به گزارش خبرنگار مهر، در پی آغاز جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران و همراهی آشکار ایالات متحده آمریکا در این تجاوز نظامی، ابعاد گسترده‌ای از نقض اصول بنیادین حقوق بین‌الملل و کنوانسیون‌های ژنو رخ داد که جامعه جهانی را با نمونه‌ای آشکار از جنایات جنگی و نقض فاحش حقوق بشردوستانه مواجه ساخته است. این حملات که از هدف‌گیری مستقیم غیرنظامیان تا تخریب تأسیسات درمانی، امدادی، هسته‌ای صلح‌آمیز و رسانه‌ای را در برگرفت، مصداق بارز بی‌اعتنایی به قواعد آمره بین‌المللی همچون اصل منع توسل به زور، اصل تفکیک و تناسب و ممنوعیت حمله به اهداف حفاظت‌شده است.

بررسی مستندات و شواهد این وقایع در چارچوب کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن، نشان می‌دهد که اقدام اسرائیل نه‌تنها ناقض تعهدات حقوقی الزام‌آور است، بلکه مسئولیت بین‌المللی و کیفری مقامات این رژیم را نیز در سطح جهانی برمی‌انگیزد. مقدمه حاضر، به تبیین جایگاه کنوانسیون ژنو در ارزیابی این تجاوز و بررسی راهکارهای حقوقی در دسترس ایران برای پیگیری این جنایات در مجامع بین‌المللی می‌پردازد.

در همین راستا، گفتگویی تفصیلی با کمال رئوف، حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی انجام داده‌ایم که مشروح آن در ادامه آمده است.

کنوانسیون ژنو در مورد تجاوزات اسرائیل به ایران چه می‌گوید؟

حملات رژیم صهیونیستی به ایران در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه به همراه ارباب جنایتکارش ایالات متحده آمریکا نقض آشکار حقوق بین‌الملل است. آمریکا بزرگ‌ترین ناقض حقوق بشر و عامل اصلی جنگ ۱۲ روزه علیه ایران است و در تمام پیگیری‌های حقوقی باید این مساله روشن بشود.

بر اساس ماده ۴۸ پروتکل الحاقی اول کنوانسیون ژنو، طرف‌های درگیر موظف به تمایز بین غیرنظامیان و اهداف نظامی هستند. هدف‌گیری مستقیم غیرنظامیان توسط رژیم تروریست اسرائیل این اصل را نقض کرد. همچنین، حمله به خودروها و بالگردهای هلال احمر و درمانگاه زندان اوین نقض کنوانسیون چهارم ژنو است که حفاظت از امدادگران و کادر پزشکی را تضمین می‌کند.

حملات کور و بدون تمایز، مانند حمله به میدان تجریش که باعث انهدام خودروهای غیرنظامیان و شهادت ایشان شد، نقض فاحش ماده ۵۱ پروتکل الحاقی اول کنوانسیون ژنو است که هرگونه حمله منجر به خسارت به غیرنظامیان را ممنوع کرده است. در جریان جنگ ۱۲ روزه رژیم اشغالگر قدس علیه ایران که از ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ آغاز شد، حمله اسرائیل از منظر حقوق بین‌الملل واجد وصف «توسل به زور» نامشروع است.

طبق ماده ۲(۴) منشور ملل متحد، باید از تهدید یا توسل به زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی کشورها خودداری نمود. ورود هواپیماهای جنگی و موشک‌های اسرائیلی به حریم هوایی ایران و کشتار بی‌رحمانه نظامیان و به خاک و خون کشاندن افراد غیرنظامی و دانشمندان و نیز به شهادت رساندن فرماندهان عالی رتبه به همراه خانواده‌هایشان! انهدام ساختمان‌های نظامی و غیرنظامی، مصداق نقض حاکمیت ارضی، اعلام جنگ، تجاوز آشکار و آغاز یک مخاصمه مسلحانه ناموجه و غیر مشروع است.

عملیات هدف‌مند علیه دانشمندان، نقض اصول بنیادین حقوق بشردوستانه است و جنایت جنگی محسوب می‌شود و بر خلاف اصل تفکیک (Distinction)در حقوق مخاصمات بین‌الملل است که طبق آن در مخاصمات مسلحانه باید میان اهداف نظامی و غیرنظامی تمایز قائل شد، هرچند فرماندهان ایرانی اهداف نظامی تلقی می‌شوند، اما کشتن آنها در اماکن غیرنظامی یا مسکونی به همراه اعضای خانواده که عضو نیروهای مسلح نبودند و مشارکتی در عملیات نظامی نداشتند، مصداق جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت است.

