باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - اجلاس بیست‌وپنجم سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO) که در روز‌های نهم و دهم شهریور ۱۴۰۴ در تیانجین چین برگزار شد، فراتر از یک گردهمایی منطقه‌ای بود؛ این رویداد، صحنه‌ای برای نمایش دیپلماسی پویای ایران و بازتعریف جایگاهش در نظم جهانی در حال تحول بود. حضور رئیس‌جمهور ایران، با پیشنهاد‌های راهبردی و دیدار‌های فشرده با رهبران چین، روسیه، هند، ترکیه و پاکستان، نه‌تنها پیوند‌های اقتصادی و سیاسی ایران را تقویت کرد، بلکه نشانه‌ای از عزم تهران برای نقش‌آفرینی در جهانی چندقطبی بود.

دیپلماسی هوشمند: ایران در مرکز بازی بزرگ

اجلاس سازمان شانگهای، با حضور بیش از ۲۰ رهبر جهانی و نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی، بستری برای نمایش همبستگی شرق در برابر یکجانبه‌گرایی غرب بود. ایران، به‌عنوان عضو کامل SCO از سال ۲۰۲۳، با پیشنهاد‌هایی نظیر تشکیل «کمیته صلح‌سازی» با حضور وزرای خارجه اعضا و ابتکار «حساب‌ها و تسویه‌های ویژه SCO» برای کاهش وابستگی به دلار، خود را به‌عنوان بازیگری فعال و خلاق معرفی کرد. این پیشنهادها که با استقبال اعضای سازمان مواجه شد، نشان‌دهنده درک عمیق ایران از ضرورت ایجاد سازوکار‌های مالی مستقل در برابر تحریم‌های غربی است.

موقعیت جغرافیایی ایران، به‌ویژه بندر چابهار، به‌عنوان دروازه‌ای برای اتصال کشور‌های آسیای مرکزی به آب‌های آزاد، در گفت‌و‌گو‌های دوجانبه با چین و هند مورد تأکید قرار گرفت. به گزارش بلومبرگ، چین با تخصیص ۲۸۱ میلیون دلار کمک بلاعوض و ۱۰ میلیارد یوان وام برای پروژه‌های زیرساختی SCO، علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در چابهار است. این بندر می‌تواند کریدور شمال-جنوب را به طرح کمربند-راه متصل کند، مسیری که نه‌تنها تجارت منطقه‌ای را تسهیل می‌کند، بلکه جایگاه ایران را به‌عنوان هاب ترانزیتی اوراسیا تقویت می‌کند. این ابتکار، با حمایت روسیه و علاقه‌مندی هند، می‌تواند معادلات تجاری آسیا را بازنویسی کند.

اقتصاد در برابر تحریم: گامی به سوی خودکفایی

سید علی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد کشورمان از امضای توافق‌های ارزشمند در حوزه‌های تجارت، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی خبر داد که به کارگروه‌های تخصصی ارجاع شده‌اند. این توافق‌ها، که جزئیات آنها در حال نهایی شدن است، بخشی از استراتژی ایران برای کاهش تأثیر تحریم‌های غربی از طریق همکاری‌های چندجانبه است. SCO با امضای ۲۵ سند همکاری، از جمله اعلامیه تیانجین و استراتژی توسعه تا ۲۰۳۵، در پی ایجاد سازوکار‌های مالی مستقل مانند صندوق سوآپ ارزی و تسویه‌حساب با ارز‌های ملی است. این ابتکارات می‌توانند وابستگی ایران و دیگر اعضا به نظام مالی تحت سلطه دلار را کاهش دهند.

ایران همچنین با تأکید بر نقش چابهار و کریدور‌های ترانزیتی، به دنبال جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، به‌ویژه از چین و هند، است. چین، که در سال‌های اخیر بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار در طرح کمربند-راه سرمایه‌گذاری کرده، چابهار را به‌عنوان حلقه‌ای کلیدی در این پروژه می‌بیند. هند نیز، که به دلیل تعرفه‌های ۵۰ درصدی آمریکا بر صادراتش با چالش‌های تجاری مواجه شده، به دنبال تقویت همکاری با ایران برای دسترسی به بازار‌های آسیای مرکزی است. این همگرایی اقتصادی، ایران را به بازیگری محوری در تجارت منطقه‌ای تبدیل می‌کند.

