چند سال پیش وقتی تصمیم گرفت برای اولین بار خون اهدا کند، باور نمی‌کرد زندگی‌اش در مسیری قرار بگیرد که خونش از خون دیگران رنگین‌تر باشد. وقتی از سازمان انتقال خون تماس گرفتند برای توضیح پاره‌ای از مسائل، نگران شد، تصور می‌کرد به بیماری خاصی مبتلا شده است. در مرکز انتقال خون به او گفتند گروه خونی‌اش جزو نادرترین‌هاست. هیچ ذهنیتی از گروه خونی «O بمبئی» (OH) نداشت، فقط می‌دانست که یکی از گروه‌های خونی کمیاب دنیا را دارد. امیر آل‌هاشم حالا 39 سال از عمرش می‌گذرد و هر چهار ماه یکبار برای اهدای خون به مرکز انتقال خون مراجعه می‌کند. حالا او جزو برترین اهداکنندگان خون است تا خونش را منجمد و ذخیره کنند تا در صورت نیاز، به بیماران نیازمند تزریق کنند.

به گزارش ایران، امیر جزو 98 نفر ایرانی است که دارای این گروه خونی هستند. گروه خونی «O بمبئی» یکی از نادرترین انواع خون در جهان است؛ گروهی که دارندگانش در ایران با هر اهدای خون، امید را به زندگی فردی دیگر برمی‌گردانند. اما همین افراد، خودشان بیش از همه در معرض خطر هستند؛ چون جز خودشان کسی نمی‌تواند به آنها خون اهدا کند.

هیچ علامت خاصی در ظاهر امیر نیست که نشان دهد او گروه خونی نادری دارد. به گفته خودش، زندگی‌اش مثل دیگران است. تنها تفاوت، همراه داشتن یک گردنبند و کارت شناسایی مخصوص است که سازمان انتقال خون به دارندگان گروه خونی نادر داده تا در شرایط بحرانی، به‌سرعت شناسایی شوند.

تجربه‌ای مشابه دغدغه‌هایی متفاوت

داریوش داداشی‌پور هم جزو کسانی است که به‌ صورت اتفاقی متوجه گروه خونی خود شد. حدود پنج سال پیش، پس از اهدای خون، از سازمان با او تماس گرفتند و خبر دادند گروه خونی خاصی دارد. هرچند پیش‌تر در یک سریال تلویزیونی نام آن را شنیده بود. از آن روز، داریوش بیشتر از قبل مراقبت می‌کند؛ چه در رانندگی، چه در سفر و چه در فعالیت‌های روزمره. او آخرین بار برای پدرش خون اهدا کرد؛ پدری که او هم گروه خونی بمبئی داشت. او می‌گوید: «اطلاعات زیادی درباره گروه خونی‌ام نداشتم. به همین دلیل، خیلی احتیاط می‌کردم. در رانندگی، سفر، فعالیت‌های ورزشی و کاری بسیار محتاط هستم. نگرانم از اینکه مبادا روزی برسد که به خون احتیاج پیدا کنم. هرچند می‌دانم که در بخش انجماد سازمان انتقال خون، از گروه خونی من پیدا می‌شود.»

او برخلاف امیر که دارای کارت و گردنبند مخصوص است، از نبود کارت تشخیص گروه خونی خاص می‌گوید: «اگر روزی تصادف کنم و به خون نیاز داشته باشم بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های معمولی نمی‌توانند به‌راحتی تشخیص دهند که گروه خونی من بمبئی و خاص است. آنها گمان می‌کنند که گروه خونی من «او» است. به من کارت اهدای خون دادند که آن هم چاپی است و به‌راحتی رنگش می‌رود. قرار بود به ما پلاک گردن‌آویزی بدهند. در گواهینامه‌ها چیزی به اسم گروه خون بمبئی وجود ندارد. وقتی برای تمدید گواهینامه به پلیس راهور مراجعه کردم گفتم که گروه خونی من خاص و بمبئی است. اما آنها می‌گویند چنین چیزی برای این سیستم طراحی نشده است. برای همین گروه خونی من را در کارت گواهینامه خالی گذاشتند.»

آنها که نمی‌دانند خونشان نایاب است

بیشتر افراد جامعه گروه‌های خونی اصلی را می‌شناسند، اما کمتر کسی می‌داند که این گروه‌های خونی زیرمجموعه 47 سیستم گروه خونی اصلی و فرعی است. تاکنون حدود 366 نوع زیر گروه به اسم آنتی ژن که تشکیل‌دهنده گروه‌های خونی هستند، شناسایی شده و عجیب‌تر اینکه بسیاری از دارندگان این گروه‌های خونی خبر ندارند که جزو دارندگان گروه‌های خونی نادر و خیلی نادر هستند.

دکتر مهدی کرباسی‌زاده، رئیس بخش انجماد خون و خون‌های نادر سازمان انتقال خون ایران با بیان این مطلب می‌گوید: «گروه خونی، یکسری آنتی ژن و مواد پروتئینی است که اطلاعات آنها مشابه سایر خصوصیات هر انسان مثل رنگ چشم، رنگ پوست و خصوصیات ظاهری بدن به صورت ژنتیکی از ژن‌های مختلف پدر و مادر به فرزند می‌رسد. به عبارت دیگر گروه خونی هر فرد بستگی به ژن‌هایی دارد که از والدین خود به ارث می‌برد.» آنگونه که این متخصص علم ژنتیک می‌گوید: «هر فرد دارای یک گروه خونی اصلی و تعداد زیادی گروه‌های خونی فرعی است و هر کدام از سیستم‌های گروه خونی فرعی می‌توانند از یک تا چندین عضو داشته باشند که تنوع بسیار زیادی را ایجاد می‌کند. برخی اوقات تعداد افراد دارنده یک گروه خونی نادر ممکن است بسیار کم بوده و محدود به یک فامیل یا حتی یک خانواده شود.