از سوی دیگر، اصل تناسب (Proportionality) مقرر داشته که حتی اگر هدفی مشروع باشد، حمله به آن نباید باعث تلفات یا آسیب بیش از حد به غیرنظامیان یا اموال غیرنظامی شود. حملات اسرائیل به تأسیسات غیرنظامی و مناطق شهری با خسارات محیطی وسیع همراه بوده و نقض صریح حقوق بین‌الملل بشردوستانه و جنایت جنگی محسوب می‌شود. رفتار اسرائیل در این جنگ نقض آشکار مفاد کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو (۱۹۴۹) و پروتکل اول الحاقی (۱۹۷۷) است و مسئولیت بین‌المللی را فراهم آورده است.

طرف‌های مخاصمه باید اصول و قواعد حقوق بین‌الملل جنگ و حقوق بین‌الملل بشردوستانه را رعایت نمایند. یکی از این اصول، که از جمله در احکام متعدد دیوان بین‌المللی کیفری نیز مورد تأیید قرار گرفته، اصل محدود بودن روش‌های جنگی و سلاح‌ها در جنگ است. یکی از این محدودیت‌ها منع حمله به مراکز و تأسیساتی است که ممکن است به رها شدن نیروهای خطرناک و صدمات شدید به غیرنظامیان و محیط زیست منجر گردد که در ماده ۶۵ پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو نیز آمده است. بر این اساس و با توجه به خطرات ناشی از نشت مواد رادیواکتیو از تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز و حتی دارای سلاح اتمی در نتیجه حمله به آنها نباید مورد هدف قرار گیرند و حمله به آنها غیرقانونی و نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه محسوب می‌شود.

در خصوص این موضوع چه اقداماتی را ایران می‌تواند انجام دهد؟

وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران موضوع را به سازمان ملل مطرح کرده و به شورای امنیت شکایت برده، البته آمریکا و متحدانش آن را رد می‌کنند. اما با این وجود این کار باعث می‌شود تا بیش از پیش چهره جنایتکار قدرت‌های حامی اسرائیل خونخوار برملا شده و رسوا شوند. از طرفی این اقدام موجب شده تا فرصتی که در خصوص انزجار جهانی بر علیه اسرائیل در سطح بین‌الملل به وجود آمده از دست نرود و دلایل و مدارک نیز از بین نروند و به تدریج از حساسیت تاریخی آنها کم نشود.

جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای رسمی به شورای امنیت سازمان ملل و دبیرکل ملل متحد، این اقدامات اسرائیل را نقض آشکار حقوق بین‌الملل، از جمله حقوق بین‌الملل بشردوستانه و کنوانسیون‌های ژنو، و همچنین ناقض حقوق به رسمیت شناخته شده بین‌المللی کارکنان پزشکی و زیرساخت‌های سلامت دانسته است. این حملات برخلاف ماده‌های ۱۸ و ۱۹ کنوانسیون چهارم ژنو و ماده ۵۲ پروتکل الحاقی اول آن است که حمله به مراکز درمانی و امدادرسان‌ی در جنگ‌ها را ممنوع می‌کند. همچنین حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران و زیرساخت‌های غیرنظامی، نقض پروتکل‌های ایمنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کنوانسیون‌های ژنو محسوب می‌شود.

طبق اصول و قواعد حقوق بین‌الملل، هدف قرار دادن تأسیسات زندان که محل نگهداری افراد غیرنظامی و زندانیان است، نقض حقوق بنیادین زندانیان از جمله حق حیات، سلامت و امنیّت آنها محسوب می‌شود. این اقدام همچنین نقض اصول حاکمیت و تمامیت ارضی ایران است و بر اساس منشور سازمان ملل، استفاده از زور علیه تمامیت ارضی کشورها ممنوع است. سازمان‌های بین‌المللی از جمله دفتر حقوق بشر سازمان ملل و عفو بین‌الملل این حمله را نقض جدّی قوانین بشردوستانه بین‌المللی مصداق جنایت جنگی دانسته‌اند. مسؤولیت کیفری و بین‌المللی رژیم صهیونیستی در این حمله نیز قابل تعقیب است و بر اساس اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی و کنوانسیون‌های ژنو، حمله به اشخاص غیرنظامی و تأسیسات مدنی از جمله جنایت‌های جنگی محسوب می‌شود.

