حکم غیابی چیست و در چه شرایطی ابلاغ می شود؟

اگر تاکنون مجبور به تردد در راهروهای دادگاه ها برای رسیدگی به پرونده های حقوقی و کیفری خود شده باشید، احتمالاً اصطلاح رأی غیابی را زیاد شنیده باشید. حکم یا رای غیابی در دادگاه های حقوقی و کیفری شرایط مختلفی دارد. در صورتی که در پرونده ای با این اصطلاح روبه رو شده اید، باید مفهوم و شرایط را به خوبی بدانید تا بتوانید از حقوق خود بهتر دفاع کنید. در این مقاله، درباره رای غیابی، تفاوت آن با رای حضوری و همچنین، نحوه اعتراض و اجرای حکم غیابی می خوانید.

رای یا حکم غیابی چیست؟

در نظام دادگستری ایران، رای غیابی همان طور که احتمالاً از نام آن حدس می زنید، به حکمی گفته می شود که در غیاب خوانده یا متهم صادر می شود. تعریف دقیق تر حکم غیابی در ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۴۰۶ آیین دادرسی کیفری آمده است.

درباره رای غیابی در محاکم حقوقی در ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی می خوانیم:

«حکم دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع ننموده باشد و یا اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد.»

در ماده ۴۰۶ آیین دادرسی کیفری نیز درباره رای غیابی درباره رای غیابی در محاکم کیفری چنین مقرر شده است:

«در تمام جرائم، به استثنای جرائمی که فقط جنبه حق اللهی دارند، هرگاه متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشود یا لایحه دفاعیه نفرستاده باشد، دادگاه پس از رسیدگی، رای غیابی صادر می کند. در این صورت، چنانچه رای دادگاه مبنی بر محکومیت متهم باشد، ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ واقعی، قابل واخواهی در همان دادگاه است و پس از انقضای مهلت واخواهی برابر مقررات حسب مورد قابل تجدید نظر یا فرجام است. مهلت واخواهی برای اشخاص مقیم خارج از کشور، دو ماه است.»

از مفاد این دو ماده می توان شرایط صدور رای غیابی را متوجه شد. بر این اساس، رای غیابی در صورتی صادر می شود که:

در جرائم کیفری متهم یا وکیل او و در پرونده های خوانده، وکیل، قائم مقام یا نماینده قانونی او در هیچ یک از جلسات دادگاه حضور نیابند؛ لایحه دفاعیه برای دادگاه ارسال نکرده باشند؛ اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد.در صورتی که یکی از این شرایط وجود داشته باشند، حکم دادگاه حقوقی یا کیفری غیابی خواهد بود و به آن رای غیابی می گویند.

حکم غیابی

رای حضوری چیست؟

مطابق با ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی، رأی دادگاه زمانی حضوری محسوب می شود که طرفین دعوا، وکیل یا نماینده آنها برای دفاع از خود حضور داشته باشند، لایحه دفاعیه ارسال کرده باشند یا اخطاریه حقوقی به آنها ابلاغ واقعی شده باشد.

تفاوت حکم غیابی و حضوری از بررسی همین ماده به خوبی مشخص می شود. تنها نکته ای که باید به آن توجه داشته باشید، این است که بر اساس رویه قضایی که نمونه آن دادنامه صادر شده از شعبه ۶۸ دادگاه تجدیدنظر استان تهران در تاریخ ۱۳۹۱/۱۰/۲۶ است، به هر لایحه ای نمی توان لایحه دفاعیه گفت. طبق این رای «لایحه ای موجب حضوری شدن حکم دادگاه خواهد بود که متصف به وصف «دفاعی» باشد و ارسال هر لایحه ای مثلاً اعلام نشانی جدید یا عزل وکیل و مانند اینها موجد اثر حقوقی صدرالمشار نخواهد بود.»

اقسام ابلاغ قانونی و واقعی

به طور کلی، ابلاغ به دو نوع قانونی و واقعی تقسیم می شود. ابلاغ واقعی به روشی برای رساندن حکم دادگاه و قرارهای صادر در فرایند رسیدگی به پرونده گفته می شود که مطابق با ماده ۶۸ آیین دادرسی مدنی، مأمور ابلاغ اوراق مربوط به آن را ظرف دو روز به شخص خوانده در مورد شخص حقیقی و مدیر، قائم مقام، دارنده حق امضا یا رئیس دفتر شخص حقوقی بدهد و از او رسید بگیرد.

در مقابل، ابلاغ قانونی به ابلاغی گفته می شود که طبق آیین دادرسی مدنی، برگه های مربوط به احضاریه، اخطاریه یا احکام مختلف به بستگان، خویشاوندان، مستخدمان یک نفر که قدرت تشخیص دارند داده شود، در محل سکونت یا جایی که ابلاغیه به آنجا ارسال می شود، چسبانده شود یا به آخرین محل ثبت شده شخص حقوقی در مرجع ثبت شرکت ها فرستاده شده باشد یا آگهی شده باشد.

