خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - سید متین رضوی: هم‌زمان با بیست‌وهشتم اردیبهشت‌ماه، روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری، دانشمند، ریاضی‌دان و شاعر برجسته ایرانی، آیین‌هایی در نقاط مختلف کشور به ویژه آرامگاه او در نیشابور برگزار می‌شود؛ شخصیتی که نامش در کنار بزرگ‌ترین اندیشمندان و شاعران جهان ثبت شده است.

بیست‌وهشتم اردیبهشت‌ماه، در تقویم رسمی کشور، روز بزرگداشت یکی از برجسته‌ترین و چند وجهی ترین شخصیت‌های تاریخ ایران و جهان اسلام نام‌گذاری شده است: حکیم عمر خیام نیشابوری؛ دانشمند ژرف‌اندیش و شاعر بلندآوازه‌ای که نامش نه تنها در ایران بلکه در اقصی نقاط جهان با ستایش و احترام همراه است.

خیام؛ صدای بلند اندیشه از نیشابور تا جهان

از خیمه‌دوزی تا ستاره‌شناسی

ابوالفتح غیاث‌الدین عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری، که در سده پنجم هجری چشم به جهان گشود، در زمره بزرگ‌ترین ریاضی‌دانان، ستاره‌شناسان، پزشکان، فیلسوفان و شاعران تاریخ قرار دارد. شهرت او به خیام را برخی برگرفته از پیشه‌ی پدرش دانسته‌اند که شاید خیمه‌دوز بوده است. با این حال، شخصیت خیام فراتر از یک لقب یا انتساب خانوادگی است؛ او را باید چهره‌ای دانست که مرزهای دانش و ادب را درنوردید.

زیج جلالی؛ نقطه طلایی دانش ایرانی

خیام در دوران حیات خود در تهیه زیج جلالی که از دقیق‌ترین گاه‌شماری‌های تاریخ ایران محسوب می‌شود به همراه دانشمندان دیگر نقش مهمی ایفا کرد. این زیج به تشویق نظام‌الملک طوسی، وزیر نامدار سلجوقی، در سال ۴۶۷ هجری قمری به نگارش درآمد و سندی علمی بر نبوغ نجومی و ریاضی خیام شد.

آثار ماندگار در ساحت علم و فلسفه

از جمله آثار مهم علمی او می‌توان به رساله جبر و مقابله، شرح مشکلات اقلیدس، رسالاتی در طبیعیات، هستی‌شناسی و فلسفه، و نیز نوروزنامه اشاره کرد؛ اثری نثرنویس به زبان فارسی که به آداب، آئین‌ها و فلسفه نوروز پرداخته و منبعی ارزشمند در شناخت ایران باستان است.

رباعیات؛ صدایی از ژرفای اندیشه

با آنکه خیام بیشتر به فلسفه و ریاضیات مشغول بوده، نام او با رباعیات جاودانه‌اش در ذهن همگان نقش بسته است. گرچه در منابع کهن شاعری را وجه غالب شخصیت او نمی‌دانسته‌اند، اما رباعیات خیام با لحن تفکرانگیز، لحنی فلسفی و نگاه ژرف به زندگی، مرگ، سرنوشت و سرخوشی، جایگاهی یگانه در ادبیات فارسی و جهانی یافته‌اند.

تولد یک شاعر جهانی با ترجمه‌ای غربی

شهرت خیام در مغرب‌زمین بیش از هرچیز مدیون ترجمه‌ی ادبی و آزاد ادوارد فیتزجرالد، شاعر و شرق‌شناس انگلیسی است که در سال ۱۸۵۹ میلادی گزیده‌ای از رباعیات خیام را به انگلیسی منتشر کرد. هرچند ترجمه‌ی فیتزجرالد لفظ‌به‌لفظ نیست و تنها ۴۸ رباعی از ۸۹ رباعی او ریشه در اشعار خیام دارند، اما همین بازآفرینی شاعرانه باعث شد خیام به یکی از پنج شاعر بزرگ تاریخ جهان در کنار شکسپیر، دانته، ویرژیل و هومر بدل شود.

امروزه ترجمه فیتزجرالد از رباعیات خیام در ادبیات انگلیسی جایگاهی کلاسیک دارد. پس از آثار شکسپیر و والت ویتمن، شعر خیام یکی از منابع اصلی ضرب‌المثل‌های انگلیسی است. میدانی در بخارست، هتل‌هایی به نام خیام در کشورهای آمریکا، انگلیس، آلبانی و تونس و همچنین انتشارات، نوشیدنی‌ها و محصولات فرهنگی متعدد، یادآور نفوذ فرهنگی این حکیم نیشابوری در جهان است.

رباعیات خیام، آیینه‌ای از تفکر فلسفی شاعرانه است

مرضیه بابایی، دبیر محفل ادبی آسمان فیروزه‌ای در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: خیام از جمله چهره‌هایی است که نمی‌توان او را صرفاً یک شاعر دانست. او یک متفکر چندبعدی بود که در حوزه‌هایی چون ریاضیات، فلسفه، نجوم و ادبیات آثار ارزشمندی از خود به جای گذاشت.

وی افزود: رباعیات خیام فقط مجموعه‌ای از اشعار نیست، بلکه آیینه‌ای از تفکر، شک‌گرایی، لذت‌گرایی فلسفی و تأمل در معنای هستی است. این اشعار کوتاه اما پرمغز، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مفاهیم ژرف فلسفی را با زبان ساده و تأثیرگذار به مخاطب منتقل می‌کنند.

بابایی بیان کرد: جایگاه جهانی خیام نیز بی‌نظیر است؛ چرا که کمتر شاعری توانسته با اشعاری اندک، تا این اندازه در عرصه بین‌المللی اثرگذار باشد. ترجمه‌های مختلف از رباعیات او، به‌ویژه ترجمه فیتزجرالد، باعث شد صدای خیام از شرق تا غرب جهان شنیده شود و نام او در کنار نام‌آوران بزرگ تاریخ ادبیات جهان قرار گیرد.

خیام؛ صدای بلند اندیشه از نیشابور تا جهان

دبیر محفل ادبی آسمان فیروزه‌ای خاطرنشان کرد: برگزاری مراسم‌های بزرگداشت خیام، نه تنها ادای احترام به یک شخصیت علمی و ادبی است، بلکه فرصتی برای بازخوانی میراث فکری ایرانیان و پیوند دوباره با گنجینه‌ای از خرد، تفکر و زیبایی است.

آئین بزرگداشت خیام؛ ادای دین به جاودانگی

خیام اگرچه اهل سکوت، اندیشه و پرهیز از پرگویی بود، اما با همان اندک اشاراتش در شعر و فلسفه، صدایی جاودانه بر جای گذاشت که هنوز قرن‌ها پس از او، پژواک آن در دل انسان‌ها می‌پیچد.

گفتنی است هر ساله، هم‌زمان با بیست‌وهشتم اردیبهشت‌ماه، آئین بزرگداشتی با حضور مسئولان، فرهیختگان، هنرمندان و مردم فرهنگ‌دوست در آرامگاه خیام در شهر نیشابور برگزار می‌شود؛ آئینی که تجلیل از جایگاه این حکیم فرزانه و شاعر جهانی ایران را به نماد پیوند علم و ادب با هویت ملی بدل کرده است.