به گزارش وبدا، مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت در چندین گزارش، آخرین وضعیت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان، تیفوئید، دسانتری و بیماری‌های منتقله از آب و غذا در سال ۱۴۰۳، نتایج ویروس‌های تنفسی شناسایی شده در خردادماه امسال و همچنین تب دنگی، چیکونگونیا و زیکا تا ۷ تیر ۱۴۰۴ را منتشر کرد.

بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات (زئونوزها) به بیماری‌های عفونی گفته می‌شود که بین جانوران (عموماً مهره‌داران) و انسان به صورت طبیعی قابل انتقال هستند. این بیماری‌ها می‌توانند توسط عوامل مختلفی از جمله ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و پریون‌ها ایجاد شوند. از مهمترین این بیماری‌ها که در کشور ما وجود دارد، می‌توان به تب مالت، سالک، هاری، سیاه زخم، کیست هیداتیک، لپتوسپیروز و تب خونریزی دهنده کریمه کنگو اشاره کرد.

از طرف دیگر به دلایل مختلف، خطر ورود بیماری‌های دیگر مانند جنون گاوی، تب دره ریفت، آنفلوانزای پرندگان و… را نباید نادیده گرفت. براساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، از میان عوامل بیماری زای عفونی، ۶۰ درصد از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند و از میان ۱۵۶ بیماری نوپدید شناخته شده در انسان، ۷۵ درصد آن از بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان هستند. برای پیشگیری از ابتلاء به این بیماری‌ها، رعایت بهداشت شخصی، پرهیز از تماس با حیوانات آلوده اهلی و وحشی یا واکسیناسیون حیوانات اهلی و مصرف فرآورده‌های دامی سالم توصیه می‌شود.

حیوان گزیدگی از آسیب‌های جدی است که منجر به بیماری هاری می‌شود، در سال گذشته، ۴۰۹۲۲۱ مورد (میزان بروز ۴۷۶ در صد هزار نفر) در کشور شناسایی شد که همه آنها برای انجام اقدامات پیشگیری شامل شستشوی محل گزش و تزریق واکسن و سرم به واحد‌های مراقبت و پیشگیری از هاری مراجعه کرده‌اند.

بیشترین حیوان گزیدگی در استان‌ها تهران و شمال کشور

بیشترین موارد حیوان گزیدگی در استان تهران و بعد از آن در استان‌های گیلان و مازندران و گلستان اتفاق افتاده است. در این سال ۲۴ مورد ابتلاء به هاری که منجر به مرگ شده است شناسایی شد. متأسفانه تعدادی از این موارد پس از حیوان گزیدگی یا به مراکز خدمات جامع سلامت مراجعه نکرده و یا مراحل درمان و واکسیناسیون را به طور کامل انجام نداده‌اند. بیشترین موارد مبتلا به هاری در استان مازندران سپس گیلان، البرز و کرمان گزارش شده است ولی امکان بروز آن در همه استان‌ها وجود دارد.

تشخیص ۷۹ مورد تب خونریزی دهنده کریمه کنگو

تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF) از عفونت‌های ویروسی در کشور می‌باشد که از طریق گزش کنه یا ذبح غیر بهداشتی دام و قطعه قطعه کردن گوشت یا تماس با ترشحات و خون بیمار مبتلا اتفاق می‌افتد. در سال گذشته، ۷۹ مورد تشخیص داده شده و ۵ مورد از آنها منجر به مرگ شده است.

بیشترین موارد بیماری در استان سیستان و بلوچستان و کرمان اتفاق افتاده است. مهمترین اقدام پیشگیری ذبح دام در کشتارگاه و عدم دستکاری کنه و مراجعه فوری در موارد مبتلا به تب در موارد تماس ذکر شده می‌باشند.

تب مالت و ثبت حدود ۲۰ هزار مورد آن در کشور

تب مالت از بیماری‌های عفونی باکتریایی شایع در کشوراست که مهمترین راه ابتلای آن استفاده از فراورده‌های لبنی غیر پاستوریزه و غیر بهداشتی و تماس با دام‌ها است. ۱۹۹۷۲ مورد (میزان بروز ۲۳ در صد هزار نفر) در سال ۱۴۰۳ در کشور شناسایی شده است که بیشترین موارد در استان‌های خراسان رضوی و آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل گزارش شده است.

