آمریکا در اقدامی کم‌سابقه، پیشنهاد داده که مسیر مورد مناقشه میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان را تحت کنترل خود بگیرد؛ طرحی که از سوی ایروان رد شده و به‌زعم بسیاری، تلاشی برای دور زدن حاکمیت ملی کشورهاست.

به گزارش ایسنا، رسانه انگلیسی در مقاله‌ای به پیشنهاد واشنگتن برای اعمال کنترل بر «دالان زنگزور» پرداخت، منطقه‌ای مورد مناقشه که صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را غیرممکن کرده است.

به گزارش «میدل ایست‌آی»، ایالات متحده پیشنهاد داده است که کنترل دالان مورد اختلاف میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان را در دست بگیرد تا به پیشرفت مذاکرات دیپلماتیک متوقف‌شده میان ۲ کشور کمک کند.

با وجود آن‌که ارمنستان و آذربایجان در ماه مارس به اجماعی بر سر پیش‌نویس توافق صلح دست یافتند، باکو همچنان برای امضای رسمی این توافق، شروط مضاعفی را مطرح کرده است. از جمله، آذربایجان خواستار آن است که ایروان قانون اساسی خود را اصلاح کرده و اشارات به اراضی آذربایجان را از آن حذف کند.

یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف، دالانی موسوم به «زنگزور» است که قرار است خاک اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به منطقه نخجوان متصل کند. ارمنستان از به‌کار بردن اصطلاح «دالان زنگزور» خودداری می‌کند و می‌گوید این نام بار معنایی تجزیه‌طلبانه نسبت به قلمرو حاکمیتی ارمنستان دارد.

ارمنستان بارها اعلام داشته که هیچ کریدوری نمی‌تواند در خاک این کشور فعالیت کند. ایران هم بارها تاکید کرده که هرگونه تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه را نمی‌پذیرد.

در مقابل، باکو تأکید کرده است که این دالان نباید به‌طور کامل تحت کنترل ارمنستان باشد، چرا که به باور مقامات باکو، ایروان قابل‌اعتماد نیست و نمی‌تواند دسترسی آزاد و بدون مانع به این مسیر را تضمین کند. در همین حال، ارمنستان نیز قاطعانه با واگذاری کنترل این مسیر به طرف ثالث مخالف است.

این دالان ۳۲ کیلومتری به یکی از موانع اصلی تحقق صلح پایدار میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان تبدیل شده است. «تام باراک» نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه در نشست خبری در نیویورک گفت: «آن‌ها سر ۳۲ کیلومتر جاده بحث می‌کنند، اما این موضوع کوچکی نیست. این مسئله یک دهه است که ادامه دارد.»

او افزود: «در چنین شرایطی، آمریکا وارد عمل می‌شود و می‌گوید "بسیار خوب، ما کنترل آن را به دست می‌گیریم. این ۳۲ کیلومتر جاده را برای ۱۰۰ سال به ما اجاره دهید و همه می‌توانید از آن استفاده کنید.»

اظهارات باراک نخستین تأیید رسمی است که نشان می‌دهد دولت ترامپ پیشنهاد داده است این مسیر تحت مدیریت یک اپراتور تجاری آمریکایی اداره شود تا به‌عنوان ضامن بی‌طرف عمل کند. بر اساس گزارش اخیر اندیشکده کارنگی، این طرح بر اساس پیشنهاد پیشین اتحادیه اروپا شکل گرفته است. بر اساس این مدل، یک شرکت لجستیکی آمریکایی وظیفه مدیریت و نظارت بر عبور و مرور بار از این مسیر را برعهده خواهد داشت و اطلاعات آن را به‌صورت شفاف با همه طرف‌ها به اشتراک می‌گذارد.

این گزارش یادآور می‌شود که این پیشنهاد بر اساس الگوهای نظارت بین‌المللی در مناطق جدایی‌طلب گرجستان طراحی شده و تلاش دارد به درخواست جمهوری آذربایجان برای دریافت تضمین‌های امنیتی بلندمدت پاسخ دهد، در حالی که حاکمیت ارمنستان بر این مسیر نیز حفظ می‌شود.

در همین حال، ترکیه نیز به‌طور غیررسمی باکو را تشویق کرده است تا توافق صلح را امضا کند و به مقام‌های آذربایجانی یادآور شده که تحولات منطقه‌ای شرایط را تغییر داده است. یک منبع منطقه‌ای آگاه از مذاکرات به پایگاه میدل‌ایست‌آی گفته است این در واقع ترکیه بود که ابتدا پیشنهاد داد یک شرکت خصوصی با تأیید هر ۲ کشور، مسئولیت مدیریت این دالان را بر عهده بگیرد.

این منبع افزوده است: «با این حال، طرف ارمنستانی درخواست کرد که آن شرکت در بخش نخجوانی این دالان نیز فعالیت داشته باشد؛ درخواستی که برای باکو غیرقابل پذیرش بود.»

اختلاف میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان به جنگ قره‌باغ در سال ۱۹۹۳ بازمی‌گردد؛ زمانی که نیروهای ارمنی این منطقه مورد مناقشه را که از سوی سازمان ملل به‌عنوان بخشی از خاک جمهوری آذربایجان به رسمیت شناخته می‌شود، اشغال کردند. پس از یک جنگ ۶‌هفته‌ای خونین در اواخر سال ۲۰۲۰، جمهوری آذربایجان در سپتامبر ۲۰۲۳ عملیات نظامی تازه‌ای را برای بازپس‌گیری قره‌باغ آغاز کرد که منجر به توافق آتش‌بس شد. بیشتر ارامنه ساکن منطقه گریختند و منطقه تجزیه‌طلب قره‌باغ به‌طور رسمی در اول ژانویه ۲۰۲۴ منحل شد.

پروسه عادی‌سازی روابط ترکیه و ارمنستان نیز به‌شدت به تحقق توافق صلح میان باکو و ایروان وابسته است. مقام‌های ترکیه ارمنستان را حلقه‌ای مهم در مسیر موسوم به «دالان میانی» می‌دانند که ترکیه را به‌طور مستقیم به آسیای مرکزی متصل می‌کند. شرکت‌های ترکیه‌ای نیز به مشارکت در پروژه‌های زیربنایی احتمالی در داخل ارمنستان علاقه‌مند هستند.

با وجود اعتراضات باکو، «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه، ماه گذشته به طور رسمی میزبان نخست‌وزیر ارمنستان «نیکول پاشینیان» بود؛ دیداری که به‌عنوان نخستین سفر رسمی یک مقام ارشد ارمنستان به ترکیه ثبت شد.