بیژن یاور عضو مجمع ملی کاهش خطر حوادث و سوانح جمهوری اسلامی ایران و استاد دانشگاه در یادداشتی که در اختیار مهر گذاشت، به موضوع بحران منابع آب شرب و به صدا درآمدن زنگ خطر کم‌آبی در ایران پرداخت که در ادامه می‌خوانید.

خداوند قادر و متعال در آیه ۳۰ سوره الانبیا می‌فرمایند: وَجَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ، و هر موجود زنده ای را از آب آفریدیم. این تعبیر زیبای خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم حاکی از تقدم خلقت آب بر هر موجود ذی‌حیات است! که البته بر اهمیت حیاتی آب نیز تاکید دارد.

همانطوری که می‌دانیم، در دنیای کنونی بحث آب نه تنها جدی، بلکه حیاتی است و اگر فکری در خصوص آن نکنیم قطعاً با مشکلات اساسی، از جمله قطعی آب مواجه خواهیم شد. از نکات مهمی که در این خصوص می‌توان به آن اشاره کرد تغییر نگرش منجر به تغییر رفتار از مدیریت صرف مقابله یا پاسخ در مدیریت شرایط اضطراری (حوادث، سوانح، بلایا، بحران‌ها و فجایع) به سمت و سوی مدیریت ریسک است.

استمرار رخداد مخاطره کمبود آب، در حال تبدیل شدن به یک بحران جدی در تمام جهان است! عدم روش‌های مناسب آبخوان داری، افزایش تعداد جمعیت شهرها، عدم جداسازی آب شرب از آب برای سایر مصارف، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، تغییرات اقلیمی در اثر در ابتدا گرمایش (Global Warming) و سپس جوشش جهانی(Global Boiling) و نمونه‌های مشابه همگی باعث کاهش حجم ذخیره آب در جهان و به تبع آن در کشور عزیزمان ایران اسلامی شده است.

امروزه در جهان شاهد کمبود منابع آب هستیم به گونه‌ای که در برخی از نقاط جهان مناقشات و حتی جنگ‌هایی بر سر تأمین آب رخ داده است. به دلیل اهمیت و حیاتی بودن تأمین منابع آبی در دنیای امروز، مبحثی تحت عنوان مناقشات آبی (Water Conflicts = WatCon) در این خصوص باز شده است که ضرورت توجه مضاعف به این موضوع را گوشزد می‌کند.

این بدان معناست که به جای انتظار برای اقدام در شرایط اضطراری از هر نوعی که باشد باید راه حل‌هایی متناسب و مناسب به عنوان تدابیری پیشگیرانه از قبل اندیشیده شده و در قالب مدیریت ریسک به کار بسته شود تا بتوان آمادگی لازم را داشته باشیم.

به عبارت ساده‌تر هر واحدی که در پیشگیری و مدیریت ریسک سرمایه گذاری می‌کنیم ۱۰ برابر در شرایط رخداد مخاطره و مدیریت بحران صرفه‌جویی به همراه خواهد داشت لذا هر چند ممکن است دیر باشد اما در این خصوص باید تدابیر تأثیرگذار و جامع و مانع را در این خصوص از جمله فرهنگ ساز و آموزش را هر چه سریع‌تر در نظر گرفته و از طریق رسانه ملی و مجازی دنبال کنیم.

هشدار بحران منابع آب شرب؛ راهکارهای برون رفت از چال کم آبی

راهکارهای پیشگیرانه برای کنترل بحران آب:

اطلاع رسانی، ارائه هشدارهای جدی و فرهنگ سازی مستمر: اطلاع رسانی، ارائه هشدارهای جدی و فرهنگ سازی مستمر از طریق رسانه ملی برای تشریح شناختی شرایط بحرانی پیش رو.

استفاده از فناوری‌های نوین کاهش سرعت و حجم مصرف آب: اطلاع رسانی در خصوص فناوری‌های نوین و نحوه کاهش سرعت و حجم مصرف آب به شیوه‌های نوین و با استفاده از فناوری‌های نوین.

بازچرخانی آب: بازچرخانی و استفاده مجدد آب (که معمولاً به عنوان احیای آب نیز شناخته می‌شود) آب را از منابع مختلف بازیابی می‌کند و سپس آن را برای اهداف مفیدی مانند کشاورزی و آبیاری، تأمین آب آشامیدنی، پر کردن آب‌های زیرزمینی، فرآیندهای صنعتی و احیای محیط زیست تصفیه می‌کند و مجدداً از آن استفاده می‌کند. در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای اروپایی مانند آلمان و سوئیس و نمونه‌های مشابه، آب باران مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد.

تکنیک‌های کاهش سرعت آب مصرفی: پودر نمودن آب و کاهش سرعت مصرف آب یکی از راهبردهای مقابله با مصرف آب و کاهش سرعت آن است به طور مثال استفاده از سردوش‌های کنترل کننده آب در هنگام استحمام را می‌توان از این نوع صرفه‌جویی‌ها برشمرد.

