فرارو- پس از پنج سال بازسازی، موزه فریک نیویورک با نمایشگاهی ویژه از آثار یوهانس ورمیر بازگشایی شده است؛ نمایشگاهی که نگاهی هنرمندانه و فرهنگی به نقش نامه در زندگی عاشقانه زنان قرن هفدهم دارد.

به گزارش فرارو به نقل از اسمیتزونین مگزین،‌ در نخستین نمایشگاه ویژه پس از بازگشایی، موزه فریک نیویورک مجموعه‌ای از سه نقاشی نادر یوهانس ورمیر، استاد نقاشی قرن هفدهم هلند، را تحت عنوان «نامه‌های عاشقانه ورمیر» به نمایش گذاشته است؛ نمایشگاهی که نگاهی هنری و اجتماعی به مفهوم عشق، زنانگی و ارتباطات خصوصی در خانه‌های قرن هفدهم می‌اندازد.

این سه اثر با محوریت یک موضوع مشترک، نامه‌نگاری، گردآوری شده‌اند؛ هر یک از آن‌ها تصویری از زنی را نشان می‌دهد که یا در حال نوشتن نامه‌ای است، یا آن را دریافت می‌کند. انتخاب این موضوع، به گفته کارشناسان، نه‌تنها بازتاب‌دهنده علاقه ورمیر به زندگی روزمره و فضای داخلی خانه‌هاست، بلکه مفهومی لطیف از عواطف انسانی را نیز در خود دارد.

نخستین اثر با عنوان «نامه عاشقانه» (حدود سال‌های ۱۶۶۹ تا ۱۶۷۰) کوچک‌ترین تابلو در این مجموعه است. در این نقاشی، بیننده از پشت دری نیمه‌باز، زنی را می‌بیند که لباس زردی مجلل به تن دارد، گوشواره‌ای مرواریدی به گوش دارد و جلیقه‌ای با حاشیه خز پوشیده است. او سازی سیم‌دار به نام سیترن در دست دارد و خادمه‌اش در کنار او ایستاده است؛ خادمه‌ای که به نظر می‌رسد با لبخندی محو، نواختن ساز او را با رساندن نامه‌ای عاشقانه قطع کرده است. این نقاشی از موزه ریکز آمستردام به امانت گرفته شده است.

تابلوی دوم، «زن در حال نوشتن نامه با خدمتکارش» (حدود ۱۶۷۰ تا ۱۶۷۲)، متعلق به گالری ملی ایرلند در دوبلین است. در این نقاشی، زنی با لباسی مجلل پشت میزی نشسته و با تمرکز بالا در حال نگارش نامه‌ای است. پرده‌ای زیتونی‌رنگ در کنار او آویزان است و خادمه‌اش در کنارش ایستاده، اما برخلاف انتظار، تماس چشمی‌ای میان این دو وجود ندارد.

به‌نوشته جری سالتز، منتقد هنری نشریه نیویورک، این دو زن گویی در «دو جهان متفاوت» زندگی می‌کنند. خدمتکار از پنجره‌ای تزئین‌شده به بیرون خیره شده و در رؤیاهایش غرق است، در حالی که نور سفید ملایمی بر صورتش می‌تابد. بر زمین، دفترچه‌ای مچاله‌شده و مُهر مومی قرمز دیده می‌شود که گویای نسخه‌ای قبلی از نامه است. در پس‌زمینه، تصویری از نجات حضرت موسی از رود نیل، به‌صورت تابلویی دیگر در قاب نقاشی دیده می‌شود. سالتز در وصف این اثر می‌نویسد: «جزئیات آن می‌درخشند. می‌توان ساعت‌ها در این نقاشی غرق شد.»

اثر سوم، «بانوی خانه و خدمتکار» (حدود سال‌های ۱۶۶۴ تا ۱۶۶۷)، از مجموعه دائمی موزه فریک است و تجربه‌ای بسیار نزدیک‌تر از دنیای ورمیر را برای بیننده رقم می‌زند.

در این تابلو نیز زنی زردپوش در حال نگارش نامه‌ای است و خادمه‌اش نامه‌ای دیگر را به او می‌دهد. پرده‌ای پشت سرشان که زمانی سبز بوده، اکنون به‌مرور زمان تیره شده و فضایی نمایشی و صحنه‌مانند به اثر داده است. مری تامپکینز لوئیس، منتقد هنری وال استریت ژورنال، این تابلو را «پرشور و پرهیجان» می‌داند و از آن به‌عنوان نمونه‌ای عالی از سبک صمیمانه و انسانی ورمیر یاد می‌کند.

