سردرد، یکی از شایع‌ترین دردها است و در طول زندگی، تقریباً همه ما حداقل یک ‌بار آن را تجربه می‌کنیم. تا امروز بیشتر از ۲۰۰ نوع سردرد در دنیا شناسایی شده‌ است؛ از انواع ساده و گذرا گرفته تا موارد مزمن. این درد می‌تواند ناشی از عوامل گوناگونی باشد: از فشارهای روانی، تغذیه نامناسب و بی‌خوابی گرفته تا آلودگی هوا، گرما، سرما یا حتی نشستن طولانی‌مدت پشت میز. اما پرسش این است که کدام سردردها را باید جدی بگیریم؟ چه زمانی سردرد می‌تواند نشانه وجود یک بیماری پنهان در مغز یا بدن ما باشد؟

همه سردردها نگران‌کننده‌اند؟

سردردها ۲ دسته‌بندی دارند؛ سردردهای با منشأ اولیه و ثانویه. سردردهای اولیه شامل میگرن، سردرد خوشه‌ای، تنشی و سردرد ناشی از مصرف بیش از حد داروها هستند. این نوع سردردها ممکن است کیفیت زندگی را کاهش دهند اما معمولاً تهدیدکننده نیستند یا باعث ایجاد آسیب دائمی نمی‌شوند. اما سردردهای ثانویه می‌توانند به دلیل عفونت‌های مغزی، تومورهای مغزی، التهاب عروقی، افزایش فشار داخل جمجمه، خونریزی مغزی یا ضربه شدید به سر ایجاد شوند و نیاز به بررسی اورژانسی دارند.

دکتر گلاره بنی‌هاشمی، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و نورولوژیست در گفتگو با همشهری‌آنلاین، در این زمینه به موضوع مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: برای تشخیص این ‌که کدام سردردها نیاز به بررسی پزشک دارند، اول باید علائم هشداردهنده آنها را بشناسیم. این علائم لزوماً به معنای وجود بیماری جدی نیستند، اما نشان می‌دهند که سردرد باید توسط پزشک - ترجیحاً متخصص مغز و اعصاب - معاینه و بررسی شود. در برخی موارد ممکن است انجام تصویربرداری‌هایی مثل MRI برای بررسی دقیق‌تر ضروری باشد.

این نورولوژیست تاکید می‌کند: وجود بیماری‌های زمینه‌ای یا سابقه بیماری‌های جدی در اندام‌های دیگر بدن، از عواملی است که نباید در ارزیابی سردرد نادیده گرفته شود. برای مثال، افرادی که در گذشته به سرطان مبتلا بوده‌اند - حتی اگر سرطان درمان شده باشد - یا افرادی که در حال حاضر با بیماری‌های جدی دیگری درگیرند، لازم است سردردهای خود را حتما پیگیری کنند.

بنی‌هاشمی اضافه می‌کند: همچنین سردرد در افرادی که سابقه بیماری‌های عفونی مثل سل و تب مالت دارند هم نیازمند بررسی است.

افراد بالای ۵۰ سال خیلی مراقب باشند

این متخصص مغز و اعصاب همچنین تاکید می‌کند: از دیگر مواردی که نیاز به بررسی دارد، بروز سردردی جدید در سنین بالای ۵۰ سال است. اگر فردی در سن ۵۰ سالگی به بعد، برای اولین ‌بار دچار سردردی با الگویی متفاوت شد، باید حتماً به پزشک مراجعه کند تا بررسی شود. ممکن است فرد سابقه سردرد نداشته باشد اما نوع این سردردش با سردردهای قبلی‌اش متفاوت باشد. مثلا فرد همیشه بالای سرش به صورت فشارنده درد می‌گرفت یا موقع گرسنگی ضربان‌دار درد می‌گرفت، اما الان نوع سردر جدید است. این تفاوت می‌توانند نشانه‌ای از یک مشکل جدی باشند. بنابراین "هر گونه سردرد جدید" در بالای ۵۰ سالگی باید حتما بررسی شود.

دکتر بنی‌هاشمی درباره سردردهای بالای ۵۰ سالگی توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: یکی از بیماری‌هایی که در افراد بالای ۵۰ سال شایع‌تر است، «آرتریت تمپورال» یا التهاب عروق گیجگاهی است که شایع‌ترین علامت آن، سردرد است. بنابراین اگر فردی بالای ۵۰ سال با یک سردرد جدید مراجعه کند، یکی از بیماری‌هایی که باید حتماً در او بررسی شود، همین بیماری آرتریت تمپورال است. چون ممکن است به سکته مغزی یا حتی کوری ناگهانی منجر شود و تشخیص به‌ موقع و درمان مناسب، از این عوارض پیشگیری خواهد کرد.

