درحالی‌که غزه با فاجعه انسانی گرسنگی و جنگ روبه‌رو است، نمایشگاه «گنجینه‌های نجات‌یافته غزه» در «موسسه دنیای عرب» واقع در پاریس برگزار شد؛ آنچه متصدیان نمایشگاه، آن را «احساس فوریت» می‌نامند. نمایشگاهی که تاریخ غنی مکانی را توضیح می‌دهد که از دوران نوسنگی، چهارراه فرهنگ‌ها بوده است.

«گاردین» نوشت، این نمایشگاه که بیش از ۵۰۰۰ سال تاریخ فرهنگی و باستان‌شناسی غزه را دنبال می‌کند، به یکی از جاذبه‌های تابستانی پاریس تبدیل شده است؛ زیرا بازدیدکنندگان برای کشف میراث این نوار ساحلی مدیترانه که گذشتۀ چندلایه‌اش با تراژدی‌های معاصر تحت‌الشعاع قرار گرفته است، به این نمایشگاه هجوم آورده‌اند.

برای هزاران سال، موقعیت غزه در شرق مدیترانه آن را به یک واحه پررونق تبدیل کرده بود. این شهر مرکز تجارت، قدرت فکری و مرکز آموزش بود و در یکی از بزرگ‌ترین چهارراه‌های جغرافیایی جهان قرار داشت که مسیر‌های تجاری از آسیا و آفریقا را به هم وصل می‌کرد. فرهنگ‌ها و امپراتوری‌های بسیاری از جمله فلسطینیان باستان (Philistines)، آشوریان، رومیان، بیزانسی‌ها، پارسی‌ها و مملوکان در آنجا ردِ پا گذاشتند. این ردِ پا با نمایش بیش از ۱۰۰ شیء ظریف در این نمایشگاه از جمله تندیس‌های کوچک، چراغ‌های روغنی و سفالینه‌ها تا کتیبه‌ها، سنگ مرمر وارداتی و یک موزاییک وسیع کف از دوره بیزانس، مشهود است.

«الودی بوفار» (Élodie Bouffard)، سرپرست اصلی نمایشگاه گفت: «ما می‌خواستیم تاریخ غزه را به آن بازگردانیم. هدف این بود که انسانیت غزه را احیا کنیم و تاریخ طولانی آن را دوباره آشکار کنیم، به‌جای آن‌که آن را به گفتمانی محدود کنیم که تحت سلطه تاریخ معاصر است. تمرکز بیش از حد بر تاریخ معاصر، خطر ترسیم غزه به‌عنوان منطقه‌ای تراژیک را به همراه دارد؛ یک حباب که در آن فقط ویرانی ممکن است، در حالی که در واقع، غزه تاریخی طولانی از انسانیت دارد که بر پایه هزاران سال به‌عنوان یک مرکز بزرگ ارتباط ساخته شده است.»

«بوفار» گفت: «غزه بازترین نقطه مدیترانه بود. سرزمینی که فوق‌العاده غنی بود، غذای زیادی تولید می‌کرد و ارتباطاتش با آفریقا و آسیا آن را به مکانی برای جشن و شادمانی تبدیل کرده بود که بسیار درباره‌اش صحبت و نوشته می‌شد و مکانی بود که همیشه در آن سکونت وجود داشت.»

نمایش ۵۰۰۰ سال تاریخ غزه در دل فرانسه

اشیائی که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است، عمدتا به مدت ۱۷ سال در انبار‌هایی واقع در سوئیس نگهداری شده بودند؛ چراکه پس از برگزاری نمایشگاهی در سال ۲۰۰۷ میلادی واقع در «موزه هنر و تاریخ» واقع در ژنو، با توجه به دلیل وضعیت امنیتی و سیاسی، امکان بازگشت این آثار به غزه در امنیت وجود نداشت.

«بوفار» گفت: «به عبارتی دیگر، تبعیدشان آنها را نجات داد.» او در عین حال یادآور شد «در غیر این صورت ممکن بود در بمباران‌های اسرائیل از بین بروند». او اضافه کرد: این وضعیت همچنین به معنای آن بود که این اشیا اغلب «پنهان و دور از دید» و همچنین دور از درک عمومی باقی مانده‌اند.

یکی از قطعات کلیدی نمایشگاه، تندیس کوچک مرمری یک الهه است که گمان می‌رود یا «آفرودیت» یا «هکاته» باشد. این تندیس به دوران رومی یا هلنیستی تعلق دارد و زمانی در یک معبد قرار داشته است.

«بوفار» با اشاره به اینکه سرنوشت این تندیس نماد لایه‌های تاریخ و چالش‌های باستان‌شناسی در غزه است، گفت: «این تندیس یک شاهکار است. احتمالا در جریان مسیحی‌سازی اجباری غزه در سال‌های ۴۰۲ تا ۴۰۵ میلادی از طاقچه خود در یک معبد برداشته شد. شاید به دریا انداخته شد، جایی که به مدت ۱۵۰۰ سال ناپدید ماند، تا این‌که ماهیگیری او را در نزدیکی بلاخیه، محله‌ای که اکنون ویران شده، پیدا کرد. او تصمیم گرفت آن را به یک مجموعه‌دار فلسطینی بدهد، بنابراین تندیس نجات یافت.»

او افزود: «این اثر بعد‌ها به اروپا آورده شد. در سال ۲۰۰۷ میلادی، و درست زمانی که تلاش‌هایی برای جمع‌آوری بودجه به‌منظور ساخت یک موزه باستان‌شناسی در غزه در جریان بود، در ژنو به نمایش درآمد. هیچ موزه‌ای در غزه ساخته نشد و این مجسمه هرگز به خانه بازنگشت. داستان او پر از لحظات تراژیک ظاهر شدن و ناپدید شدن است… او به ما نگاه می‌کند و هنوز منتظر است به مکانی که در آن ساخته شده است بازگردد.»

نمایشگاه پاریس همچنین روند کاوش‌های باستان‌شناسی در غزه و محوطه‌هایی با اهمیت فرهنگی و تاریخی که از سال ۲۰۲۳ میلادی در جریان حملات نظامی آسیب دیده است، را مورد توجه قرار می‌دهد.

«بوفار» با اشاره به اینکه این به معنای آن نیست که مکان‌های میراث فرهنگی از جان انسان‌ها مهم‌تر هستند، توضیح داد: «میان سنگ‌های کهن و انسان‌ها، همیشه انسان‌ها اولویت دارند.»، اما او گفت که «آموختن درباره هزاران سال تاریخی که انسان‌ها را به هم پیوند داده، راهی برای ایجاد دیدگاه و امید بالقوه است.»

او اظهار کرد: «اگر درباره تاریخ صحبت نشود، گفتمان بر این احساس متمرکز می‌شود که هیچ راه‌حلی وجود ندارد.»

«ژاک لانگ»، رئیس «موسسه دنیای عرب» و وزیر پیشین فرهنگ فرانسه در مراسم افتتاح نمایشگاه گفت که امیدوار است این نمایشگاه بتواند «اندکی امید به آینده غزه بازگرداند».

او گفت: «هیچ چیز بدتر از رها کردن و فراموش کردن نیست.»

نمایشگاه «گنجینه‌های نجات‌یافته غزه» تا ۲ نوامبر در «موسسه دنیای عرب» پاریس ادامه دارد.