خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- محراب علوی: خوزستان، استانی که قلب تپنده صنعت نفت و گاز ایران به شمار می‌رود، سال‌هاست در چنگال چالش‌های زیست‌محیطی گرفتار شده است. از توفان‌های گرد و غبار که آسمان شهرهایش را تیره می‌کنند تا آلودگی آب و خاک ناشی از فعالیت‌های صنعتی و مدیریت ناکارآمد پسماند، این استان با بحران‌هایی دست‌وپنجه نرم می‌کند که سلامت ساکنان و اکوسیستم شکننده آن را به خطر انداخته است.

در هفته محیط زیست نگاهی به مشکلات موجود در زمینه محیط زیست استان انداخته‌ایم که در سال‌های اخیر توجه چندانی به آنها نشده و صرفاً این مشکلات در حد طرح در جلسات و کارگروه‌های بوده است.

آلودگی هوا یکی از برجسته‌ترین مشکلات زیست‌محیطی خوزستان است که منابع متعددی آن را تغذیه می‌کنند. فرهاد قلی‌نژاد معاون انسانی اداره کل محیط زیست استان خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر به عوامل اصلی این معضل اشاره کرد و گفت: سوزاندن بقایای کشاورزی، به‌ویژه نیشکر، آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم در عراق و بیش از ۳۵۰ مشعل فلر نفتی که گازهای همراه نفت را می‌سوزانند. این منابع، هوای شهرهایی مانند اهواز، ماهشهر و هندیجان را بارها به وضعیت «ناسالم» و «قرمز» کشانده‌اند. بر اساس گزارش سامانه پایش کیفی هوای کشور، در ۱۳ خرداد ۱۴۰۴، هوای اهواز و ماهشهر به دلیل غلظت بالای ذرات معلق در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها قرار گرفت.

خوزستان در محاصره مشکلات زیست‌محیطی؛ از گرد و غبار تا آلودگی آب و خاک

در سال گذشته، اهواز تنها ۱۷۰ روز هوای قابل قبول را تجربه کرد، در حالی که ۴۴ روز ناسالم ثبت شد. قلی‌نژاد از نصب ۴۰ ایستگاه سنجش آلودگی هوا در استان خبر داد و اعلام کرد که در هفته محیط زیست، هفت ایستگاه دیگر راه‌اندازی خواهد شد تا تمامی شهرستان‌های خوزستان تحت پوشش قرار گیرند. با این حال، این اقدامات هنوز نتوانسته‌اند بار سنگین آلودگی را کاهش دهند. توفان‌های گرد و غبار، که بیش از ۷۰ درصد آن‌ها منشأ خارجی دارند، از جمله از عراق و عربستان، همچنان چالش اصلی باقی مانده‌اند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۳ غلظت گرد و غبار در هویزه به ۶۵ برابر حد مجاز و در اهواز به ۲۵ برابر حد مجاز رسید.

بحرانی با منشأ داخلی و خارجی

خوزستان میزبان هفت کانون فعال گرد و غبار با مساحتی بیش از ۳۵۰ هزار هکتار است. خشک شدن تالاب‌های هورالعظیم در ایران و بین‌النهرین در عراق، همراه با سدسازی‌های گسترده و کاهش رطوبت خاک، این کانون‌ها را به منابعی دائمی برای تولید ریزگرد تبدیل کرده است. قلی‌نژاد تأکید کرد که بیش از ۷۰ درصد روزهای گرد و غباری در پنج سال اخیر به دلیل کانون‌های خارجی بوده اما عوامل داخلی مانند نابودی تالاب‌ها و خشکسالی نیز نقش مهمی دارند.

در سال‌های اخیر، غلظت آلاینده‌ها در اهواز به ۷۰ برابر حد مجاز رسید که شرایط اضطراری را رقم زد. تلاش‌هایی مانند مالچ‌پاشی و نهال‌کاری در ۱۸ هزار هکتار از کانون‌های گرد و غبار آغاز شده، اما تکمیل این پروژه‌ها ممکن است ۵ تا ۱۰ سال طول بکشد. طرح جامع مقابله با گرد و غبار خوزستان که سال گذشته در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تصویب شد، گامی امیدوارکننده است اما قلی‌نژاد هشدار داد که بدون برنامه‌ریزی دقیق میان‌مدت و بلندمدت، این بحران همچنان ادامه خواهد یافت.