پیشگیری از ابتلاء به این بیماری علاوه بر مصرف فراورده‌های لبنی پاستوریزه و استفاده از فراورده‌های دامی مورد تأیید سازمان دامپزشکی، واکسیناسیون دام‌ها برعلیه بروسلوز در دام توسط دامداران است.

۸۲۶۷ مورد سالک در کشور / سالک در ۱۹ استان کشور بومی است

لیشمانیوز پوستی (سالک) از طریق گزش پشه خاکی منتقل می‌شود و در ۱۹ استان کشور بومی است. ۸۲۶۷ مورد (میزان بروز ۱۰ در صدهزار نفر) در سال ۱۴۰۳، شناسایی شده است. بیشترین موارد از استان‌های اصفهان، خراسان رضوی و فارس گزارش شده است.

متأسفانه موارد بیماری در سایر استان‌ها هم به دلیل مسافرت به استان‌های آلوده شناسایی شده است. حدود ۲ ماه پس از گزش پشه خاکی یک جوش کوچک ایجاد شده و ایجاد زخم می‌کند. در صورت ایجاد هر ضایعه پوستی، افراد باید پیش از ۱۰ روز به مراکز خدمات جامع سلامت برای تشخیص و درمان رایگان مراجعه کنند.

سیاه زخم؛ بیماری بومی و گزارش ۱۴۲ مورد ابتلاء به سیاه زخم پوستی

سیاه زخم نیز در ایران بومی است عمدتاً به دنبال تماس مستقیم با داشتن جراحت پوستی با دام آلوده و یا مصرف گوشت و فرآورده‌های آلوده و یا تنفس هوای آلوده به خصوص در اصطبل دارای دام بیمار در انسان ایجاد بیماری می‌کند. شایع‌ترین شکل بیماری، سیاه زخم پوستی است و لی موارد گوارشی و تنفسی حتی با درمان میزان مرگ و میر بالا دارد. سال گذشته، ۱۴۲ مورد مبتلا به سیاه زخم پوستی ثبت شده و بیشترین موارد از استان‌های آذربایجان غربی، اصفهان و چهار محال و بختیاری شناسایی شده است که همگی بهبود یافته‌اند.

لپتوسپیروز عفونت باکتریایی است که مخزن اصلی آن موش‌ها و سایر حیوانات می‌باشند. این بیماری در کشاورزان به ویژه شالیکاران شایع و موارد مبتلا از طریق تماس پوست با آب آلوده (شستشوی دست و صورت یا قدم زدن در آب و یا شنا) یا مصرف آن یا تماس پوست با خاک آلوده است.

موارد مبتلا در سال گذشته، ۷۰۶ مورد شناسایی شده است که بیشترین موارد از استان‌های گیلان، مازندران و گلستان و خوزستان گزارش شده است. رعایت نکات بهداشتی در هنگام تماس با آب و مصرف آن در پیشگیری از این بیماری بسیار مهم و ضروری است.

۸۳۸۹ مورد مارگزیدگی و مرگ ۵ نفر در کشور

مارگزیدگی از آسیب‌های شایع در کشور است که سال گذشته، ۸۳۸۹ مورد آن (میزان بروز ۱۰ در صد هزار نفر) شناسایی شد و موجب مرگ ۵ مورد شده است. بیشترین موارد در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان و کرمان اتفاق افتاده است. در صورت مارگزیدگی بلافاصله باید به نزدیک‌ترین مرکز خدمات جامع سلامت و یا بیمارستان مراجعه کرد.

عقرب گزیدگی در کشور با بروز بالا؛ ۸۱ هزار مورد و ۴ مورد مرگ

عقرب زدگی در ایران دارای میزان بروز بالا می‌باشد به طوری که سال گذشته، ۸۱۴۰۶ مورد (میزان بروز ۹ در صد هزار نفر) عقرب زدگی با ۴ مورد مرگ شناسایی شده است. بیشترین موارد از خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان گزارش شده است. در صورت عقرب زدگی نیز باید بلافاصله به نزدیک‌ترین مرکز خدمات سلامت و یا بیمارستان مراجعه کرد.