نقض حمایت‌های صورت‌گرفته از خبرنگاران و رسانه‌ها و نقض حق آزادی بیان: مطابق ماده ۷۹ پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های ژنو و همچنین تفاسیر نهادهای حقوق بشری از ماده ۱۹ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، خبرنگاران غیرنظامی که در مناطق مخاصمه حضور دارند، به شرط آن‌که مستقیماً در خصومت‌ها مشارکت نکنند، مشمول حمایت کامل به‌عنوان افراد غیرنظامی هستند. حمله مستقیم به ساختمان خبر صداوسیما که در آن خبرنگاران، تصویربرداران، تدوینگران، کارکنان فنّی و تحریریه مشغول به فعالیّت بوده‌اند، علاوه بر نقض اصل تفکیک، نقض صریح تعهدهای بین‌المللی در حمایت از رسانه‌ها و خبرنگاران است.

تجاوز نظامی صورت‌گرفته مصداق بارز نقض بندهای ۱ و ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد به‌ویژه اصل منع توسل به زور و اصل احترام به استقلال سیاسی کشورهاست و علاوه بر آن، استفاده از سلاح‌های غیرمتعارف، از جمله مصادیق آشکار نقض پروتکل الحاقی ۱۹۷۷ کنوانسیون ژنو و مغایر با اصول بشردوستانه بین‌المللی قلمداد می‌شود.

دبیر ستاد حقوق بشر ایران نیز با ارسال نامه‌ای به سفرا و رؤسای خارجی ۱۵۰ کشور در خصوص جنایات رژیم اشغالگر صهیونیستی، در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، با بهره‌گیری گسترده از حمایت‌های اطلاعاتی، تسلیحاتی و سیاسی برخی کشورهای غربی که خود را داعیه‌دار حقوق بشر می‌دانند، مجموعه‌ای از حملات نظامی برنامه‌ریزی شده و هماهنگ را علیه جمهوری اسلامی ایران به اجرا در آورند اعلام داشته که رژیم اشغالگر صهیونیستی در سال‌های اخیر، به کرات نشان داده که به هیچ قاعده و قانونی اعم از قواعد عام‌الشمول یا آمره حقوق بین‌الملل، قواعد بنیادین حقوق بشر و حتی قواعد اساسی حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حتی اخلاق مدارانه پایبند نبوده و نیست.

در این نامه چه مواردی از نقض قوانین بین‌المللی توسط رژیم صهیونیستی در حمله به ایران ذکر شده است؟

در این نامه آمده، رژیم صهیونیستی در حمله به ایران، با حمله به مناطق غیرنظامی بارها قوانین بین‌المللی را نقض کرده است که برخی از آنها از این قرار است:

۱- ترور فریدون عباسی و محمدمهدی طهرانچی، از دانشمندان هسته‌ای توسط اسرائیل در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، که غیرنظامی محسوب می‌شوند، نقض آشکار قوانین آژانس انرژی اتمی، منشور ملل متحد و کنوانسیون‌های ژنو است. بر اساس کنوانسیون ژنو مصوب ۱۹۴۹، که حفاظت از غیرنظامیان در زمان درگیری را الزامی می‌کند حمله به غیرنظامیان مطلقاً ممنوع است.

۲- حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران ازجمله نطنز، فردو و اراک که خطر فاجعه پرتوانی دارد، نقض پروتکل‌های ایمنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده و عواقب زیست‌محیطی و انسانی گسترده‌ای دارد و نقض اصول منشور سازمان ملل متحد، حقوق بین‌الملل و اساسنامه آژانس بین‌المللی اتمی است. ماده ۵۶ پروتکل الحاقی اول کنوانسیون‌های ژنو، حملات به تأسیسات حاوی «نیروهای خطرناک»، مانند سایت‌های هسته‌ای، را به دلیل خطر انتشار مواد رادیواکتیو ممنوع می‌کند. بر اساس کنوانسیون‌های ژنو هیچ‌گونه مجوزی برای حمله به تأسیسات هسته‌ای دیگر کشورها مشروعیت ندارد و همه از این عمل خطرناک و ضد انسانی منع شده‌اند.

مطابق ماده ۸ اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) این اقدامات از مصادیق بارز جنایات جنگی محسوب می‌شود. در خصوص ممنوعیت حمله به تأسیسات هسته‌ای نیز بر اساس مقررات بین‌المللی، تأسیسات هسته‌ای غیرنظامی تحت حمایت حقوق بشردوستانه بین‌المللی قرار دارند و طبق پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون‌های ژنو مصوب ۱۹۷۷ و کنوانسیون حفاظت از تأسیسات هسته‌ای در زمان مخاصمه مسلحانه مصوب ۱۹۸۰، حمله به این مراکز منجر به فجایع زیست‌محیطی و انسانی گسترده شده و در نتیجه ممنوع است. تأسیسات هسته‌ای ایران، تحت پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) قرار دارد. اساسنامه آژانس و پروتکل‌های پادمانی، کشورها را از حمله به تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت منع می‌کنند.