ملاحظات با توجه به نیازهای سنی: با توجه به افزایش امید به زندگی و کاهش میزان زاد و ولدها و به تبع آن سبک زندگی کهن‌سالان به طور مثال استفاده از سرویس‌های بهداشتی فرنگی نیاز به ملاحظاتی برای کاهش میزان آب مصرفی در سیفون‌های مربوط به آن است که از راه‌های ابتکاری حتی نیاز به هزینه کردن هم نیست.

تغییر فضای سبز از گیاهان آب پسند به خشکی پسند: همانطوری که می‌دانیم اکثر شهرها دارای پوشش گیاهی از نوع آب پسند می‌باشند حال آنکه باید با توجه به اینکه ما در کشوری نیمه خشک و خشک زندگی می‌کنیم، پوشش گیاهی شهرها و کلانشهرها به گیاهان خشکی پسند تغییر یابند.

فرهنگ سازی مطلوب و متناسب با شرایط آب و هوایی، اقلیمی و ویژگی‌های هر استان: فرهنگ سازی و تغییر برخی از فرهنگ‌ها مانند نحوه استفاده از استخرهای خصوصی به سمتی که استخرهای عمومی بیشتر مورد استفاده قرار گیرد، شستشوی اتومبیل با شیلنگ آب و نمونه‌های مشابه که البته با توجه به تغییرات اقلیمی از یک استان به استان دیگر متفاوت است.

بکارگیری فناوری‌های نوین برای صرفه‌جویی: برای صرفه‌جویی در مصرف آب می‌توان از شیرهای آب با چشم الکترونیکی استفاده کرد.

تدوین ضربتی برنامه شرح وظایف دستگاه‌ها: تدوین برنامه برای جلوگیری از موازی کاری و پوشش دادن همه زمینه‌ها که به عنوان ملاک عمل اقدام در مواجهه با بحران آب مورد استفاده قرار گیرد.

استفاده از شیرآلات کم مصرف: نصب شیرآلات و دوش‌های کم مصرف می‌تواند به کاهش مصرف آب کمک کند.

بازرسی و تعمیر نشت‌ها: بررسی لوله‌ها و شیرآلات برای پیدا کردن نشتی و تعمیر آن‌ها می‌تواند مقدار زیادی آب را صرفه‌جویی کند.

کاهش زمان دوش گرفتن: کاهش زمان دوش گرفتن یا استفاده از دوش به جای وان می‌تواند به صرفه‌جویی در مصرف آب کمک کند.

جمع‌آوری آب باران: نصب سیستم‌های جمع‌آوری آب باران برای استفاده در آبیاری باغ‌ها و فضای سبز.

آبیاری بهینه: آبیاری گیاهان در ساعات خنک‌تر روز (صبح زود یا عصر) و استفاده از روش‌های آبیاری قطره‌ای به جای آبیاری سطحی.

استفاده از ماشین‌های لباسشویی و ظرف‌شویی با مصرف آب کمتر: انتخاب دستگاه‌های کم مصرف و استفاده از آن‌ها در ظرفیت کامل.

کاهش استفاده از آب در شستن خودرو: به جای شستن خودرو با آب، می‌توان از پارچه مرطوب یا کارواش‌های بدون آب استفاده کرد.

استفاده از روش‌های آبیاری هوشمند: استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند که بر اساس نیاز گیاهان و شرایط جوی آبیاری می‌کنند.

تغییر رژیم کشت محصولات کشاورزی: به سمت سوی گیاهان خشکی پسند و جلوگیری یا به حداقل رساندن کشت محصولات آب پسند.

آموزش خانواده و جامعه: فرهنگ‌سازی و آموزش در مورد اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب به خانواده و جامعه.

استفاده مجدد از آب: استفاده مجدد از آب‌هایی که برای شستن سبزیجات یا میوه‌ها استفاده شده است برای آبیاری گیاهان.

هشدار بحران منابع آب شرب؛ راهکارهای برون رفت از چال کم آبی

اگر از الان وارد عمل نشویم و هر روزی که بگذرد زمان از دست رفته برای حفظ و مدیریت منابع آب قابل جبران نخواهد بود. میزان حجم آب ذخیره در پشت سدها به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است و از آنجایی که تمهیدات آبخوان داری نیز نتوانسته مشکل را حل کند لذا باید وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مسؤول از جمله وزارت نیرو، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شرکت آب و فاضلاب و سایر سازمان‌ها هر چه سریع‌تر نسبت به فرهنگ سازی، آموزش و در اختیار قرار دادن فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی، دوقلوهای دیجیتال و موارد مورد تأییدی که آزمایش خود را پس داده‌اند (Best Practices) اقدام کرد چرا که زود دیر می‌شود. بیاییم متفاوت بیندیشیم!