مطالعه جدیدی نشان می‌دهد که زنج (یا زنگ)، مردمانی که عمدتا از آفریقا به بردگی گرفته شده بودند، بیش از هزار سال پیش در زمانی که به آن‌ها دستور داده شد سیستم عظیمی از کانال‌ها را در عراق کنونی بسازند، بر علیه نظم حاکم شوریدند.

بین سالهای ۸۶۹ تا ۸۸۳ پس از میلاد، گروهی به نام زنج که بسیاری از آنها برده‌های به اسارت گرفته‌شده از آفریقا بودند، دربرابر خلافت عباسی (که از سال ۷۵۰ تا ۱۲۵۸ میلادی حکومت کردند) دست به شورش زدند و براساس متون تاریخی، کنترل منطقه را از دست عباسیان خارج کردند.

سوابق همچنین حاکی از آن است که در قرون وسطی، زنج در ایجاد سیستم بزرگی از کانال‌ها به مساحت ۸۰۰ کیلومتر مربع نقش داشت که برای آبیاری کشاورزی در نزدیکی شهر بصره استفاده می‌شد. این کانال‌ها دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، اما بقایای خاکی آن‌ها، ازجمله ۷هزار برآمدگی یا پشته دست‌ساز هنوز در سراسر چشم انداز قابل مشاهده است.

درحالی‌که پژوهشگران مدت‌ها در مورد سیستم کانال می‌دانستند، کسی تا به حال قدمت این برجستگی‌ها را تعیین نکرده بود تا ببیند آیا آن‌ها در طول شورش زنج در قرن نهم ساخته شده‌اند یا خیر. برای بررسی این موضوع، محققان نمونه‌های خاک را از چهار برآمدگی جمع‌آوری و تاریخ‌گذاری کردند تا اطلاعات بیشتری در مورد هویت سازندگان آن‌ها به دست آوردند.

پژوهشگران در مطالعه‌ی خود که مجله‌ی Antiquity منتشر شده است، با استفاده از روش تاریخ‌گذاری لومینسانس (که تخمین می‌زند آخرین بار چه زمانی خاک در معرض نور خورشید قرار گرفته است)، تشخیص دادند که برجستگی‌ها بین اواخر قرن نهم تا اواسط قرن سیزدهم پس از میلاد ساخته شده‌اند.

پیتر جی براون، نویسنده اول مطالعه، باستان‌شناس موسسه فرهنگ و تاریخ رادبود هلند و دانشگاه دورهام بریتانیا، به لایوساینس گفت با توجه به سن نزدیک برخی از پشته‌ها و زمان شورش، این احتمال زیاد است که مردمی که شورش کردند، همان کسانی بودند که در ساخت برخی از این پشته‌ها نقش داشتند.

نتایج همچنین نشان می‌دهد ساخت پشته‌ها تا مدت‌ها پس از پایان شورش ادامه داشته است. به گفته‌ی نویسندگان، علت اینکه کار روی پشته‌ها در اواسط قرن سیزدهم متوقف شد، می‌تواند حمله مغول به منطقه باشد که به غارت بغداد در سال ۱۲۵۸ منجر شد.

کپی لینک

زندگی طاقت‌فرسای برده‌ها

شورش قرن نهم اولین شورش زنج نبود. براساس متون تاریخی، آن‌ها در سال‌های ۶۸۹ تا ۶۹۰ و ۶۹۴ تا ۶۹۵ نیز شورش کرده بودند. با‌این‌حال،این شورش‌ها به‌سرعت سرکوب شدند. درمقابل، شورش سوم باعث شد بیش از یک دهه ناآرامی در منطقه ادامه یابد تا اینکه دولت عباسی دوباره کنترل اوضاع را به دست گرفت.

بیشتر بخوانید

آثار باستانی ۵هزار ساله در عراق، از فروپاشی یکی از اولین دولت‌های جهان حکایت می‌کند
16 09 03مطالعه '4
کشف سنگ‌نگاره‌ای مرموز از آخرین پادشاه آشور در میان خدایان باستانی
28 روز قبلمطالعه '2
پژوهشگران به کمک تصاویر ماهواره جاسوسی محل نبرد قادسیه را پیدا کردند
27 08 03مطالعه '2

زندگی به‌عنوان برده‌ای که وظیفه‌اش حفر کانال‌ها بود، بسیار طاقت‌فرسا بود و متون قرون وسطی سرنخ‌هایی درباره زندگی زنج‌ها در آن دوران ارائه می‌دهند. منابع مکتوب از اردوگاه‌های کاری‌ سخن می‌گویند که در سراسر منطقه کانال پراکنده بودند و در هر اردوگاه، گروه‌هایی متشکل از ۵۰ تا ۵۰۰ برده نگهداری می‌شدند. برده‌ها تحت نظارت افرادی به نام نماینده یا ارباب بودند. منابع تاریخی نشان می‌دهند با آن‌ها بدرفتاری می‌شد، اما جزئیات دقیقی از شرایط زندگی آ‌ن‌ها در دست نیست.

برده‌ها باید کانال‌ها را با دست حفاری می‌کردند و خاک را به شکل تپه‌هایی بزرگ روی هم می‌ریختند. آن‌ها احتمالا برای جابجایی رسوبات از حیواناتی مانند الاغ استفاده می‌کردند. براون می‌گوید پس از ساخت کانال‌ها، لازم بود آن‌ها به‌طور مرتب تمیز شوند تا قابل استفاده بمانند، چون آب، گل‌ولای را با خود حمل می‌کند و این گل‌ولای در بستر کانال‌ها ته‌نشین می‌شود. اگر رسوبات ته کانال‌ها به‌طور منظم پاکسازی نمی‌شدند، کانال‌ها به تدریج غیرقابل استفاده می‌شدند.

آدام علی، استادیار زبان عربی در دانشگاه تورنتو پژوهش جدید را جالب می‌خواند، اما هشدار می‌دهد که نمونه‌ها فقط از چهار مورد از تپه‌های خاکی گرفته شده‌اند و برای تایید نتایج به تحقیقات بیشتری نیاز است. علی که در پژوهش مشارکتی نداشته است، به لایوساینس گفت: «به‌نظر من این مطالعه مسیر تازه‌ای را برای گفت‌وگو و بررسی‌های بیشتر درباره این تپه‌های خاکی و اطلاعاتی که می‌توان از آن‌ها به دست آورد، می‌گشاید.»

کریستینا ریچاردسون، استاد زبان‌ها، فرهنگ‌ها و تاریخ خاورمیانه و جنوب آسیا در دانشگاه ویرجینیا نیز می‌گوید احتمال استفاده مداوم از بردگان آفریقایی در کانال‌ها پس از شورش اهمیت زیادی دارد. او می‌افزاید، این نتایج غیرمنتظره‌اند، چون با این دیدگاه رایج در تضاد هستند که بعد از سرکوب شورش زنج در سال ۸۸۳، مردم خاورمیانه دیگر از بردگان شرق آفریقا برای کارهای کشاورزی استفاده نمی‌کردند.