۳- اسرائیل به پالایشگاه‌ها حمله کرد که آتش‌سوزی‌های غیرقابل کنترلی ایجاد کردند که نقض کنوانسیون‌های ژنو است ماده ۳۵ پروتکل الحاقی اول کمیسیون ژنو، استفاده از سلاح‌هایی که رنج غیرضروری یا خسارات گسترده ایجاد می‌کنند را ممنوع می‌کند.

۴- بمباران ساختمان سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به تنهایی نقض آشکار کنوانسیون ژنو و قوانین مخاصمات بین‌المللی شمرده و به دلیل شهادت خبرنگاران و کارمندان آن جنایت جنگی محسوب شده و نقض آشکار حقوق بشردوستانه و حقوق بشر بین‌الملل است. حمله به خبرنگاران و رسانه‌ها، برخلاف قطعنامه ۱۷۳۸ شورای امنیت است.

این قطعنامه بر حفاظت از رسانه‌ها در مخاصمات مسلحانه تأکید داشته و با شدیدترین لحن ممکن حملات عامدانه و هدفمند علیه خبرنگاران، کارکنان رسانه‌ای و تجهیزات رسانه‌ای در جریان مخاصمات مسلحانه را محکوم کرده و آن را نقض صریح حقوق بین‌الملل می‌داند. مصونیت خبرنگاران از هرگونه تعرض در کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹، به ویژه کنوانسیون سوم و پروتکل‌های الحاقی، به ویژه ماده ۷۹ پروتکل الحاقی اول به عنوان یک قاعده اولیه و آمره، مورد شناسایی و تضمین قرار گرفته است. حمله به صدا و سیما، فارغ از نقض آشکار ماده ۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی در خصوص حق حیات، نقض صریح ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده ۱۹ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی با موضوع آزادی بیان مردم و داشتن نظر و دسترسی آزاد به اطلاعات و رسانه بدون ملاحظات مرزی نیز محسوب می‌شود.

۵- حمله به چندین بیمارستان و اورژانس و جمعیت هلال‌احمر، نقض صریح ماده ۱۸ کنوانسیون چهارم ژنو (۱۹۴۹) و پروتکل الحاقی اول (۱۹۷۷) که طرف‌های جنگ را از هدف قرار دادن غیرنظامیان و زیرساخت‌های غیرنظامی منع کرده اند و بر خلاف قطعنامه ۲۶۷۵ مجمع عمومی سازمان ملل متحد مصوب سال ۱۹۷۰ می‌باشد. حمله به مراکز درمانی، رسانه‌ای و فرهنگی از موارد نقض ماده ۱۸ و ۱۹ کنوانسیون چهارم ژنو و ماده ۵۲ پروتکل الحاقی اول است.

تخریب بیمارستان‌هایی مانند مطهری، ولی‌عصر، خاتم‌الانبیاء، لبافی نژاد (در تهران)، فارابی (کرمانشاه) و مراکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست (قصرشیرین) نمونه‌هایی از این دست هستند؛ این اقدامات، نقض آشکار مقررات کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل الحاقی اول است که حمله به مراکز درمانی و امدادی را ممنوع کرده است. به شهادت رساندن امدادگران و کادر درمان: پنج امدادگر هلال‌احمر و ۱۰ نفر از کادر درمان شهید شده‌اند که مصداق روشن حمله به نیروهای حفاظت‌شده در زمان درگیری است.

۶- حمله به زندان اوین در تهران نیز از سوی سازمان ملل، نقض قوانین بشردوستانه بین‌المللی و جنایت جنگی شمرده شد. در ماده ۵۲ پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون ژنو، یک هدف تنها در صورتی هدف نظامی محسوب می‌شود که مشارکت مؤثر در عملیات نظامی داشته و نابودی آن مزیت نظامی قطعی فراهم آورد. ماده ۵۱ پروتکل الحاقی اول نیز، اصل تناسب و تمایز را الزام‌آور می‌کند، به این معنا که حملات نظامی باید بین اهداف نظامی و غیرنظامی تمایز قائل شوند و خسارات غیرنظامی نباید بیش از مزیت نظامی مورد انتظار باشد.

۷- حمله به غیرنظامیان: رژیم اسرائیل به‌صورت مکرر و گسترده، مناطق مسکونی، اماکن عمومی و زیرساخت‌های غیرنظامی را هدف قرار داده است؛ بر اساس اعلام رسمی، بیش از هزار و ۱۰۰ شهید و بیش از ۵ هزار و ۸۰۰ مجروح تا ۲۵ تیر ۱۴۰۴ گزارش شده که در میان آن‌ها ۴۵ کودک و نوجوان بودند و ۱۰۲ نفر زن و ۱۴ نفر نیز از جمله نخبگان علمی به حساب می‌آمدند. رایان قاسمیان کم‌سن‌ترین شهید محسوب می‌شود که تنها ۲ ماه سن داشت؛ بیش از ۷۰ درصد مجروحان و اکثر شهدا، غیرنظامیان گزارش شده‌اند.

