برخی سیگنال‌ها از تلاش برای کنترل بازار ارز حکایت دارند، اما به‌طور کلی فعالان بازار خودرو انتظار ثبات ندارند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد اگر نرخ ارز از مرز روانی جدیدی عبور کند، احتمال افزایش مجدد قیمت خودرو، حتی در صورت نبود تقاضای واقعی وجود دارد. بنابراین، در نبود ثبات ارزی و نبود سیاست مشخص در خصوص واردات و عرضه، نمی‌توان به تثبیت قیمت خودرو در نیمه دوم سال چندان امیدوار بود.

علی‌رضا قربانی‌نژاد، فعال حوزه خودرو در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌خودرو» گفت: «رفتار بازار خودرو نشان‌دهنده ورود به یک فاز رکود است. تقاضا نه‌تنها کاهش یافته بلکه به‌صورت «منتظر و تماشاچی» در حال نظاره روندهای اقتصادی است. مصرف‌کننده تمایلی به خرید ندارد، مگر این‌که نیاز ضروری و فوری وجود داشته باشد. در نتیجه، رکود فعلی تنها ناشی از قدرت خرید پایین نیست، بلکه ریشه در بی‌اعتمادی به سیاست‌گزاری‌های متغیر دارد. عدم پیش‌بینی‌پذیری بازار و نبود ثبات در قیمت‌ها، باعث شده خرید خودرو در ذهن مصرف‌کننده نوعی ریسک به‌حساب آید.»

وی در ادامه تصریح کرد: «در این میان، خودروهای اقتصادی که زمانی پرفروش‌ترین و در دسترس‌ترین گزینه‌های بازار بودند، حالا به نقطه‌ای رسیده‌اند که دیگر چندان با قدرت خرید اقشار متوسط همخوانی ندارند. تیراژ تولید این دسته از خودروها به دلایل متعددی از جمله کمبود قطعه و افزایش هزینه‌های تولید کاهش یافته و درعین حال، قیمت‌ها افزایش یافته است. در واقع، نه‌تنها عرضه متناسب با تقاضا نیست، بلکه قیمت این خودروها نیز دیگر در محدوده «اقتصادی» قرار ندارد.»

با توجه به نوسانات نرخ ارز در ماه‌های گذشته، آینده قیمت خودرو را در نیمه دوم سال ۱۴۰۴ چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا انتظار گشایش یا تداوم شرایط را باید داشته باشیم؟

واقعیت این است که قیمت خودرو در بازار ایران به‌شدت تحت‌تاثیر نوسانات نرخ ارز قرار دارد و هرگونه تغییر در این شاخص، بلافاصله خود را در قیمت خودرو نشان می‌دهد. در ماه‌های گذشته شاهد افزایش تدریجی نرخ ارز بودیم و همین روند باعث شده بازار خودرو به سمت بی‌ثباتی پیش برود. در صورتی که سیاست‌های ارزی دولت نتواند جلو افزایش بیشتر نرخ ارز را بگیرد، احتمال جهش دوباره قیمت خودرو در نیمه دوم سال وجود دارد؛ حتی اگر تقاضا در بازار همچنان ضعیف باشد.

البته باید در نظر گرفت که توان خرید مصرف‌کننده هم‌اکنون به‌شدت تضعیف شده و بازار کشش افزایش بیشتر قیمت‌ها را ندارد. بنابراین ممکن است ما شاهد نوعی تورم پنهان باشیم؛ یعنی تولیدکننده قیمت‌ها را بالا نبرد اما آپشن‌ها را کاهش دهد یا کیفیت را کنترل نکند. اگر دولت سیاست‌های منطقی در حوزه ارزی اتخاذ نکند و از سوی دیگر، جریان واردات نیز شفاف و باثبات نباشد، نمی‌توان به ثبات قیمت‌ها در بازار خودرو دل بست.