تیفوئید یا حصبه، یک بیماری باکتریال سیستمیک است که شروعی تدریجی داشته و با تب ممتد، سردرد و حالت گیجی، ضعف، بی اشتهایی، کندی نبض، بزرگی طحال، لکه‌های قرمز روی تنه (Rose spots) سرفه بدون خلط، یبوست و یا اسهال همراه است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، برآورد شده سالانه حدود ۹ میلیون نفر به تیفوئید مبتلا و ۱۱۰ هزار نفر جان خود را بر اثر این بیماری از دست می‌دهند و تخمین زده می‌شود بیشترین بروز مربوط به مناطق جنوب شرق آسیا، مدیترانه شرقی و منطقه آفریقا است.

شناسایی ۵۵۷ مورد مشکوک، محتمل و قطعی تیفوئید در ایران و کاهش ۵۲ درصدی نسبت به ۱۴۰۲

سال ۱۴۰۳ در مجموع ۵۵۷ مورد تحت عنوان موارد مشکوک، محتمل یا قطعی تیفوئید گزارش شده است که نسبت به تعداد موارد گزارش شده در سال ۱۴۰۲ (۱۱۷۱ مورد) ۵۲.۵ درصد کاهش داشته است. ۶۸ درصد از موارد گزارش شده در مناطق شهری و سایر موارد در مناطق روستایی و عشایری سکونت داشته‌اند.

شایع‌ترین علائم گزارش شده در مبتلایان

۵۳.۶۸ درصد از مبتلایان، مونث و ۴۶.۱۴ درصد نیز مذکر بوده‌اند. ۹۸ درصد مبتلایان شناسایی شده، ملیت ایرانی داشته‌اند. شایع‌ترین علائم گزارش شده در مبتلایان تب بیشتر از ۱ هفته (در ۷۱.۱ درصد موارد)، سردرد و اختلال هوشیاری (۱۴.۵۴ درصد) و بثورات جلدی (۱۳.۴۶ درصد) بوده است.

از مجموع موارد گزارش شده در نظام مراقبت تیفوئید ۱۲۰ مورد به عنوان مورد قطعی، ۲۵۵ در گروه محتمل و ۱۸۲ مورد به عنوان مورد مشکوک طبقه بندی شده‌اند. طبق بخشنامه‌های ابلاغی، کلیه ایزوله‌های شناسایی شده به عنوان salmonella spp باید جهت تأیید به آزمایشگاه مرجع سلامت ارسال شوند که مورد قطعی تیفوئید نیز فقط به مواردی اطلاق خواهد شد که تشخیص به تأیید آزمایشگاه مرجع کشوری رسیده باشد.

بررسی شرایط بهداشتی در موارد گزارش شده به عنوان مورد قطعی تیفوئید حاکی از آن است که در ۶.۷ درصد مبتلایان منابع آب آشامیدنی غیرایمن بوده (شامل آب چاه، منبع، چشمه، رودخانه و سایر منابع) همچنین ۶.۷ درصد مبتلایان نیز از توالت غیربهداشتی استفاده کرده‌اند.

ثبت ۶۵۳۶ مورد دیسانتری یا اسهال خونی در کشور در سال ۱۴۰۳

بر اساس اطلاعات ثبت شده در نظام کشوری مراقبت بیماری‌های واگیر، طی سال ۱۴۰۳ در مجموع ۶۵۳۶ بیمار با تابلو بالینی دیسانتری (اسهال خونی) شناسایی و به واحد‌های ارائه دهنده خدمات سلامت گزارش شده است.

در برنامه کشوری مراقبت بیماری‌های منتقله از آب و غذا، دیسانتری در گروه بیماری‌های مشمول گزارش دهی بوده و کلیه موارد با تابلو بالینی اسهال خونی باید به حوزه معاونت بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور گزارش شود.