۸- تخریب مسکن غیرنظامیان: بیش از ۳۰۰ واحد مسکن کاملاً تخریب و بیش از ۲۰۰۰ واحد مسکونی آسیب دیده‌اند که این امر باعث آوارگی و بی‌سرپناهی بسیاری از غیرنظامیان شد.

۹- هدف قرار دادن کودکان و زنان که شهدا حدود ۵۰ کودک و ۱۰۳ زن گزارش شده‌اند؛ کودکان در این جنگ نه‌تنها از حق حیات محروم شده‌اند، بلکه سایر کودکان نیز آسیب‌های روانی و جسمی جبران‌ناپذیری متحمل شده‌اند؛ حمله به مراکز آموزشی و تخریب خانه‌ها، حق آموزش، سلامت و امنیت کودکان را نقض کرده است. نقض اصل تفکیک یکی از ارکان بنیادی حقوق بشردوستانه است که در مواد ۴۳ (۲) و ۴۸ پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های ژنو به‌وضوح بیان شده است.

۱۰- حمله به زیرساخت‌های حیاتی، حملات به فرودگاه‌ها، مراکز آموزشی و صنعتی، زندان‌ها (ازجمله حمله به زندان اوین و تلفات غیرنظامیان در آن)، و اماکن عمومی مانند ساختمان صداوسیما، همگی نقض آشکار قواعد بشردوستانه تلقی شده‌اند.

۱۱- ایجاد رعب و وحشت و صدمات روانی از طریق تهدیدهای مکرر به بمباران منازل مسکونی و لزوم تخلیه شهر، حملات شبانه‌روزی و فضای ترس ناشی از جنگ، آسیب‌های روانی شدید و دائمی به جمعیت غیرنظامی وارد کرده است.

رژیم صهیونیستی در این جنگ اخیر نشان داد که هیچ اعتقادی به اصل احتیاط نداشته و زمانی که هدفی را در نظر می‌گیرد، هیچ اقدام احتیاطی برای حفظ جان غیرنظامیان در نظر نمی‌گیرد؛ نمونه بارز این نقض آشکار را در حملات کور این رژیم در این ۱۲ روز می‌توان مشاهده کرد.

رژیم صهیونیستی چگونه حقوق بین‌الملل در زمینه منع اشاعه و کنترل تسلیحات را نقض کرده است؟

حملات ائتلاف آمریکا و رژیم صهیونیستی سرائیل در (ژوئن ۲۰۲۵)، به تأسیسات هسته‌ای، از منظر حقوق بین‌الملل به‌طور گسترده نقض منشور سازمان ملل، معاهدات منع اشاعه و کنترل تسلیحات، و حقوق بشردوستانه بین‌المللی ارزیابی شده‌اند. حمله به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مغایر قطعنامه‌های ۵۳۳ آژانس و ۴۸۷ شورای امنیت و اصول بین‌المللی حفاظت از این مراکز است و هیچ توجیهی برای چنین حمله‌ای وجود ندارد؛ جمهوری اسلامی ایران عضو این معاهده بوده و فعالیت‌های هسته‌ای خود را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) انجام داده است. بر اساس ماده ۴ NPT، هر کشوری حق توسعه فناوری هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز را دارد؛ حمله به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران نقض این معاهده و تهدید جدی برای صلح و امنیت بین‌المللی محسوب می‌شود. علاوه بر این، بر اساس گزارش‌های متعدد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تأسیسات هسته‌ای ایران ماهیتی کاملاً صلح‌آمیز داشته است.

جنایت جنگی در حقوق بین‌الملل چگونه تعریف می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین عناوین مجرمانه در حقوق بین‌الملل «جنایت جنگی» است، بر اساس ماده ۸ اساسنامه رم، تعریف این جنایت ارتکاب تخلفات شدید از کنوانسیون‌های ژنو و عرف جنگ، ازجمله حمله به غیرنظامیان، قتل اسرا، شکنجه، استفاده از سلاح‌های ممنوعه، تخریب اموال بدون وجود ضرورت نظامی و مواردی است که در درگیری مسلحانه خارج از ضرورت و با خشونتی بیش از عملیات علیه نظامیان انجام می‌شود. این نوع جنایت در زمان درگیری مسلحانه به وقوع می‌پیوندد و حتی یک عمل منفرد مانند حمله به یک بیمارستان یا یک امدادگر یا یک نظامی که مشارکت در درگیری مسلحانه نداشته، جنایت جنگی تلقی می‌شود.

