۲۳ آبان ماه مصادف با ۱۴ نوامبر به عنوان روز جهانی دیابت و در ایران هم امسال ۲۲ تا ۲۸ آبان به عنوان هفته ملی دیابت است. با توجه به افزایش روزافزون مبتلایان به این بیماری، این هفته با هدف افزایش آگاهی نسبت به این بیماری، علل و عوارض آن با شعار "مراقبت دیابت، امروز بیشتر از همیشه " نامگذاری شده است.

دیابت یک بیماری شایع متابولیک در دنیا است که شیوع بالایی دارد و هم اکنون حدود ۴۶۰ میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا هستند. این درحالی است که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۵ یعنی تا ۲۵ سال آینده تعداد مبتلایان این بیماری به ۷۰۰ میلیون نفر افزایش یابد؛ از همین امروز دنیا با چالش بزرگی در این زمینه مواجه است.

به نظر می‌رسد کشور‌های در حال توسعه که از نظر درآمد ضعیف یا در سطح متوسطی قرار دارند، بیش از کشور‌های توسعه یافته درگیر این بیماری هستند. به گفته کارشناسان تا سال ۲۰۴۵ از هر چهار بیمار دیابتی سه نفر در کشور‌های توسعه نیافته خواهند بود.

در شیوع این بیماری عوامل مختلفی از جمله اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و محیطی اثرگذار است. ضمن اینکه در دیابت نوع ۲ که شایع‌ترین نوع دیابت است و حدود ۹۰ درصد دیابتی‌ها را شامل می‌شود، فاکتور‌های زیادی از جمله چاقی، زندگی بی تحرک و تغذیه ناسالم اثرگذار هستند.

دکتر محمد هاشمی، متخصص بهداشت عمومی در مورد علل ابتلا به بیماری، چگونگی مصرف مواد غذایی، انجام تحرک بدنی مناسب و تغذیه سالم، به این ۱۰ سوال پاسخ داد.

۱- علت مبتلا شدن به این بیماری چیست؟

دو عامل اصلی، علت بروز دیابت هستند: یکی کاهش یا توقف تولید انسولین توسط غده لوزالمعده یا پانکراس که عمدتا در سنین کودکی رخ داده و به بروز دیابت نوع یک منجر می‌شود و دوم مقاومت به انسولین که غالبا در میانسالی به وقوع پیوسته و ابتلا به دیابت نوع دوم را در پی دارد.

در هر دو مورد وراثت نقش تعیین کننده‌ای دارد، اما در نوع دوم عواملی نظیر اضافه وزن، چاقی، نحوه تغذیه و میزان فعالیت بدنی دخالت دارند و با اصلاح یا انجام آنها می‌توان از پیدایش این بیماری پیشگیری کرد.

۲- دیابتی‌ها چه موادغذایی را مصرف کنند تا قندخون آنها دچار نوسان نشود؟

برای حفظ تعادل قندخون، رعایت یک رژیم غذایی متنوع، متعادل و متناسب توصیه می‌شود، ولی در افراد دیابتی توجه به مصرف فیبر‌های غذایی به واسطه خاصیت آنها در ثابت نگه داشتن قندخون در کنار سایر ویژگی‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است.

فیبر‌های خوراکی موادی هستند که توسط بدن قابل هضم نیستند، اما موجب تسهیل در هضم غذا و بهبود عملکرد دستگاه گوارش می‌شوند.

فیبر‌های خوراکی به ۲ گروه فیبر‌های محلول و نامحلول طبقه‌بندی می‌شوند. فیبر‌های محلول در کاهش چربی و قند خون و در پیشگیری از برخی بیماری‌های قلبی و عروقی نقش اصلی را ایفا می‌کنند و فیبر‌های نامحلول در کاهش یبوست، سرطان روده و برخی اختلالات دیگر مؤثر هستند و به همین دلیل، مصرف روزانه ۲۰ تا ۳۵ گرم فیبر خوراکی پیشنهاد می‌شود.