از بمبئی تا چلانو منفی

تعدادشان خیلی کم است شاید گاهی به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد، با وجود این در مواقع بحران و حساس به کمک دیگران شتافته و بخشی از عصاره کمیاب وجودشان را به نیازمندان اهدا کرده و یک جان را نجات داده‌اند. گروه خونی بمبئی، دی‌دش‌دش، کل‌نال، KPB منفی و چلانو منفی گروه‌های خونی نادری هستند که در ایران شناسایی شده‌اند. دکتر کرباسی‌زاده می‌گوید: «تزریق خون غیرسازگار به افراد دارای گروه‌های خونی نادر می‌تواند نتایج فاجعه‌باری همراه داشته باشد. جامعه ما گروه‌های خونی نادر و بسیار نادری دارد که کمتر درباره آنها شنیده‌ایم. طبق تعریف آماری اگر گروه خونی فردی یک مورد در ۵ هزار نفر افراد جمعیت مشاهده شود، آن گروه، گروه خونی نادر نامیده می‌شود و اگر در بین 10 هزار نفر و بیشتر یک مورد باشد گروه خونی بسیار نادر است، به عنوان مثال گروه خونی RH NULL که گروه خونی طلایی نیز نامیده می‌شود، کمیاب‌ترین گروه خونی شناخته شده است که در هر ۶ میلیون نفر فقط یک نفر دارای این نوع خون است. یا گروه خونی بمبئی که تقریباً در هر یک میلیون نفر فقط یک نفر دارای این گروه خونی هستند.» البته او به این نکته نیز اشاره می‌کند که با توجه به جامعه و محل سکونت، رقم این آمار متفاوت است: «در کشور ما در هر یک میلیون نفر یک نفر دارای این گروه خونی است ولی در بعضی نقاط کشور هند این آمار به یک در 10 هزار نفر می‌رسد.»

او با اشاره به چگونگی شناسایی افراد دارای گروه‌های خونی نادر می‌گوید: «یکی از راه‌های شناسایی این افراد، یافتن آنها در اهداکنندگان خونی است که به طور معمول برای اهدای خون به پایگاه‌های انتقال خون مراجعه می‌کنند. در آزمایش‌های گروه‌بندی خون، گروه خونی آنها شناسایی و به بخش انجماد خون و گروه‌های خونی نادر معرفی می‌شوند. خون این افراد پس از آماده‌سازی، برای طولانی‌مدت ذخیره و نگهداری می‌شود. ضمناً از بستگان درجه یک آنها دعوت می‌شود که برای تعیین گروه خون مراجعه کنند، چون احتمال یافتن گروه‌های خونی نادر در میان بستگان درجه یک افرادی که دارای گروه‌های خونی نادر هستند، بیشتر است.»

تکثیر زندگی

او درخصوص تأمین خون برای افرادی که نیازمند این گروه خونی نادر هستند نیز می‌گوید: «این موضوع از طریق ارتباط مراکز درمانی با سازمان انتقال خون امکانپذیر است. پس از بررسی این درخواست در بخش انجماد و خون‌های نادر با افراد شناخته‌شده دارای آن گروه که در سازمان دارای پرونده هستند تماس گرفته شده و دعوت به اهدای خون می‌شوند. یا اگر خون تازه‌ای اهدا نشود از خون‌های منجمد که در بخش انجماد خون موجود است، آماده‌سازی و به بیمارستان ارسال می‌شود.» به گفته این متخصص، خون‌های ارسالی در بخش انجماد با استفاده از دستگاه‌های خاص و طی پروسه‌ای پیچیده که امکان انجام آن فقط در این مرکز وجود دارد، آماده‌سازی می‌شود و با افزودن یکسری مواد نگهدارنده و بسته‌بندی خاص داخل فریزرهای خاص که دما را تا منهای 85 درجه پایین می‌برند قرار می‌گیرد و به این ترتیب تا 10 سال قابل نگهداری است.

این طور که رئیس بخش انجماد خون و خون‌های نادر سازمان انتقال خون ایران می‌گوید: «با توجه به اینکه افرادی که گروه خونی نادر دارند به صورت اتفاقی کشف می‌شوند، دقیقاً نمی‌توان تشخیص داد که چه تعداد از انسان‌ها گروه خونی نادر دارند. ما به دلایل مختلف به همه آنها دسترسی نداریم چون برخی به تزریق خون احتیاج پیدا نمی‌کنند تا گروه خونی آنها کشف شود. بعضی‌ها هم اصلاً خون اهدا نکرده‌اند تا کشف شوند.

ولی طبق آمار موجود، 98 پرونده در بخش انجماد سازمان داریم که دارای گروه خونی بمبئی هستند. البته تمام این 98 نفر قادر به اهدای خون نیستند. حدود 60 واحد خون بمبئی در حالت انجماد داریم که در صورت لزوم برای نیازمندان ارسال می‌کنیم.»