ممکن است از خود بپرسید که ابلاغیه های ارسال شده در سامانه ثنا چه حکمی دارند؟ این ابلاغیه ها بر اساس ماده ۱۳ آیین نامه نحوه استفاده از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، ابلاغ واقعی محسوب می شوند و «ورود به سامانه ابلاغ از طریق حساب کاربری و رویت اوراق از این طریق به منزله رسید است». بر این اساس، تکلیف رای غیابی در سامانه ثنا مشخص می شود و آرایی که اخطاریه آنها در سامانه ثنا ارسال شده، آرای حضوری محسوب می شوند.

حکم غیابی در محاکم حقوقی

صدور حکم غیابی در دادگاه حقوقی زمانی اتفاق میفتد که طبق ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی، خوانده، وکیل، قائم مقام یا نماینده قانونی او در دادگاه حضور نداشته باشد، لایحه دفاعیه ارسال نکرده باشد یا اخطاریه دادرسی به او ابلاغ واقعی نشده باشد.

حکم غیابی در محاکم کیفری

درباره حکم غیابی کیفری ماده ۴۰۶ آیین دادرسی کیفری اجرا می شود. بر اساس این ماده قانونی، شرایط حکم غیابی به جز جرائمی که تنها جنبه حق اللهی دارند یا همان جرائمی که از نظر شرع مقدس معصیت هستند، شبیه به شرایط حکم غیابی در محاکم حقوقی است. در مورد چنین جرائمی اگر متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده باشند یا لایحه دفاعیه ارسال نکرده باشند، رای دادگاه پس از رسیدگی غیابی خواهد بود.

شرایط حکم غیابی

البته، نکته ای که باید درباره رای غیابی در محاکم کیفری توضیح بدهیم این است که بر طبق تبصره ۱ ماده ۴۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری، «هرگاه متهم در جلسه رسیدگی حاضر و در فاصله تنفس یا هنگام دادرسی بدون عذر موجه غائب شود، دادگاه رسیدگی را ادامه می دهد. در این صورت حکمی که صادر می شود، حضوری است.»

نحوه اعتراض به رای غیابی (واخواهی)

اعتراض به رای غیابی در حقوق ایران واخواهی نامیده می شود. اعتراض به حکم غیابی و تجدیدنظرخواهی از آن باید در همان مرجع حقوقی انجام شود که رای غیابی بدوی یا اولیه را صادر کرده است. اگر این حکم را دادگاه حقوقی یا کیفری صادر کرده همان دادگاه و در صورتی که شورای حل اختلاف صادرکننده این رای است، این شورا مرجع تجدیدنظرخواهی از حکم غیابی خواهد بود.

واخواهی از رای غیابی دادگاه حقوقی برای افراد مقیم ایران ۲۰ روز پس از ابلاغ واقعی حکم و برای ساکنین خارج از کشور ۲ ماه پس از این تاریخ است. واخواهی از حکم غیابی دادگاه کیفری نیز بر اساس ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری، ۱۰ روز از تاریخ صدور حکم است.

نحوه اجرای رای غیابی

بعد از سپری شدن مهلت اعتراض به رای غیابی و قطعی شدن این حکم، کسی که رای به نفع او صادر شده می تواند درخواست اجرای حکم را بدهد. او باید با دادنامه رای غیابی قطعی، به بخش اجرای احکام همان شعبه دادگاهی که رای را صادر کرده مراجعه کند و یک ضامن برای اجرای حکم غیابی معرفی کند.

اعتبار حکم غیابی به اندازه اعتبار حکم حضوری است و پس از قطعی شدن حکم غیابی، اجرای آن به این ترتیب امکان خواهد داشت. بااین حال، نحوه اجرای حکم غیابی کیفری کمی با رای غیابی حقوقی متفاوت است. برای اجرای حکم غیابی کیفری باید رای غیابی به دادسرا بازگردانده شود تا دادستان مقدمات اجرای آن را فراهم کند.

نکته مهمی که باید درباره ضمانت اجرای حکم غیابی به خاطر داشته باشید این است که این ضمانت به اصطلاح از نوع ضم ذمه است . به بیان ساده تر، کسی که ضامن اجرای این حکم می شود، در صورت ورود خسارت به محکوم علیه، به اندازه فردی که حکم به نفع او صادر شده ضامن است و ضمانت او به معنای بری شدن فردی که حکم به نفع او صادر شده از مسئولیت نیست. در نتیجه، محکوم علیه پس اجرای حکم غیابی می تواند به ضامن و محکوم له هر دو مراجعه کند.

همچنین بخوانید:

شرایط طلاق غیابی چیست؟ + مهریه در طلاق غیابی

حقوق زنان در طلاق غیابی از مردان "مجهول المکان"

سخن پایانی

رای غیابی به نوعی رای صادر شده از محاکم قضایی گفته می شود. این رای در صورتی صادر می شود که خوانده یا متهم در دادگاه حضور نداشته باشند و وکیل یا نماینده قانونی خود را نیز برای حضور در دادگاه نفرستاده باشند. علاوه براین، اگر متهم یا خوانده که در دادگاه حضور ندارد، برای دفاع از خود لایحه دفاعیه به این دادگاه نفرستاده باشد یا رای به او ابلاغ واقعی نشده باشد، حکم صادر شده از دادگاه غیابی خواهد بود. اجرای رای غیابی حقوقی در بخش اجرای احکام همان شعبه صادرکننده رای قطعی و اجرای حکم غیابی کیفری بر عهده دادسرا و دادستان است.

منبع : ترازو