بیش از ۵۲ درصد مبتلایان دیسانتری کودکان کمتر از ۱۰ سال بوده‌اند

بر اساس اطلاعات موجود حدود ۷۲ درصد موارد ابتلاء در مناطق شهری و ۲۸ درصد در نقاط روستایی سکونت داشته‌اند. ۵۵ درصد از موارد ابتلاء مذکر و سایر موارد مونث بوده‌اند. اغلب موارد دیسانتری در کودکان به وقوع پیوسته است به صورتی که حدود ۵۲.۷ درصد از مبتلایان در گروه سنی کمتر از ۱۰ سال بوده‌اند.

نرخ بستری در مجموع مراجعین با شکایت دیسانتری ۵۸.۰۵ درصد بوده و ۴۱.۹۵ درصد موارد به صورت سرپایی درمان شده‌اند. موارد دیسانتری در تمام ماه‌های سال گزارش شده است ولی فراوانی موارد در نیمه ابتدای سال بیشتر بوده است و حدود ۶۰ درصد موارد طی ۶ ماه ابتدای سال رخ داده است.

رعایت بهداشت دست و شستشوی صحیح دست‌ها به ویژه بعد از اجابت مزاج، قبل از تهیه و صرف غذا، استفاده از توالت بهداشتی و دفع بهداشتی فاضلاب، استفاده از آب آشامیدنی ایمن و بهداشتی، شستشو و ضد عفونی صحیح میوه و سبزیجات از جمله اقدامات اصلی جهت پیشگیری از ابتلاء به اسهال خونی است.

بیماری‌های منتقله از آب و غذا یک مشکل سلامت عمومی رو به رشد در دنیا بوده و با تأثیر بر سیستم مراقبت‌های بهداشتی، کاهش بهره وری، به خطر انداختن توریسم و تجارت اثرات اجتماعی اقتصادی قابل توجهی به همراه دارد. بر اساس نظام مراقبت بیماری‌های واگیر در کشور، طغیان بیماری‌های منتقله از آب و غذا در گروه بیماری‌های مشمول گزارش فوری است و چنانچه دو نفر یا بیشتر که از یک غذا یا آشامیدنی مشترک استفاده کرده‌اند، بیمار شده و علائم بالینی مشترکی داشته باشند به عنوان وقوع طغیان بیماری منتقله از آب و غذا بوده و باید به سیستم سلامت گزارش تلفنی فوری شود.

همچنین در صورت افزایش تعداد بیماران با علائم گوارشی از قبیل اسهال، استفراغ، تهوع، دل درد و سایر علائم همراه مشاهده شود نیز مراتب باید به صورت فوری گزارش شود. در پاسخ به هر طغیان ارزیابی‌های لازم در قالب ارزیابی‌های اپیدمیولوژیک، ارزیابی‌های محیطی و ارزیابی‌های آزمایشگاهی توسط تیم‌های واکنش سریع انجام می‌شود.

در سال ۱۴۰۳ در مجموع ۴۵۱۲ طغیان بیماری‌های منتقله از آب و غذا در کشور گزارش و ثبت شده است. به دنبال وقوع این تعداد طغیان تعداد موارد ابتلاء، بستری و مرگ به ترتیب ۲۲۳۷۵ نفر، ۱۵۲۹ نفر و ۲۷ مورد و بر این اساس نرخ بستری و نرخ کشندگی به ترتیب ۶.۸۳ درصد و ۰.۱۲ درصد بوده است.

تعداد مبتلایان در هر طغیان از حداقل ۲ تا حداکثر ۶۸۴ نفر متغیر بوده است، اما تعداد بیماران در ۹۶ درصد طغیان‌ها کمتر یا مساوی ۱۰ نفر بوده است. اگرچه اغلب طغیان‌ها از نوع طغیان‌های خانگی بوده است (۷۷ درصد) ولی ۲۲۰ مورد از طغیان‌های گزارش شده به دنبال برگزاری مراسم جمعی از قبیل جشن تولد، عروسی و یا مراسم‌های مذهبی بوده است.