درحال حاضر، بسیاری از خریداران در شرایط انتظار قرار گرفته‌اند. به نظر شما، این تعلیق در تصمیم‌گیری ناشی از رکود اقتصادی است یا بی‌اعتمادی به سیاست‌های بازار خودرو؟

بخش زیادی از رفتار انتظاری خریداران ریشه در بی‌اعتمادی به سیاست‌گزاری‌های بازار خودرو دارد. در سال‌های گذشته، مصرف‌کننده بارها شاهد تغییرات ناگهانی در شرایط فروش، قیمت‌گذاری دستوری، طرح‌های قرعه‌کشی و حتی نوسانات شدید در نرخ رسمی و بازار آزاد بوده است. این شرایط باعث شده مردم ترجیح دهند منتظر بمانند تا ببینند سیاست بعدی چیست؟ به‌خصوص زمانی که با اخباری مثل واردات خودرو یا حذف قیمت‌گذاری دستوری مواجه می‌شوند.

از طرف دیگر، وضعیت رکود اقتصادی و افت قدرت خرید نیز نقش مهمی در تعلیق تصمیم‌گیری‌ها دارد. بسیاری از خانوارها حتی اگر به خودرو نیاز داشته باشند، به‌دلیل نبود نقدینگی یا افزایش قیمت‌ها، توان خرید خود را از دست داده‌اند. در نتیجه، ما امروز با یک بازار راکد طرف هستیم که نه تنها به دلیل نبود پول، بلکه به‌خاطر نبود اعتماد به آینده، به سمت سکون رفته است. این مساله هم برای تولیدکننده و هم برای مصرف‌کننده زیان‌بار است.

آیا می‌توان گفت بازار وارد فاز رکود انتظاری شده است؟ به نظر شما این رکود تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟

بله؛ بازار خودرو وارد فاز رکود شده و این موضوع هم در معاملات نمایشگاهی و هم در آمار فروش خودروسازان به‌خوبی مشهود است. تعداد آگهی‌های فروش خودروهای کارکرده افزایش یافته؛ اما تقاضای جدی برای خرید وجود ندارد. در بخش خودروهای صفر نیز با وجود طرح‌های فروش ویژه یا حتی تخفیف‌های نسبی، استقبال چندانی دیده نمی‌شود. در واقع، بازار در حالت ایست کامل قرار گرفته و خریدار و فروشنده هر دو منتظر تغییر شرایط هستند.

پیش‌بینی این‌که این رکود تا چه زمانی ادامه داشته باشد، کار ساده‌ای نیست. اما اگر قرار باشد روند فعلی نرخ ارز، سیاست‌های مبهم در حوزه واردات و قیمت‌گذاری دستوری ادامه پیدا کند، بعید است این وضعیت تا پایان سال ۱۴۰۴ بهبود پیدا کند. رکود زمانی شکسته می‌شود که یا قدرت خرید بالا برود، یا بازار نسبت به آینده اطمینان پیدا کند. در شرایط کنونی، هیچ‌کدام از این فاکتورها هنوز فراهم نیستند.

یکی از مهم‌ترین وعده‌های دولت در چند سال گذشته عرضه خودروهای اقتصادی به بازار بوده است. دولت چقدر توانسته‌ پاسخگوی نیاز اقشار متوسط جامعه باشد؟ آیا عرضه این دسته از خودروها متناسب با تقاضا بوده است؟

متأسفانه خودروهای به‌اصطلاح اقتصادی دیگر آن‌طور که در سال‌های گذشته در دسترس اقشار متوسط جامعه بودند، امروز چنین جایگاهی ندارند. وقتی قیمت یک خودرو کلاس اقتصادی داخلی به حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون‌تومان می‌رسد، دیگر نمی‌توان گفت این خودروها پاسخگوی طبقه متوسط هستند. فاصله قیمتی میان دستمزد متوسط کارگران و کارمندان با قیمت این خودروها چنان زیاد شده که خرید یک خودرو اقتصادی به یک آرزوی بلندمدت تبدیل شده است.