چگونه حملات اخیر رژیم صهیونیستی نقض حق حیات و اصول حقوق بین‌الملل بوده است؟

حق حیات، حق بنیادین و غیرقابل سلب است که در ماده ۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و نظریه عمومی شماره ۳۶ کمیته حقوق بشر به صراحت تضمین شده و هیچ فردی نباید به طور خودسرانه یا غیرقانونی از زندگی محروم شود؛ در حملات اخیر رژیم صهیونیستی به خاک ایران، نزدیک به هزار و ۶۲ نفر ازجمله زنان، کودکان، سالمندان، بیماران، دانشمندان و ورزشکاران جان خود را از دست داده‌اند؛ این حملات، بدون رعایت اصل تفکیک میان اهداف نظامی و غیرنظامی انجام شده‌اند و مصداق بارز محروم‌سازی خودسرانه از حق حیات محسوب می‌شوند؛ هدف قرار گرفتن ساختمان صداوسیما جمهوری اسلامی ایران، که محل استقرار خبرنگاران و کارکنان رسانه‌ای بوده و همچنین بمباران بیمارستان کرمانشاه، ساختمان هلال‌احمر تهران و اماکن نزدیک به بیمارستان قلب خیابان شریعتی که مراکز درمانی و امدادی هستند، نمایانگر بی‌توجهی کامل به الزام رعایت حرمت جان انسان‌هاست.

حملات نظامی رژیم اسرائیل به ایران چگونه حقوق بین‌الملل و کنوانسیون‌های ژنو را نقض کرده است؟

حملات نظامی رژیم اسرائیل به ایران که از ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ آغاز شده، شامل هدف‌گیری عمدی کادر درمانی و تأسیسات بهداشتی و درمانی ایران بوده است؛ این حملات منجر به شهادت و جراحت تعداد قابل توجهی از شهروندان غیرنظامی، ازجمله ۶ پزشک و بیش از ۲۰ نفر از کادر درمان و تخریب گسترده زیرساخت‌های غیرنظامی و بهداشتی کشور شده است؛ ایران در نامه‌ای رسمی به شورای امنیت سازمان ملل و دبیرکل این سازمان، این اقدامات اسرائیل را نقض آشکار حقوق بین‌الملل، ازجمله حقوق بین‌الملل بشردوستانه و کنوانسیون‌های ژنو، و همچنین ناقض حقوق به رسمیت شناخته شده بین‌المللی کارکنان پزشکی و زیرساخت‌های سلامت دانسته است؛ این حملات برخلاف ماده‌های ۱۸ و ۱۹ کنوانسیون چهارم ژنو و ماده ۵۲ پروتکل الحاقی اول آن است که حمله به مراکز درمانی و امدادرسان‌های در جنگ‌ها را ممنوع می‌کند؛ همچنین حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران و زیرساخت‌های غیرنظامی، نقض پروتکل‌های ایمنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کنوانسیون‌های ژنو محسوب می‌شود.

چگونه تهدیدهای بمباران و حملات به مراکز درمانی سلامت جسمی و روانی مردم را نقض می‌کند؟

حق امنیت جسمی و ذهنی، نه‌تنها شامل حفظ سلامت جان بلکه حفاظت از سلامت روان افراد نیز می‌شود؛ تهدید مکرر مردم به بمباران منازل مسکونی‌شان و ایجاد فضای رعب و وحشت ذهنی، باعث ایجاد اضطراب، ترس مزمن و صدمات روانی گسترده شده است… همچنین حملات به مراکز درمانی و امدادی، نه‌تنها سلامت جسمی افراد را تهدید می‌کند، بلکه به‌طور مستقیم سلامت روانی آنان را نیز تخریب می‌کند، زیرا بیماران و مجروحان دسترسی به مراقبت‌های ضروری را از دست می‌دهند و خانواده‌هایشان، در معرض اضطراب و ناامیدی قرار می‌گیرند، به‌طوری که آشکارا نقض حق سلامت مطابق با ماده ۱۲ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.