به گفته این نورولوژیست، درمجموع احتمال ابتلا به بیماری‌های جدی در سنین بالای ۵۰ سال بیشتر است. به همین دلیل ما در صورت مشاهده سردرد در افراد بالای ۵۰ سال، حداقل یک MRI می‌خواهیم و نسبت به افراد جوان‌تر، بررسی بیشتری انجام می‌دهیم.

از سردرد انفجاری تا سردرد به دلیل عطسه و سرفه

یکی از خطرناک‌ترین انواع سردرد که نیاز به مراجعه فوری به اورژانس دارد، «سردرد انفجاری» یا «رعدآسا» است. به گفته دکتر بنی‌هاشمی، این سردرد به ‌صورت ناگهانی و انفجاری شروع می‌شود و در کمتر از یک دقیقه به اوج می‌رسد. به‌طوری‌که بیمار احساس می‌کند چیزی در سرش منفجر شده است. این نوع سردرد در لحظه، از صفر به بالاترین شدت ممکن می‌رسد. در مقیاس شدت درد که از صفر تا ۱۰ در نظر گرفته می‌شود، این سردردها معمولاً از همان ابتدا با شدت ۱۰ از ۱۰ ظاهر می‌شوند. برخلاف سردردهایی که به‌تدریج شدت می‌گیرند، سردرد رعدآسا بسیار شدید و ناگهانی است و با سردرد خوشه‌ای هم تفاوت دارد. در چنین شرایطی، مراجعه سریع به اورژانس ضروری است.

این متخصص مغز و اعصاب به سردرد دیگری اشاره می‌کند که نیازمند مراجعه فوری به اورژانس است؛ سردردهایی که همراه با علائم دیگری در بدن هستند؛ مثلا فرد با سردرد دچار ضعف یا بی‌حسی در دست یا پا، اختلال در تعادل و اختلالات بینایی می‌شود.

به گفته دکتر بنی‌هاشمی، همچنین بعضی سردردها براثر سرفه یا عطسه ایجاد یا تشدید می‌شوند، چون فشار داخل جمجمه را بالا می‌برند. برخی دیگر هم فرد را از خواب شب بیدار می‌کنند. این سردردها از علائم خطر هستند و باید جدی گرفته شوند.

شایع‌ترین سردردهایی که در بین ایرانی‌ها دیده می‌شوند، به گفته دکتر بنی‌هاشمی، سردردهای تنشی و میگرنی هستند. سردرد تنشی معمولاً به‌صورت فشارنده و یکنواخت در دو طرف سر حس می‌شود. انگار یک کِش دور سر بسته شده باشد. این نوع سردرد بر اثر عواملی مانند بی‌خوابی، استرس یا فشارهای روانی تشدید می‌شود و البته معمولاً برطرف می‌شوند. سردرد میگرنی هم اغلب یک‌طرفه، ضربان‌دار و با نور، صدا یا بو بدتر می‌شود و گاهی با تهوع و استفراغ همراه می‌شود. میگرن خیلی با سبک زندگی فرد مرتبط است؛ از جمله کیفیت خواب، تغذیه و ... .

به گفته این نورولوژیست، برخی سردردها هم مثل سردردهای اتونومیک (از جمله سردرد خوشه‌ای) یا سردردهای ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه معمولاً علائم هشداردهنده‌ای دارند که نباید نادیده گرفته شود. مثل سردردی که فرد را از خواب بیدار می‌کند. این نوع سردرد حتی اگر فقط یک‌ بار رخ دهد، یکی از علائم خطر است و نیازمند بررسی است.

دکتر بنی‌هاشمی ادامه می‌دهد: بعضی از سردردها هم به‌ دلیل افزایش مزمن فشار داخل مغز ایجاد می‌شوند و معمولاً در حالت درازکش یا خوابیده تشدید می‌شوند. این بیماران ممکن است صدای ضربانی در گوش یا تاری موقت دید را تجربه کنند. این سردردها اغلب در افراد با ‌وزن بالا دیده می‌شوند و در صورت عدم درمان به‌موقع ممکن است به اختلال بینایی منجر شوند. ولی با معاینه و درمان مناسب قابل کنترل‌اند.

به گفته این نورولوژیست، همه سردردها نگران‌کننده نیستند، اما شناخت علائم هشدار و مراجعه به‌موقع به پزشک، به‌ویژه در سردردهای ناگهانی، شدید، همراه با علائم عصبی یا بروز در سنین بالا می‌تواند از عوارض جدی آنها جلوگیری کند.