آلودگی آب یکی دیگر از معضلات جدی خوزستان است. قلی‌نژاد گزارش داد که بیش از ۳۰۰ نقطه تخلیه فاضلاب به منابع آبی استان شناسایی شده و تنها ۱۰ شهر از مجموعه شهرستان‌های خوزستان دارای تصفیه‌خانه فاضلاب هستند که آن‌ها نیز عملکرد مطلوبی ندارند. پایش‌های اخیر نشان می‌دهد که تصفیه‌خانه‌های موجود نیمه‌فعال هستند و فاضلاب خام به رودخانه‌هایی مانند کارون و مارون سرریز می‌شود.

خوزستان در محاصره مشکلات زیست‌محیطی؛ از گرد و غبار تا آلودگی آب و خاک

اخیراً، شکستگی خطوط لوله نفت و نشت نفت خام به رودخانه مارون فاجعه‌ای زیست‌محیطی را رقم زد که حیات وحش و اکوسیستم منطقه را به شدت تهدید کرد. قلی‌نژاد خواستار تدوین و اجرای سریع برنامه‌ای جامع برای تعویض خطوط لوله فرسوده نفت شد و از وزارت نفت خواست به تعهدات خود در این زمینه عمل کند. او همچنین به نقش پتروشیمی‌ها در آلودگی آب اشاره کرد و گفت که نظارت بر این صنایع باید تشدید شود.

آلودگی خاک و مدیریت ناکارآمد پسماند

بیش از ۹۰ درصد آلودگی خاک خوزستان ناشی از نشت نفت از خطوط لوله و حوادث مشابه است. قلی‌نژاد همچنین به مدیریت ناصحیح پسماند اشاره کرد و گفت که در بسیاری از شهرهای استان، شرایط بهداشتی برای دفن پسماند وجود ندارد و زباله‌ها به‌صورت غیراصولی در خاک رهاسازی می‌شوند. این موضوع منجر به شکایت از ۳۰ شهرداری استان شده است.

یکی از نقاط ضعف خوزستان، کمبود فضای سبز است. سرانه فضای سبز در تمامی شهرهای استان کمتر از ۱۵ مترمربع است و هیچ‌یک از شهرها به‌جز اهواز، که آن هم به‌صورت ناقص اجرا شده، دارای کمربند سبز نیستند. قلی‌نژاد از شهرداران خواست که طبق قانون هوای پاک، توسعه فضای سبز را در اولویت قرار دهند. او همچنین اعلام کرد که ۴۲ صنعت بزرگ استان به دلیل عدم احداث فضای سبز اخطاریه دریافت کرده‌اند.

اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در سال گذشته بیش از یک هزار فقره پایش از صنایع انجام داده و چهار هزار نمونه‌برداری از منابع آلوده‌کننده آب صورت گرفته که منجر به شناسایی ۳۰۰ واحد آلاینده شده است. همچنین، بیش از یک هزار و ۳۵۰ مجوز برای صنایع صادر شده تا در چارچوب ضوابط زیست‌محیطی فعالیت کنند. طرح «شهر پاکیزه» که در خوزستان اجرا شد، به‌عنوان الگویی موفق به سایر استان‌ها معرفی شده است.

خوزستان در محاصره مشکلات زیست‌محیطی؛ از گرد و غبار تا آلودگی آب و خاک

با این حال، قلی‌نژاد تأکید کرد که برنامه جامع کاهش آلودگی‌ها هنوز تدوین نشده و پیشرفت پروژه‌هایی مانند کاهش فلرینگ (به ۵۸-۶۰ درصد) و برداشت سبز نیشکر کند بوده است. او از وزارت نفت و شرکت‌های توسعه نیشکر خواست تا تعهدات خود را جدی‌تر دنبال کنند.

قلی‌نژاد با اشاره به کارگروه‌های ملی تشکیل‌شده در سال گذشته، ابراز امیدواری کرد که همکاری بین دستگاه‌ها بتواند روزهای پاک بیشتری برای خوزستان به ارمغان بیاورد اما او هشدار داد که بدون برنامه‌ریزی دقیق و اجرای سریع پروژه‌های زیست‌محیطی، این استان همچنان در محاصره آلودگی باقی خواهد ماند.

خوزستان، استانی که ثروت‌های عظیم نفت و گاز آن ستون اقتصاد ایران است، بهای سنگینی برای توسعه صنعتی پرداخته است. از توفان‌های گرد و غبار گرفته تا آلودگی آب و خاک، این منطقه نیازمند اقدام فوری و هماهنگ در سطح ملی و بین‌المللی است. احیای تالاب‌ها، مدیریت اصولی پسماند، تعویض خطوط لوله فرسوده و توسعه فضای سبز تنها بخشی از راهکارهایی هستند که می‌توانند این بحران را مهار کنند. هفته محیط زیست فرصتی است تا توجه‌ها به خوزستان جلب شود و این استان از زیر سایه سنگین آلودگی به سوی آینده‌ای پاک‌تر گام بردارد.