۳- این افراد از خوردن چه مواد‌های غذایی محروم هستند؟

محرومیت مطلق از مواد خوراکی در افراد مبتلا به دیابت، وجود ندارد، ولی قند‌های ساده به دلیل اثر سریع در بالا بردن سطح قندخون باید با احتیاط و به شکل محدودتری مصرف شوند.

۴- چه غذا‌هایی برای این افراد مفید است؟

رعایت یک الگوی غذایی متنوع و متناسب مانند سایر افراد جامعه برای مبتلایان به دیابت نیز مفید است و بر مصرف میوه جات و سبزیجات به دلیل خواص متعدد آنها تاکید می‌شود.

۵- این افراد با رعایت چه نکاتی می‌توانند از پیشرفت دیابت جلوگیری کنند؟

اصلاح شیوه زندگی به مفهوم پیروی از الگوی غذایی صحیح و رعایت فعالیت فیزیکی مناسب در کنار مصرف درست و به موقع دارو‌ها و پایش‌های دوره‌ای توصیه شده توسط پزشک معالج می‌تواند از پیشرفت بیماری و عوارض آن جلوگیری کند.

۶- آیا مواد غذایی هستند که مقاومت به انسولین را زیاد کنند؟

مصرف زیاد شیرینی جات و مواد قندی، همچنین چربی‌ها و خوراکی‌های چاق کننده در طول زندگی می‌توانند از یک سو با انباشت بافت چربی و از سوی دیگر با فرسودگی لوزالمعده به پیدایش مقاومت به انسولین و در نهایت بروز دیابت منجر شوند.

۷- چه نکاتی در مصرف فست فود و شیرینی جات باید رعایت شود و آیا افراد در خوردن این نوع خوراکی‌ها آزاد هستند یا خیر؟

قطعا این خوراکی‌ها در یک رژیم غذایی اصولی و صحیح جایی ندارند، محدودیت در مصرف این خوراکی‌ها شامل تمامی افراد است ولی افراد دیابتی بایستی احتیاط بیشتری نسبت به سایرین داشته باشند.

۸- چه نکاتی باید در مورد میوه‌های شیرین یا میوه‌ها مورد توجه قرار گیرد؟

مصرف میوه‌های شیرین به شرط رعایت میزان توصیه شده توسط پزشک در اندازه‌های محدود و با لحاظ کردن کنترل قند خون ممنوعیت ندارد.

۹- آیا غذا‌هایی که قند ندارند، اما کالری بالایی دارند می‌توانند مورد استفاده این افراد قرار گیرند؟

غذا‌های پرکالری از آنجا که می‌توانند موجب پیشرفت اضافه وزن و چاقی افراد باشند، سبب تشدید مقاومت به انسولین و گسترش دیابت می‌شوند؛ لذا باید از مصرف آنها پرهیز کرد.

۱۰- آیا امکان استفاده از نوشابه‌های بدون قند یا شیرینی‌های عاری از موادقندی در این افراد وجود دارد؟

این گونه شیرینی‌ها گرچه مواد قندی ندارند، اما در ترکیب خود موادی نظیر آرد سفید و روغن‌های اشباع شده را دارند و حاوی کالری نیز هستند، ولی در مقایسه با انواع معمولی این میزان کالری کمتر است. به همین دلیل مصرف نامحدود آنها مجاز نیست. ولی در افرادی که دچار اضافه وزن نیستند و قند خون آنها کنترل شده است می‌توان به میزان محدود مصرف کرد.

نوشابه‌های رژیمی هم گرچه فاقد قند بوده و کالری ندارند، اما سایر مضرات نوشابه‌ها را نظیر تاثیرات منفی بر مخاط گوارش یا پیدایش پوکی استخوان را به همراه دارند.

ضمن اینکه اساسا نوشیدنی‌های گازدار موجب افزایش اشتها و پرخوری می‌شوند. به علاوه گاز موجود در نوشابه سبب اتساع معده و افزایش ظرفیت آن می‌شوند و زمینه را برای پیشرفت اضافه وزن مهیا می‌کنند؛ لذا مصرف آنها نیز توصیه نمی‌شود.