به گزارش خبرنگار ایلنا، نشست «تحلیل و بررسی طرح‌جلدهای ناصر نصیری برای شش مجموعه‌ شعر فرزاد کریمی» دوم خردادماه در خانه‌ی هنرمندان ایران برگزار شد.

این نشست نخستین برنامه‌ی جمعی تحلیل گرافیک در رشته‌ی طراحی جلد در کشور به‌شمار می‌آید.

سخن‌ران نخست نشست محمد هاشمی، دانش‌آموخته‌ی فلسفه‌ی هنر و مدرس دانشگاه، در سخنانی با عنوان «پیرامتن شاعرانه به‌منزله‌ی ایماژ – متن متخیل» با بیان این که شعر هم خود یک تصویر است، نگاهی تاریخی – فلسفی به تصویر ارائه کرد. وی با اشاره به رساله‌ی جمهور افلاتون و تمثیل غار، تصویر را از دید این فیسلوف در پایین‌ترین مرتبه دانست؛ موضوعی که در نگاه ارسطو برعکس می‌شود. ارسطو در کتاب «فن شعر» برای نقاش خوب این وضعیت را در نظر گرفته که آنچه تصویر کرده است نسبت به آنچه در واقع وجود دارد، چیزی افزوده داشته باشد. فلاسفه‌ی اسلامی نیز با استفاده از همین نگره بحث تصویر و خیال را پی گرفته‌اند. ابن سینا شاعر و نقاش هر دو را تصویرپرداز دانسته است. نگاه نشانه – معناشاسانه هم خیال را حاضرکردن حاضرها در متن می‌داند. ژرار ژنت تصویر روی جلد را به متن ارتباط داده، آن را پیرامتن نام نهاده است و آنچه طرح جلد را از حاشیه و پیرامتنیت به متن وارد می‌کند، عنصر خیال است.

سخن‌ران دوم نشست مرضیه اطهاری نیک‌عزم، دانشیار گروه زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه شهید بهشتی بود. وی سخن‌رانی خود را با عنوان «معناشناسی تصویر تن زنانه: از مجاز تا نماد» ایراد کرد. به عقیده‌ی این نشانه‌شناس، طرح جلد می‌تواند نظامی نشانه‌ای ایجاد کند که به فهم مفاهیم کتاب کمک کند. پس باید بدانیم نقش تصویر در انتقال معنا چیست؟ وی در ادامه سه زبان را در تصویر جلد از هم جدا کرد: زبان کلامی، زبان تصویری یا آیکونیک و زبان پلاستیک یا تجسمی. این سه زبان در تعامل با هم عمل می‌کنند تا بتوانند رساننده‌ی مفهوم مورد نظر طراح باشند. در نشانه‌شناسی تصاویر به چهارگونه به معنای متن کمک می‌کنند: تکرار متن، کامل‌کننده‌ی متن، تصاویر متفاوت و واگرایی که از متن فاصله می‌گیرند که همین واگرایی معنایی جدید به متن می‌افزاید و تصاویر مستقل که داستان‌های مستقل از متن اصلی را بیان می‌کنند و این معنایی ثانویه به متن می‌دهد که وظیفه‌ی کشف آن برعهده‌ی خواننده است. طراحی‌های جلد ناصر نصیری در این شش دفتر شعر بیش‌تر از نوع موارد سوم و چهارم است.

افسانه کامران، استادیار دانشکده‌ی هنر و معماری دانشگاه خوارزمی سومین سخن‌ران نشست بود. این پژوهش‌گر حوزه‌ی تصویر و فیلم طراحی جلد شعر را یکی از چالش‌برانگیزترین رشته‌های گرافیک دانست زیرا طراح با انتزاع روبه‌روست. این انتزاع در کتاب رمان یا کتاب‌های علمی وجود ندارد. کامران در ادامه سیری از طراحی‌های جلد کتاب شعر از گذشته تا امروز را با نشان‌دادن طراحی‌های جلد کتاب‌هاش شعری از شاعران نام‌آور معاصر ارائه کرد که بیش‌تر معطوف به طراحی با استفاده از پرتره‌ی شاعر است. این مدرس دانشگاه ثبات در استفاده از یک طراح جلد را نقطه‌ی قوتی برای کتاب‌های فرزاد کریمی دانست. در عین حال به عقیده‌ی او یونیفرمی که ناشر برای کتاب‌ها در نظر می‌گیرد را به‌شدت محدودکننده برای آفرینش هنری گرافیست است.