چشم‌انداز بلندمدت: اقتصاد مقاومتی چندجانبه

ایران با بهره‌گیری از ظرفیت‌های SCO، از جمله پیشنهاد بانک توسعه SCO، در پی ایجاد شبکه‌ای اقتصادی است که نه‌تنها تحریم‌ها را بی‌اثر کند، بلکه به توسعه زیرساخت‌های داخلی کمک کند. به‌عنوان مثال، همکاری‌های فناوری با چین، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و ماهواره‌ها، می‌تواند به ایران در ارتقای زیرساخت‌های دیجیتال کمک کند. این همکاری‌ها، همراه با پروژه‌های انرژی و ترانزیت، می‌توانند اقتصاد ایران را در برابر فشار‌های خارجی مقاوم‌تر کنند و زمینه‌ساز رشد پایدار شوند.

هند و چین: رقبای دیروز، شرکای فردا؟

یکی از نکات برجسته اجلاس تیانجین، دیدار شی جین‌پینگ و نارندرا مودی بود که به ازسرگیری پرواز‌های مستقیم بین چین و هند پس از پنج سال منجر شد. این نزدیکی، در شرایطی که هند با تعرفه‌های سنگین آمریکا و تنش در روابط با واشنگتن مواجه است، نشانه‌ای از چرخش استراتژیک دهلی‌نو به سوی شرق است. ایران، به‌عنوان شریکی که می‌تواند چین و هند را از طریق چابهار به هم متصل کند، از این تحول سود خواهد برد. با این حال، مناقشات مرزی چین و هند و روابط نزدیک پکن با پاکستان، همچنان موانعی برای همکاری کامل هستند.

آینده نظم جهانی و نقش جمهوری اسلامی ایران

اجلاس شانگهای، با نمایش همبستگی میان چین، روسیه، ایران و دیگر اعضا، نشانه‌ای از افول هژمونی غرب و ظهور جهانی چندقطبی بود. اظهارات کایا کالاس، رئیس کمیسیون اروپا، که این اجلاس را «چالشی برای نظم جهانی مبتنی بر قواعد» خواند، نشان‌دهنده نگرانی غرب از قدرت‌گیری محور شرقی است.

اما این نگرانی، بیش از آنکه نشانه ضعف SCO باشد، قدرت فزاینده آن را نشان می‌دهد. ایران، با دیپلماسی فعال و پیشنهاد‌های خلاقانه، در حال تبدیل شدن به یکی از ستون‌های این نظم نوین است.

جهان در گذار: ایران و بازنویسی قواعد بازی

اجلاس شانگهای نه‌تنها فرصتی برای نمایش دیپلماسی هوشمند ایران بود، بلکه آیینه‌ای از تحولات عمیق در نظم جهانی است. ایران با تقویت پیوند با قدرت‌های آسیایی، از چین و روسیه تا هند و ترکیه، در حال بازتعریف جایگاه خود در جهانی چندقطبی است. این دیپلماسی که ریشه در درک دقیق از تغییرات ژئوپلیتیکی دارد، می‌تواند ایران را به هاب اقتصادی و ترانزیتی اوراسیا تبدیل کند. با این حال، چالش‌هایی مانند رقابت‌های منطقه‌ای و فشار‌های مداوم غرب همچنان پیش روی تهران است. موفقیت ایران در این مسیر به تداوم دیپلماسی فعال، اجرای دقیق توافقات و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی بستگی دارد. در جهانی که در حال پوست‌اندازی است، ایران با هوشمندی و جسارت می‌تواند یکی از معماران اصلی نظم نوین آسیا و فراتر از آن باشد.