه را نشان می‌دهد.

روش محاسبه هزینه برق در نیمه اول سال ۱۴۰۴

موضوع	توضیح مختصر	جزئیات کلیدی / تأثیر بر هزینه
الگوی مصرف برق	میزان مصرف متعارف تعیین شده توسط وزارت نیرو برای هر منطقه و فصل	مبنای تعرفه‌گذاری پلکانی مدیریت مصرف و تخصیص یارانه است. تعرفه پایین/یارانه‌ای برای مشترکان کم‌مصرف
مبنای تعیین الگو	بر اساس اقلیم، فصل، مصرف متعارف لوازم خانگی و آمار مصرف ۷۵ درصد مشترکان	در تهران (منطقه عادی): ۲۰۰ kWh (سرد)، ۳۰۰ kWh (گرم). در مناطق گرمسیر: بالاتر (تا ۳۰۰۰ kWh در گرمسیر ۱)
تعرفه پلکانی	افزایش نرخ هر kWh با افزایش کل مصرف ماهانه	نرخ در پله‌های بالاتر از الگو به شدت افزایش می‌یابد. مثال نرخ تقریبی (تهران): ۰-۱۰۰ (۱۴۰ ت)، ۱۰۰-۲۰۰ (۱۶۲ ت)، ۲۰۰-۳۰۰ (۳۵۰ ت)
ساعات اوج مصرف	دوره‌های زمانی مشخص با بار مصرف بالا در شبکه (مثلاً ۱۲-۱۶ و ۲۰-۲۴ تابستان)	نرخ برق در این ساعات حدود ۲.۵ برابر نرخ عادی همان پله مصرف است. استفاده از وسایل پرمصرف در این ساعات هزینه را به شدت بالا می‌برد
هزینه‌های جانبی قبض	شامل مالیات بر ارزش افزوده، عوارض برق، بیمه و...	به هزینه مصرف انرژی اضافه شده و مبلغ نهایی قبض را افزایش می‌دهد
تأثیر مصرف بالاتر از الگو	عبور کل مصرف ماهانه از الگوی تعیین شده	مهمترین عامل افزایش چشمگیر قبض. حتی اندکی مصرف بالای الگو، به دلیل ورود به پله‌های گران‌تر، هزینه را چند برابر می‌کند
محاسبه تقریبی هزینه برق	مصرف ۷۰ kWh (سرد، زیر الگو): ~۲۰,۰۰۰ تومان (با جانبی) مصرف ۲۰۵ kWh (گرم، زیر الگو): ~۴۷,۰۰۰ تومان (با جانبی) مصرف ۳۷۰ kWh (گرم، بالای الگو): ~۱۲۰,۰۰۰ تومان و بالاتر (با جانبی و تأثیر اوج مصرف)	نشان‌دهنده جهش هزینه هنگام عبور از الگو و تأثیر