در ادامه شکوفه نقی‌پور، دانش‌آموخته‌ی تاریخ هنر سخن‌رانی خود را باعنوان «از مواجهه با تصویر تا شکل‌گیری معنا» ایراد کرد. این فعال در حوزه‌ی گالری‌داری تحلیل خود را از بازخوردی که در ابتدا از طرح جلد گرفته آغاز کرد و سپس با مراجعه به متن شعری، ارتباط نمودارهای حاصل از هر دو بازخورد را در قالب یک الگوی ریزومی به نمایش گذاشت. نمودار نخستینی که نقی‌پور نمایش داد متشکل از مسیرهای مختلفی بود که هر عنصر موجود در طرح جلد به ذهن متبادر می‌کند و مجموعه‌ی این مسیرها نموداری متراکم است که هر مسیر یک معنا را دنبال می‌کند و بسیاری از عناصر نیز در آن تکرار می‌شود. این مسیرهای معنایی و این تکرارها در متن شعرهای کتاب نیز وجود دارد به‌گونه‌ای که با استفاده از مفاهیم متن نیز می‌توان نمودار عناصر طرح را تکمیل کرد. نقی‌پور شکل‌گیری معنا در این تکرار عناصر را ناشی از چرخه‌های بازگشتی دانست که در هر تکرار معنایی متفاوت به خود گرفته است.

سخن‌ران بعد حمیدرضا شعیری، استاد زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه تربیت مدرس، بود که سخن‌رانی خود را با عنوان «در سویه‌های آتش و جوهر» به انجام رساند. شعیری که دبیر نشست نیز بود، با اشاره به وجه مشترک طرح‌های شش مجموعه سخن خود را آغاز کرد. این نشانه – معناشناس برجسته وجه مشترک طرح‌های جلد شش کتاب را اندام انسانی دانست. اجزای اندام و بیش‌تر زنانه در هر طرح شکل به‌گونه‌ای وجود دارد و این نخستین وجه اشتراک طرح‌هاست. وجه دیگر اشتراک طرح‌ها حرکت از انتزاع به عینیت است. شعیری در بخشی دیگر از سخنانش به نوعی دیگر از حرکت در طرح جلدهای مورد بررسی اشاره کرد. او به بحث چرخش در حرکت‌های درون طرح‌ها پرداخت. از دید او در «فعلا بدون نام» حرکت از مرکز به اطراف اتفاق افتاده است. در «با عاطفه‌های قرن مفرغ» تصویر از روبه‌روست. در «فروتن به‌وقت اسطوره‌شدن» حرکت از پایین به سمت بالاست. در «گوزنی درون سینه‌ام دست‌وپا می‌زند» حرکت از مرکز به کناره‌ها و در «رؤیای زنی سبکبال که از شب خیال می‌گذشت» حرکت از بالا به پایین است.

ناصر نصیری، طراح جلدهای شش مجموعه‌شعر فرزاد کریمی، نیز در پایان نشست به بیان نقطه‌نظرهای خود درباره‌ی طراحی جلد و وضعیت آن در بازار نشر ایران پرداخت. ناصر نصیری درباره‌ی امر خلاقه و چگونگی رسیدن گرافیست به ایده‌ی مناسب برای طرح جلد صحبت کرد. به عقیده‌ی این گرافیست سرشناس، طراحی جلد برای دو رشته‌ی هنری بسیار دشوار است: شعر و موسیقی و دلیل آن مفهوم‌گریزی این دو رشته و ساخت تصویری آن‌هاست. نصیری امر شاعرانه را رفتار شاعرانه با هر ابژه‌ی بیرونی تعریف کرد. شاعر کسی است که از خود عبور می‌کند و در هر بازگشت به خود می‌بیند که دیگر آن شخص قبلی نیست. به عقیده‌ی نصیری تصویر در ذات خود مصادره‌کننده است یعنی ذهن در برخورد با یک تصویر نمی‌تواند از آن تصویر فراتر برود. این طراح است که برای ذهن بیننده مرزهای حرکت را مشخص می‌کند.

این نشست در تاریخ دوم خرداد هزار و چهارصد و چهار در تالار استاد امیرخانی خانه‌ی هنرمندان ایران و با حضور چشم‌گیر علاقه‌مندان به ادبیات و هنر گرافیک برگزار شد. محمود جعفری دهقی و فؤاد نظیری میهمانان ویژه‌ی این نشست بودند.

ناصر نصیری دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد گرافیک، طراح گرافیک، مدرس دانشگاه و پژوهش‌گر هنر است. زمینه‌های فعالیت او طراحی جلد کتاب، پوسترهای اجتماعی و فرهنگی، و هویت بصری است. او در کنار برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی، در هیئت داوران جشنواره‌های داخلی و خارجی نیز حضور فعال داشته است. از جمله افتخارات مهم او می‌توان به دریافت جایزه ویژه هیئت داوران هفته گرافیک ایران در سال ۱۳۸۸ و نیز جایزه بین‌المللی A’Design Award ایتالیا در سال جاری اشاره کرد. فرزاد کریمی دانش‌آموخته‌ی مهندسی عمران، دکتری زبان و ادبیات فارسی و کارشناسی ارشدفلسفه‌ی غرب، شاعر، منتقد ادبی و پژوهش‌گر در حوزه‌ی مطالعات میان‌رشته‌ای ادبیات و فلسفه است. جز شش مجموعه‌شعر، تاکنون دو کتاب پژوهشی و تعداد زیادی مقاله در نشریات دانشگاهی و عمومی از او منتشر شده است.

انتهای پیام/