به گزارش خبرنگار مهر، وحید شالچی در مراسم بزرگداشت روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه که صبح امروز ۱۹ آبان‌ماه در سالن شهدای جهاد علمی وزارت علوم برگزار شد، با بیان اینکه ما در دنیای جدید با چهار مسئله اساسی روبه‌رو هستیم و این چهار مسئله، نقش علم را نشان می‌دهند، گفت: مسئله اول این است که، به تعبیر نیچه‌ای، «خدایان بیرون آمده‌اند». یکی از ویژگی‌های مهم دنیای جدید این است که فرهنگ‌های مختلف بروز پیدا کرده‌اند و هرکدام قدرت گرفته‌اند. در دنیای قدیم، هرکدام از این فرهنگ‌ها در یک مکان خاص قدرت داشتند و در آن مکان، سیطره با آن فرهنگ بود. اما هرچه به دنیای جدید نزدیک‌تر شدیم، واقعیت این است که در سراسر دنیا، فرهنگ‌های مختلف حضور دارند.

وی ادامه داد: در این شرایط این پرسش پیش می‌آید که چگونه در درون جوامع و بین جوامع، با این تعدد و تکثر فرهنگی مواجه شویم؟ ارزش‌گذاری‌ها متفاوت است، اولویت‌گذاری‌ها متفاوت است، و نگرش به مسیر حرکت جامعه نیز متفاوت است. آیا باید جنگ فرهنگ‌ها را ببینیم و هرکدام که قدرت بیشتری داشتند، مسیر حرکت را تعیین کنند؟ اگر علم نباشد، چه چیز دیگری جز قدرت، می‌تواند جنگ‌های فرهنگی را پایان دهد؟ سنت فرهنگی چگونه می‌تواند مبنای عمل جامعه‌ای باشد که از درون این جنگ‌ها بیرون می‌آید؟

وی با اشاره به اینکه مسئله دوم جهان امروز این است که اقتصاد، سرمایه و سرمایه‌داری جهان‌گستر شده‌اند و قدرت زیادی پیدا کرده‌اند، ادامه داد: سرمایه‌داری همه عرصه‌های زندگی ما را در اختیار گرفته و همه را کالایی کرده است. سرمایه‌داری می‌تواند همه چیز را تبدیل به کالا کند، برای آن ارزش مبادله ایجاد کند، و برایش ارزش‌های انسانی چندان اهمیتی ندارد مگر آن‌که از آن پول بیشتری به‌دست آورد.

سرمایه‌داری جهت‌گیری پژوهش‌ها را مشخص می‌کند

شالچی اظهار کرد: سرمایه‌داری تعیین می‌کند که پژوهش‌ها در چه حوزه‌ای انجام شوند؛ مثلاً در عرصه زیبایی یا در عرصه مبارزه با بیماری‌هایی که کودکان آفریقایی با آن مواجه‌اند. چون اقتصاد زیبایی ممکن است هزار میلیارد دلار گردش مالی داشته باشد، اما اقتصادی که برای درمان بیماری‌های یک کشور آفریقایی است، چقدر قدرت خرید دارد؟ بنابراین، قدرت خرید جای نیازهای انسانی را گرفته است. به این ترتیب، سرمایه‌داری عملاً تبدیل به یک حکومت جهانی غیررسمی شده است. روابط و مناسبات انسانی بیش از گذشته تابع قدرت شده‌اند و ابزارهای فناوری نیز این قدرت را تشدید کرده‌اند.