حمله رژیم صهیونیستی به زندان اوین چه نقض‌هایی از حقوق بشر و قوانین بین‌المللی به دنبال داشته است؟

حمله رژیم صهیونیستی به زندان اوین در تاریخ ۲ تیر ۱۴۰۴، در بحبوحه جنگ ایران و اسرائیل صورت گرفت و بخش‌های مختلف این زندان ازجمله نگهبانی، اداری، دادسرا، بند نسوان، بهداری و کتابخانه آسیب دیدند؛ این حمله که با استفاده از ریزپرنده یا عملیات انفجاری انجام شد، منجر به کشته شدن دست‌کم ۷۹ نفر ازجمله زندانیان، کارکنان اداری، سربازان وظیفه، خانواده‌های زندانیان و حتی همسایگان زندان شد؛ از منظر حقوقی، این حمله نقض آشکار حقوق بشر و حقوق بشردوستانه است؛ طبق اصول و قواعد حقوق بین‌الملل، هدف قرار دادن تأسیسات زندان که محل نگهداری افراد غیرنظامی و زندانیان است، نقض حقوق بنیادین زندانیان ازجمله حق حیات، سلامت و امنیت آن‌ها محسوب می‌شود؛ این اقدام همچنین نقض اصول حاکمیت و تمامیت ارضی ایران است و بر اساس منشور سازمان ملل، استفاده از زور علیه تمامیت ارضی کشورها ممنوع است؛ سازمان‌های بین‌المللی ازجمله دفتر حقوق بشر سازمان ملل و عفو بین‌الملل این حمله را نقض جدی قوانین بشردوستانه بین‌المللی و مصداق جنایت جنگی دانسته‌اند؛ مسئولیت کیفری و بین‌المللی رژیم صهیونیستی در این حمله نیز قابل تعقیب است و بر اساس اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی و کنوانسیون‌های ژنو، حمله به اشخاص غیرنظامی و تأسیسات مدنی ازجمله جنایت‌های جنگی محسوب می‌شود.

حمله به ساختمان خبر صداوسیما چگونه نقض تعهدات بین‌المللی در حمایت از خبرنگاران غیرنظامی است؟

مطابق ماده ۷۹ پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های ژنو و همچنین تفاسیر نهادهای حقوق بشری از ماده ۱۹ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، خبرنگاران غیرنظامی که در مناطق مخاصمه حضور دارند، به شرط آن‌که مستقیماً در خصومت‌ها مشارکت نکنند، مشمول حمایت کامل به‌عنوان افراد غیرنظامی هستند؛ حمله مستقیم به ساختمان خبر صداوسیما که در آن خبرنگاران، تصویربرداران، تدوینگران، کارکنان فنی و تحریریه مشغول به فعالیت بوده‌اند، علاوه بر نقض اصل تفکیک، نقض صریح تعهدهای بین‌المللی در حمایت از رسانه‌ها و خبرنگاران است.

حملات رژیم صهیونیستی چگونه منجر به نقض حق آزادی و امنیت شغلی و دیگر حقوق بنیادین انسانی شده است؟

با توجه به این تجاوز، نقض حق آزادی و امنیت شغلی نیز قابل تصور است، زیرا حمله به تأسیسات و مراکز مختلف، به‌ویژه مراکز هسته‌ای و نظامی، منجر به تهدید جان و امنیت شغلی کارکنان و متخصصان این حوزه‌ها شده است؛ این حمله، علاوه بر تهدید امنیت فیزیکی، موجب ایجاد فضای ناامنی شغلی و محدودیت در فعالیت‌های حرفه‌ای آنان می‌شود که بخشی از حقوق بنیادین انسانی و شغلی است؛ اگرچه منابع مستقیم در مورد نقض حق آزادی و امنیت شغلی به‌صورت مفصل اشاره نکرده‌اند، اما با توجه به ماهیت حملات و هدف قرار دادن مراکز کاری و تخصصی، این نتیجه قابل استنتاج است.

کافی است به اقدامات جنایت‌بار و فجیع این رژیم در سال‌های اخیر در غزه و لبنان و اخیراً نیز سوریه نظر بیافکنیم تا متوجه شویم که چگونه یک رژیمی که در داعیه عضویت در سازمان ملل به‌عنوان «دولت» را دارد و از سوی برخی دولت‌ها نیز به رسمیت شناخته شده، در نقش نابودگر و نقض‌کننده سیستماتیک تمامی اهداف و اصول منشور ملل متحد نظیر «اصل منع تهدید و توسل به زور»، «اصل استقلال و حاکمیت سرزمینی دولت ها» و قاعده غیرقابل عدول و بنیادین «احترام، تضمین و اجرای حقوق بشر» ظاهر می‌شود و سازمان ملل و تمامی اصول و قواعد آن را به تسخیر و اشغال سیاست‌های نژادپرستانه و توسعه‌طلبانه خود در می‌آورد.

امروز به جرأت می‌توان اذعان داشت که در طول حدود ۸۰ سال عمر سازمان ملل متحد، هیچ دوره‌ای را نمی‌توان سراغ داشت که یک رژیم معتاد به ارتکاب جدی‌ترین جنایات بین‌المللی (تجاوز ارضی، جنایت علیه بشریت، جرایم جنگی و نسل‌کشی) تا بدین حد، گستاخانه و البته آزادانه، اصول و قواعد حقوق بین‌الملل را زیر پا له کرده باشد و تمامی حوزه‌های حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد را با اقدامات خود و حمایت‌های همه‌جانبه هم پیمانان و شرکایش به ورطه نابودی و اضمحلال کشانده باشد.

