قطب جنوب یا قاره جنوبگان رازی را در زیر یخ‌های وسیع خود پنهان می‌کند؛ منظره‌ای باستانی و ناهموار که اکنون شروع به افشای گذشته زمین‌شناسی خود کرده است.

این توپوگرافی پنهان رازی دراماتیک است که به گذشته پویای این قاره اشاره دارد.

به نقل از آی‌ای، این کوهستان سراسری که جنوب شرقی و جنوب غربی جنوبگان را تقسیم می‌کنند، مدت‌هاست که کاشفان و دانشمندان را مجذوب خود کرده‌اند.

این منظره باورنکردنی چگونه شکل گرفته است و چه تأثیری بر صفحات یخی عظیمی که امروز این قاره را پوشانده‌اند، داشته است؟ اینها پرسش‌هایی هستند که یک مطالعه جدید را به رهبری تیموتی پولسن (Timothy Paulsen)، زمین شناس دانشگاه ویسکانسین-اشکوش (Wisconsin-Oshkosh) و جف بنوویتز (Jeff Benowitz)، ترموکرونولوژیست از دانشگاه کلرادو بولدر (Colorado Boulder)، هدایت می‌کنند.

پولسن که نویسنده اصلی مقاله است، گفت: کاوش اولیه قاره گانجنوب نتیجه شگفت انگیزی را نشان داد. یک رشته کوه به طول ۳۵۰۰ کیلومتر با قله‌هایی بیش از ۴۵۰۰ متر که از داخل این قاره عبور می‌کنند.

وی توضیح داد: این محدوده به عنوان «هورست بزرگ قطب جنوب» شناخته می‌شد و امروزه به عنوان کوهستان سراسری قطب جنوب شناخته می‌شود. این کوه‌ها در حال حاضر صفحه یخی قطب جنوب شرقی را که از شرق قطب جنوب به ارتفاعات کم در دریای راس (Ross) می‌گذرد، محدود می‌کند.

«کوهستان سراسری جنوبگان» (Transantarctic Mountains) که با نام اختصاری TAM شناخته می‌شود، شامل یک رشته‌کوه در جنوبگان است که گسترش بریده‌بریده همراه با وقفه در سراسر قاره دارد. این کوهستان، جنوبگان خاوری را از جنوبگان باختری جدا می‌کند و در برگیرنده نام‌های جداگانه‌ای است که گروه‌های متفاوت را تشکیل می‌دهد که بیشتر آنها دوباره به محدوده‌های کوچک‌تر تقسیم می‌گردند.

سنگ‌بستر زیر یخ

مناظر متنوعی که زیر یخ‌های قطب جنوب پنهان شده‌اند، مدت‌هاست دانشمندان را متحیر کرده است.

این مطالعه به بررسی گذشته زمین‌شناسی سنگ‌بستر کوهستان سراسری جنوبگان که شالوده این کوه‌های تازه کشف شده را تشکیل می‌دهد، پرداخته است.

سنگ‌بستر کوهستان سراسری قطب جنوب دارای تاریخ زمین‌شناسی طولانی و پیچیده‌ای است که قدمت آن به صد‌ها میلیون سال پیش می‌رسد و به عنوان یک شکاف زمین‌شناسی و فیزیکی مهم در قطب جنوب عمل می‌کند.

تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که سنگ‌بستر کوهستان سراسری جنوبگان گذشته‌ای بسیار فعال‌تر از آنچه قبلا تصور می‌شد، داشته است که شامل چرخه‌های مکرر تشکیل کوه، بالا آمدن و فرسایش بعدی است.

این رویداد‌های زمین شناسی با تغییرات عمده در صفحات زمین‌ساختی (تکتونیکی) زمین و حتی به دوره‌های یخبندان گذشته مرتبط هستند.

محققان با تجزیه و تحلیل دانه‌های معدنی در سنگ‌های آذرین کوهستان سراسری جنوبگان، اسرار این سنگ‌بستر پنهان را کشف کردند.

بنوویتز می‌گوید: یخسار‌های قطب جنوب، زمین‌شناسی سنگ‌بستر جنوبگان را پوشانده‌اند.

وی توضیح می‌دهد: تکامل دما-زمان سنگ‌های زیرزمینی این کوهستان می‌تواند سرنخ‌های مهمی برای درک توسعه توپوگرافی زیر یخی قطب جنوب، به‌ویژه مناظر باستانی آن و اینکه کوه‌های قدیمی‌تر چگونه احتمالاً بر چرخه‌های یخبندان تأثیر گذاشته‌اند، ارائه دهد.

این تیم شواهدی از چند مرحله متناوب از تشکیل کوه و فرسایش متعاقب آن در سنگ‌های زیرزمینی کوهستان سراسری جنوبگان در قسمت جنوب شرقی آن یافت.

پولسن می‌گوید: نتایج جدید ما نشان می‌دهد که سنگ‌های زیرزمینی کوهستان سراسری جنوبگان چندین رویداد کوه‌سازی و فرسایش نقطه‌گذاری شده را تجربه کرده‌اند و سطوحی را ایجاد می‌کنند که سنگ‌های باستانی در آنها گم شده‌اند.

آنچه واقعاً شگفت‌انگیز است این است که این رویداد‌ها به طور مداوم با تغییرات زمین‌ساختی صفحه اصلی در امتداد حاشیه‌های قطب جنوب مرتبط هستند و حتی پشتیبانی بیشتری را برای دوره یخبندان قابل توجهی در حدود ۳۰۰ میلیون سال پیش فراهم می‌کنند.

این نشان می‌دهد که توپوگرافی این قاره در طول زمان زمین‌شناسی دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده است که توسط نیرو‌های برآمدگی، فرسایش و حتی یخبندان‌های باستانی شکل گرفته است که به نوبه خود می‌تواند بر چرخه‌های یخسار‌های بعدی تأثیر بگذارد.

مطالعه اخیر دیگری توجه را به رشته کوه پنهانی که زیر ورقه یخی قطب جنوب مدفون شده است، جلب کرده است. پایگاه «Earth.com» گزارش داده که داده‌های جدید نشان می‌دهد که این تشکیلات زمین‌شناسی قابل توجه بیش از ۵۰۰ میلیون سال پیش شکل گرفته‌اند. با این حال، این رشته کوه هرگز به طور مستقیم مشاهده نشده است.

این یافته‌ها بینش‌هایی را در مورد تاریخ زمین‌ساختی باستانی قطب جنوب و چگونگی تکامل قاره‌ها در بازه‌های زمانی وسیع زمین‌شناسی ارائه می‌دهد.

این مطالعه در مجله Earth and Planetary Science Letters منتشر شده است.