۱۴۶ طغیان در مراکز تجمعی از قبیل اردوگاه، آسایشگاه، خوابگاه دانشجویی، سرباز خانه و مراکز نظامی، مهد کودک، مدرسه، خوابگاه دانش آموزی و یا مهمان شهر اتباع خارجی رخ داده است. حدود ۶۸ درصد از طغیان‌ها در طول ۶ ماهه ابتدای سال و حدود ۵۶ درصد موارد در مناطق شهری یا حاشیه شهر به وقوع پیوسته است. تابلو بالینی در اغلب طغیان‌ها سندرم اسهال حاد آبکی (۴۶.۸۸ درصد) و سندرم مسمومیت غذایی (۴۳.۵۹ درصد) بوده است.

در خرداد ماه سال جاری (۱۴۰۴)، ویروس کووید ۱۹ با ۱۱.۷ درصد در رأس ویروس‌های در گردش قرار داشته است.

نتایج دیده وری (۲۱ پاتوژن تنفسی)؛ به منظور رصد و پایش ویروس‌های در گردش بیماری‌های حاد تنفسی، دیده وری مولتی پلکس (۲۱ پاتوژن تنفسی) در دانشگاه‌های منتخب علوم پزشکی تهران، ایران، شهید بهشتی و هرمزگان از مرداد ماه سال ۱۴۰۲ شروع شده و در اردیبهشت ماه سال جاری، تعداد ۱۱۱ نمونه از نظر ۲۱ پاتوژن تنفسی، تحت آزمایش قرار گرفت. نتایج نشان دهنده آن است که ویروس کووید ۱۹ با ۱۱.۷ درصد، رینوویروس با ۵.۴ درصد و ویروس‌های پا را آنفلوانزا و متاپنوموویروس (HMPV) با ۴.۵ درصد در رأس ویروس‌های در گردش است.

وضعیت بیماری تب دنگی، چیکونگونیا و زیکا کشور

طبق آخرین آمار مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، از ابتدای سال تا ۷ تیر امسال، ۲۲۲ مورد بیمار مبتلا به تب دنگی در کشور شناسایی شده است. از این تعداد، ۲۱۹ مورد در شهرستان چابهار گزارش شده که ۲۱۵ مورد آن بومی و ۴ بیمار شناسایی شده مربوط به آلوده شدگان در کشور پاکستان بوده‌اند. همچنین، یک مورد در زاهدان و دو مورد در ایرانشهر گزارش شده است که هر سه بیمار سابقه سفر به چابهار داشته‌اند.

همچنین در سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۱۱۲۶ مورد تب دنگی در کشور تشخیص داده شده است که تعداد ۹۲۲ مورد آن در داخل کشور رخ داده است و انتقال محلی محسوب می‌شود و مابقی بیماران در خارج از کشور به بیماری دچار شده‌اند.

در سال ۱۴۰۳، پنج مورد بیمار مبتلا به چیکونگونیا گزارش شده است که تمامی موارد سابقه سفر به خارج از کشور داشته‌اند. این بیماران در شهرستان‌های چابهار و تهران تشخیص داده شده‌اند. همچنین مورد مبتلا به زیکا گزارش نشده است.

وضعیت کشور از نظر وجود پشه آئدس ناقل

در تمامی مبادی مرزی زمینی، ریلی، دریایی و هوایی بین المللی مراقبت حشره شناسی انجام می‌شود. اولین گزارش صید پشه آئدس اجیپتی در اسفند سال ۱۳۹۸ در شهرستان بندرلنگه استان هرمزگان گزارش شده است.

در حال حاضر پشه آئدس اجیپتی در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان (چابهار و کنارک)، بوشهر (عسلویه و کنگان)، فارس (شهرستان مهر) و آئدس آلبوپیکتوس در تمامی نقاط استان گیلان، در شهرستان‌های رامسر، تنکابن، عباس آباد، محمودآباد و نور استان مازندران و شهرستان بیله سوار استان اردبیل، شهرستان‌های خدافرین، هوراند و کلیبر استان آذربایجان شرقی گزارش شده است.