از نظر عرضه نیز، تیراژ تولید این دسته از خودروها چندان رشدی نداشته و به دلیل مشکلاتی مثل کمبود نقدینگی، بدهی خودروسازان به قطعه‌سازان و نبود سیاست صنعتی شفاف، عملا تداوم تولید همراه با سختی و مشکلات است. از سوی دیگر، خودروهای جدیدتر داخلی با برچسب «اقتصادی» معرفی می‌شوند؛ اما در عمل با قیمتی وارد بازار می‌شوند که دیگر در محدوده توان اقشار ضعیف و متوسط قرار نمی‌گیرد. در نتیجه، شکاف میان نیاز واقعی و عرضه موثر روز به‌روز در حال افزایش است.

بازار خودروهای کارکرده چه جایگاهی در تصمیم‌گیری متفاضیان دارد؟ آیا گرانی خودروهای نو باعث رشد معاملات خودروهای دست‌دوم شده است؟

درحال حاضر، بازار خودروهای کارکرده تبدیل به پناهگاه اصلی بخش بزرگی از متقاضیان شده است. کسانی که نمی‌توانند برای خرید خودرو صفر هزینه‌های سنگین پرداخت کنند، ناچارند به بازار دست‌دوم مراجعه کنند. البته همین بازار نیز به دلیل تقاضای بالا و عرضه محدود، رشد قیمتی را تجربه کرده است؛ اما همچنان در مقایسه با خودروهای صفر، مقرون‌به‌صرفه‌تر به‌نظر می‌رسد. از نظر روانی نیز، بسیاری از خریداران ترجیح می‌دهند خودرویی باکیفیت‌تر اما کارکرده بخرند تا این‌که یک خودرو نو با سطح پایین‌تر کیفیت و قیمت بالا را انتخاب کنند. این موضوع نشان می‌دهد خودروسازان داخلی در حفظ سهم بازار خود حتی در برابر خودروهای چند سال کارکرده، با چالش جدی مواجه شده‌اند. بازار دست‌دوم امروز دیگر یک بازار فرعی نیست، بلکه بخشی از راه‌حل مردم برای مقابله با گرانی خودرو محسوب می‌شود.

پیش‌بینی شما از رفتار مصرف‌کننده در نیمه دوم سال جاری چیست؟ آیا خرید خودرو به تعویق خواهد افتاد یا به سمت خودروهای وارداتی یا چینی گرایش پیدا خواهد کرد؟

رفتار مصرف‌کننده در نیمه دوم ۱۴۰۴ به‌احتمال زیاد همچنان محتاطانه خواهد بود. بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند اگر نیاز فوری ندارند، خرید خودرو را به‌تعویق بیندازند؛ چراکه آینده بازار را نامطمئن می‌دانند. از طرفی، اخبار ضدونقیض درباره واردات، نرخ ارز، سیاست‌های دولت و حتی احتمال آزادسازی قیمت خودرو، باعث شده تصمیم‌گیری برای خریداران سخت شود. به‌همین دلیل، مصرف‌کننده به‌شدت محافظه‌کار شده و منتظر شفاف شدن شرایط است. البته در این میان، خودروهای وارداتی و به‌ویژه برندهای چینی با توجه به تنوع در مدل و سطح آپشن، برای بخشی از خریداران جذاب‌تر از گذشته شده‌اند.

هرچند قیمت آن‌ها نیز پایین نیست، اما کیفیت نسبی و امکانات بهتر، برخی خریداران را به سمت آن‌ها سوق داده است. اگر این واردات ادامه پیدا کند و تنوع محصولات افزایش یابد، ممکن است در نیمه دوم سال شاهد جابه‌جایی تقاضا به‌سوی این خودروها باشیم. اما تا زمانی که قدرت خرید عموم جامعه تقویت نشود، این گرایش بیشتر در سطح طبقه متوسط رو به‌بالا باقی خواهد ماند.