کمبود تجهیزات تخصصی در حمل‌ونقل و وابستگی به واردات، همراه با فرسودگی ناوگان سنگین، چالش جدی بخش لجستیک کشور شده است. حمل کالاهای حساس نیازمند خودروهای کانتینردار، یخچال‌دار و تجهیزات پیشرفته است؛ درحالی که تولید داخلی همه نیازها را پوشش نمی‌دهد. نوسازی ناوگان، انتقال فناوری، استفاده از سیستم‌های رهگیری هوشمند و کاهش هزینه حمل‌ونقل از ضرورت‌های رقابتی بازار است و بدون حمایت مالی و مشوق‌های دولتی، تحقق آن به‌نظر دشوار می‌رسد.

ظرفیت بالای توان مهندسی داخلی

آرمان خالقی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در توضیح نقش صنعت‌خودرو در پشتیبانی از شبکه‌های پخش کالا در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» اظهار داشت: «صنعت پخش، بخش عمده‌ای از عملکرد خود را مدیون تجهیزات لجستیک حمل‌ونقل است. این‌که صنعت پخش چه ابعادی داشته باشد و از چه نوع لجستیکی بهره گیرد، تعیین‌کننده نوع خودروهایی است که به‌کار گرفته می‌شود. در بسیاری از موارد، نیاز به تجهیزاتی تکمیلی و خاص وجود دارد.»

وی با ذکر مثالی اضافه کرد: «در حوزه لجستیک کالاها، ممکن است لازم باشد خودرو کانتینر مجهز داشته باشد، یا از کانکس‌های ویژه استفاده کند، یا سامانه‌های سرمایشی و برودتی پیشرفته برای حمل کالاهای حساس و فسادپذیر تعبیه شود؛ حتی گاهی دما باید به زیر صفر برسد. همه این موارد به نسبت ماهیت کالایی که پخش می‌شود متفاوت است و به‌همین دلیل، سطح ساخت خودرو و تجهیزات ملحق‌شده به آن باید بر اساس نیاز هر شبکه پخش، کاملا متناسب‌سازی و به‌اصطلاح شخصی‌سازی شود.»

این مقام خانه صمت کشور درباره نیازهای حوزه لجستیکی کشور ادامه داد: «در این حوزه با تنوع قابل توجهی از نیازها مواجهیم؛ از خودروهای سبک تا سنگین، کامیونت‌ها و کشنده‌ها. با این حال، تعداد سازندگان تجهیزات و ملحقات در کشور چندان زیاد نیست. اما نکته مثبت این‌که در داخل کشور سازندگان توانمند و با تجربه‌ای وجود دارند که توانسته‌اند تاکنون پاسخگوی بخش مهمی از نیازها باشند. چه در ساخت بدنه و چه در طراحی و نصب اکسسوری‌ها و تجهیزات الحاقی روی خودرو، توان مهندسی داخلی قابل اتکاست و به‌اندازه‌ای بوده که نیازهای موجود را برطرف کند.»

قیمت بالای خودرو، چالش اصلی خودروسازان داخلی

این مقام صنفی با اشاره به ضرورت به‌روزرسانی سیستم لجستیکی کشور تاکید کرد: «درحال حاضر با ورود فنــــــــاوری‌های نو و هوشمندسازی فرآیند توزیع کالا، شرایط به کلی متحول شـــــــــده است. سیستم‌های ناوبری پیشرفته، جی‌پی‌اس و سامانه‌های رهگیری کالا از جمله ابزارهایی‌ هستند که در این تغییر نقش دارند. فناوری RFID نیز امکان رهگیری لحظه‌به‌لحــــــظه کالا در هر نقطه از مسیر را فراهم کرده است.»

وی ادامه داد: «این داده‌ها می‌توانند در قالب یک برنامه هوشمند یکپارچه شوند و امکان مدیریت متمرکز و دقیق را به‌فعالان حوزه پخش بدهند. نکته مهم این‌که در فضای رقابتی امروز، کاهش هزینه لجستیک یک برگ برنده جدی محسوب می‌شود.»

وابستگی پایدار به واردات تجهیزات تخصصی

خالقی به مساله لجستیک و ضرورت ارتقای آن اشاره کرد و به «دنیای خودرو» گفت: «اگر لجستیک را در مفهوم کلی آن، یعنی از ابتدای زنجیره‌تامین تا انتهای آن در نظر بگیریم، یکی از اجزای مهم آن حمل کالا و بخش دیگر، بارگذاری و تجهیزات مورد استفاده در انبارهاست.»

وی اضافه کرد: «وقتی به حوزه سخت‌افزاری لجستیک نگاه می‌کنیم، در برخی بخش‌ها مشکلات و کاستی‌هایی دیده می‌شود. به‌عنوان نمونه، در بخش لیفتراک‌ها که برای جابه‌جایی کالا در خطوط تولید، انبارها و بخش پخش به‌کار می‌روند، ما بخشی از نیاز کشور را از طریق تولید داخلی تامین می‌کنیم؛ اما در بخش مهمی همچنان وابسته به واردات هستیم. بسیاری از قطعات و تجهیزات این حوزه تخصصی‌ هستند، تولید انبوه ندارند و به‌همین خاطر نمی‌توان آن‌ها را با اتکا به سازندگان داخلی به‌طور کامل تامین کرد.»

دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با اشاره به برخی الزامات فناوری افزود: «در بسیاری از صنایع، نظیر صنایع غذایی و دارویی، امکان استفاده از لیفتراک‌های دیزلی یا بنزینی وجود ندارد و الزامی است که تجهیزات جابه‌جایی و بارگیری کالاها الکتریکی باشند. همین امر ضرورت انتقال فناوری را به‌داخل کشور دوچندان می‌کند تا سازندگان داخلی بتوانند در حجم متناسب با نیاز کشور، این تجهیزات را عرضه کنند. این مساله به‌ویژه در مقاطعی همچون گذشته که با کمبود شدید تجهیزات مواجه شدیم، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند (زمانی که از خارج امکان تامین وجود نداشت و از داخل نیز تولیدکننده کافی برای رفع نیازها در دسترس نبود).»

خالقی تصریح کرد: «وقتی چند تولیدکننده کالا با فناوری و کیفیت مشابه فعالیت می‌کنند، شرکتی موفق‌تر خواهد بود که بتواند محصول خود را با هزینه کمتر و سرعت بیشتر به‌مقصد برساند. حال این حمل‌ونقل می‌تواند هوایی، زمینی، دریایی یا چندوجهی باشد و همه این اشــــــکال در حوزه لجستیک چندوجهی جای می‌گیرند.»

این مقام خانه صمت کشور در پاسخ به این‌که آیا خودروسازان داخلی توانسته‌اند نیاز شبکه‌های پخش کشور را پاسخ دهند؟ توضیح داد: «تا حدودی موفق بوده‌اند؛ اما مشکل اصلی در قیمت تمام‌شده بالاست. خودرو در کشور ما گران است و اگر بتوان کشنده‌ها را با قیمت مناسب در اختیار صنعت پخش گذاشت، بسیاری از مشکلات کاهش می‌یابد.»

چالش فرسودگی ناوگان برای ورود به عرصه بین‌الملل

خالقی تصریح کرد: «یکی از چالش‌های جدی فعلی، کمبود کامیون‌های یخچال‌دار است که اهمیت ویژه‌ای برای حمل کالاهای فسادپذیر در صنایع غذایی و دارویی دارد. علاوه‌بر این، به‌روزرسانی ناوگان ترانزیت بین‌المللی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا برای عبور از مرزها، به خودروهای جدید و استاندارد نیاز داریم.»

وی درباره وضعیت ناوگان حمل‌ونقل کشور تاکید کرد: «درحال حاضر بخش قابل توجهی از ناوگان حمل‌ونقل سنگین کشور فرسوده است و این یک معضل جدی به‌شمار می‌رود. جبران این وضعیت مستلزم سرمایه‌گذاری یا دست‌کم ایجاد مشوق‌های قوی توسط دولت است.»

دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با اشاره به اثر فرسودگی سیستم لجستیک بر صادرات گفت: «وقتی کالایی برای صادرات به اروپا ارسال می‌شود، به‌ویژه در مسیر ترکیه، در مرز مجبوریم محموله را به کامیون‌های ترک تحویل دهیم. این تغییر بار نه تنها سود را وارد جیب طرف مقابل می‌کند، بلکه باعث تاخیر نیز می‌شود. چنین شرایطی برای صادرات به سایر مقاصد نیز وجود دارد و تنها محدود به مسیر اروپا نیست.»

حمایت مالی و مجوز واردات برای نوسازی ناوگان

این مقام صنفی در پاسخ به این سوال که دولت باید چه سازوکاری را برای نوسازی سیستم لجستیک کشور به شکل حمایتی در نظر بگیرد؟ توضیح داد: «همان‌طور که در طرح جایگزینی خودروهای فرسوده، به‌مالکان خودروهای کهنه مشوق‌هایی برای تعویض با خودرو نو داده می‌شـــــــود، باید در این حوزه هم چنین سیاستی پیاده شود.»

خالقی تصریح کرد: «به‌عنوان مثال، باید از شرکت حمل‌ونقلی که به تعداد معینی کامیون فرسوده را از رده خارج می‌کند، با اعـــــطای وام، تسهیلات یا مجوز واردات کامیون جدید حمایت شود. این اقدامات اگر به‌درستی انجام شوند، می‌توانند شرکت‌های حمل‌ونقل و فعالان لجستیکی را به سرمایه‌گذاری ترغیب کنند. درشرایطی که هزینه‌های جاری بالاست، بدون چنین حمایت‌هایی سرمایه‌گذاری بسیار دشوار خواهد بود.»

وی درپاسخ به این پرسش که آیا واردات کامیون‌های کارکرده می‌تواند به، به‌روزرسانی ناوگان کمک کند؟ اظهار داشت: «اگر کامیون کارکرده‌ای که وارد می‌شود، فاقد استانداردهای لازم باشد، عمـــــــلا استفاده از آن بی‌فایده است. باید کامیون‌هایی وارد کشور شود که حداقل دارای استاندارد آلایندگی یورو ۵ باشند تا بتوانند در مسیرهای بین‌المللی، از جـــــــــمله اروپا تردد کنند. وارد کردن کامیون کارکرده‌ای که حتی اجازه خروج از مرز را ندارد، صـــــرف هزینه و زمان برای اقدامی بی‌نتیجه خواهد بود.»