به آمار و ارقام زیر توجه شود؛ از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تا امروز حدود ۵۷۱۳۰ نفر در غزه به شهادت رسیدند که بیشتر آنها را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. شمار مجروحان نسل کشی رژیم صهیونیستی در غزه تا امروز ۱۳۵۱۷۳ نفر ثبت شده است. تنها از تاریخ ۱۸ مارس ۲۰۲۵ تا کنون، در غزه، ۶۵۷۲ تن شهید و ۲۳۱۳۲ نفر هم زخمی شده‌اند. هنوز نزدیک به ۱۴ هزار فلسطینی در نوار غزه مفقود و زیر آوار هستند. رژیم صهیونیستی دستور کوچ اجباری ۸۰ هزار فلسطینی دیگر را در خان‌یونس صادر کرده است.

بنا به اعلام استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل، تاکنون حدود ۸۵ درصد از اراضی نوار غزه یا تحت دستورهای تخلیه اجباری قرار گرفته‌اند یا در محدوده‌های نظامی اعلام‌شده توسط ارتش اشغالگر واقع هستند. از زمان فروپاشی آتش‌بس در ماه مارس گذشته، حدود ۷۱۴ هزار فلسطینی یک‌بار یا چندین بار از خانه‌های خود به اجبار کوچانده شده‌اند. با این وجود، در چهار ماه گذشته حتی یک محموله کمک‌رسانی در حوزه سرپناه و اقامتگاه‌های موقت به نوار غزه وارد نشده است. از زمان برقراری آتش بس میان لبنان و رژیم صهیونیستی در تاریخ ۷ آذرماه ۱۴۰۳، رژیم اسرائیل حدود ۳ هزار و ۷۰۰ بار آتش بس را نقض کرده است که موجب شهید یا مجروح شدن هزاران انسان بی گناه گردیده است.

به راستی حوزه یا قاعده‌ای از حقوق بین‌الملل و حقوق بشر باقی مانده که از گزند حملات همه جانبه این رژیم در امان مانده باشد؟

اگرچه تجاوز ارضی و نقض قاعده عام الشمول منع تهدید و توسل به زور، وفق منشور ملل متحد منع شده است (بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد)، لیکن منشور و سایر معاهدات حوزه حقوق بشر دوستانه، در یک فضای واقع بینانه‌ای که جنگ عملاً رخ خواهد داد، سعی نمودند که دول متجاوز را از ارتکاب برخی اعمل در زمان جنگ منع نمایند و بدین واسطه اصولی، چون اصل تفکیک، اصل احتیاط، اصل ضرورت نظامی را ترتیب دادند.

به جرأت می‌توان اذعان داشت که هیچ متجاوزی تا امروز، آنطور که رژیم صهیونیستی در این سال‌ها، این اصول را زیر پا گذاشته، به نقض قواعد و اصول حقوق بشردوستانه مبادرت نورزیده است. حملات مکرّر به بیمارستان‌ها، اماکن مذهبی، اماکن تاریخی و باستانی، آمبولانس‌ها، نیروها و پایگاه‌های هلال احمر، صدا و سیما و خبرنگاران و حتی زندان‌ها نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی، به واقع در پی ایجاد نظمی جدید در حقوق بین‌الملل بشردوستانه است که در آن به جای رعایت اصل تفکیک و تمایز میان اهداف نظامی و غیرنظامی، نسل کشی و نابودسازی تمامی موجودات حاضر در یک منطقه خاص، ملاک عمل خواهد بود و ارزش محسوب می‌شود.

پر واضح است که سکوت و انفعال دولت‌ها در مواقع نقض قواعد آمره حقوق بین‌الملل عام، موجبات مسئولیت بین‌المللی آن‌ها را به همراه خواهد داشت؛ چه آنکه وفق ماده ۴۱ طرح مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها که امروزه به یک قاعده عرفی مبدل گردیده است، دولت‌ها در مواقع نقض قواعد آمره توسط یک دولت یا رژیم، مکلف به «عدم شناسایی آن وضعیت»، «عدم کمک و مساعدت در حفظ آن وضعیت» و «تلاش برای از بین بردن آن وضعیت» هستند و از این رو، سکوت و انفعال در قبال این قبیل نقض‌ها، آشکارا مغایر با تعهدات آن‌ها وفق طرح مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها و حقوق بین‌الملل عرفی مرتبط با این حوزه محسوب می‌شود.