نمایشگاه «نامه‌های عاشقانه ورمیر» نخستین نمایشگاه ویژه‌ای است که پس از بازسازی پنج‌ساله و صرف هزینه‌ای بالغ بر ۲۲۰ میلیون دلار در موزه فریک برگزار می‌شود. این موزه که زمانی عمارت مجلل هنری کلی فریک، سرمایه‌دار صنعت فولاد در عصر طلایی آمریکا بود، اکنون میزبان آثار ارزشمندی از هنرمندانی چون ال گرکو، رامبراند، آنتونی ون دایک و گویا است. به گفته زاویه اف. سالومون، معاون موزه فریک، تابلوی «بانوی خانه و خدمتکار» آخرین اثری بود که فریک پیش از مرگ خود خریداری کرد. او این نمایشگاه را «ادای احترامی ویژه به میراث این مجموعه‌دار برجسته» می‌داند.

برای گردآوری این نمایشگاه خاص، موزه از رابرت فوچی، پژوهشگر هنر هلندی از دانشگاه آمستردام، به‌عنوان کیوریتور مهمان دعوت کرد. فوچی کتابی همراه با نمایشگاه نوشته که در آن به بررسی سنت نامه‌نگاری در دوران ورمیر پرداخته است.

به‌نقل از دبورا سالومون، منتقد هنری نیویورک تایمز، فوچی در این اثر ادعا می‌کند که نامه‌های موجود در این سه تابلو می‌توانند در چارچوب آداب معاشرت عاشقانه در قرن هفدهم تحلیل شوند. او به هنر عشق‌ورزی اثر اووید اشاره می‌کند که در آن آمده است: «نامه‌های عاشقانه بخش جدایی‌ناپذیر عشق بودند؛ راهی برای آغاز رابطه و حفظ آن.»

در نمایشگاه کنونی نخستین باری است که این سه نقاشی در یک گالری و در کنار هم به نمایش گذاشته می‌شوند. تنها چند بلوک دورتر از موزه فریک، در موزه متروپولیتن نیویورک، پنج اثر دیگر از ورمیر قرار دارد و این هم‌زمانی، آن‌طور که در بیانیه موزه آمده، «رویدادی استثنایی برای دوستداران ورمیر در نیویورک» به شمار می‌رود.

این سه نقاشی در سال ۲۰۲۳ نیز در نمایشگاه بزرگی در موزه ریکز آمستردام حضور داشتند؛ نمایشگاهی که بزرگ‌ترین گردآوری آثار ورمیر تا به امروز محسوب می‌شود و ۲۸ اثر از مجموع ۳۷ نقاشی شناخته‌شده او را دربر می‌گرفت. این تعداد اندک خود به‌عنوان نکته‌ای شاخص در کارنامه هنری ورمیر مطرح است. حتی این مجموعه محدود نیز در سال ۲۰۲۲ کوچک‌تر شد؛ چرا که گالری ملی هنر اعلام کرد تابلو «دختری با فلوت» به‌جای خود ورمیر، توسط یکی از دستیاران او کشیده شده است.

با وجود شهرت امروزی، اطلاعات درباره زندگی و فعالیت‌های هنری ورمیر همچنان محدود و پرابهام است. پس از مرگ، او به فراموشی سپرده شد و تنها در قرن نوزدهم، مورخان هنر بار دیگر آثارش را کشف و معرفی کردند.

یکی از معدود حقایق شناخته‌شده درباره ورمیر، تأثیر ویرانگر حمله فرانسه به هلند در سال ۱۶۷۲ بر بازار هنر و زندگی اوست. آریلا بودیک، منتقد فایننشال تایمز، می‌نویسد: «ورمیر ناگهان توانایی فروش آثارش را از دست داد، با مجموعه‌ای از آثار هنرمندان دیگر که به امانت گرفته بود گرفتار شد و با تعداد زیادی فرزند تحت تکفل، دچار فروپاشی شد.» او در نهایت در سن ۴۳ سالگی در ۱۵ دسامبر ۱۶۷۵ درگذشت.

همسرش، کاترینا بولنس، برای تأمین معاش، ناچار شد مجموعه آثار همسرش را، از جمله آثار خود ورمیر، در ازای مواد غذایی مبادله کند.

به‌نوشته وال استریت ژورنال، او نقاشی «نامه عاشقانه» را به نانوایی محلی داد تا بدهی‌اش را صاف کند. به‌نقل از فایننشال تایمز، بولنس امیدوار بود روزی آن اثر را پس بگیرد، اما هرگز موفق نشد. با این حال، آن تابلو از جنگ و نابودی جان سالم به‌در برد. اکنون، پس از قرن‌ها، در کنار دیگر شاهکارهای ورمیر، در موزه‌ای مدرن و بازسازی‌شده، بار دیگر خودنمایی می‌کند.