شالچی با بیان اینکه در دنیای جدید ما با بارشی سیل‌آسا از تصاویر، ایماژها و محصولات فرهنگی روبه‌رو هستیم، گفت: هوش مصنوعی نیز ابزارهای بیشتری برای این گسترش فراهم کرده است. انواع کتاب‌ها، موسیقی‌ها و تصاویر فرهنگی در دسترس ما هستند. پرسش این است که آیا ما توانایی درک عمیق و انتقادی این حجم از محتوا را داریم؟ آیا قدرت خلاقانه و انتقادی ما هم‌زمان با این گسترش تقویت می‌شود؟

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد چنین نیست؛ ما روزبه‌روز به سمت مصرف انفعالی پیش می‌رویم، چون حجم محتوا آن‌قدر زیاد شده که توانایی مصرف آگاهانه‌ی آن را از دست می‌دهیم.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با تاکید بر اینکه این چهار مسئله از جمله مسائل مهم دنیای امروزند، ادامه داد: برای این‌که در قدرت‌ها حل نشویم، در جنگ‌های فرهنگی گرفتار نگردیم و بتوانیم قدرت مصرف فرهنگی انتقادی پیدا کنیم، باید به یکی از پناهگاه‌هایمان یعنی علم برگردیم.

وی تاکید کرد: علم هنوز می‌تواند قدرت مصرف فرهنگی انتقادی ما را بالا ببرد. علم می‌تواند در برابر سرمایه‌داری بایستد و به‌جای ارزش مبادله، از ارزش مصرف دفاع کند. دانشگاه، با وجود آن‌که خود نیز به تصرف سرمایه درمی‌آید، هنوز قدرت اندیشه‌ی انتقادی را دارد. فرهنگ دانشگاهی همچنان ارزش‌هایی چون مدارا، حق‌طلبی، تحمل و شنیدن را زنده نگه می‌دارد و می‌تواند از جنگ فرهنگی و نزاع‌های تمدنی جلوگیری کند.

دانشگاه باید صدای بخش‌هایی باشد که در آن‌ها سرمایه نفتی وجود ندارد

شالچی به نقش دانشگاه در این زمینه اشاره کرد و گفت: دانشگاه باید صدای بخش‌هایی از جهان و جامعه باشد که در آن‌ها سرمایه نفتی وجود ندارد و بازار مهمی برای قدرت‌های جهانی محسوب نمی‌شوند. با وجود همه دشواری‌ها و وابستگی‌های فزاینده دانشگاه به دولت و سرمایه، هنوز از معدود نهادهایی است که می‌تواند قدرت انتقال تجربه و خرد بشریت را با خود حمل کند.

وی خاطر نشان کرد: با این وجود دانشگاه هنوز می‌تواند به مردم متعهد باشد و بیرون از منافع طبقاتی، به خیر عمومی بیندیشد. اعتمادی که جامعه به دانشگاه دارد، از همین‌جا ناشی می‌شود. با آن‌که این اعتماد بدون چالش نیست و رو به کاهش است، اما در پیمایش‌های اخیر درباره سرمایه اجتماعی در ایران، استادان دانشگاه همچنان در میان گروه‌هایی هستند که بالاترین میزان اعتماد عمومی را دارند.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با بیان اینکه ما می‌دانیم فاصله دانشگاه‌های ما با دانشگاه مطلوب زیاد است، ادامه داد: باید برای پر کردن این فاصله تلاش کنیم؛ به‌ویژه در تقویت پیوند بین دانشگاه و جامعه و مسئولیت اجتماعی که یکی از محورهای فعالیت وزارت علوم در دوره اخیر نیز بوده است‌

وی تاکید کرد: با همه کاستی‌ها، دانشگاه هنوز می‌تواند جایگاه فرهنگ مدارا باشد؛ فرهنگی که از بی‌صدایان و از فرهنگ‌هایی دفاع می‌کند که به اقتصاد سیاسی قدرتمندی وصل نیستند.

شالچی اظهار کرد: ما می‌توانیم از دانشگاهی دفاع کنیم که متعهد به مردم، عدالت اجتماعی و آزادی در معنای عمیق و انسانی آن است. انجمن ترویج علم خوشبختانه یکی از ظرفیت‌هایی است که می‌تواند مثل وجدان دانشگاه ایرانی عمل کند، هم به بدنه دانشگاه و هم به سیاست‌گذاران آگاهی دهد، تا ببینیم چقدر به سمت دانشگاه متعهد حرکت می‌کنیم و چقدر از آن فاصله گرفته‌ایم.