گربه‌ها از محبوب‌ترین حیوانات خانگی در سراسر جهان هستند. خلق‌وخوی آرام، چهره‌ی دلنشین و توانایی سازگاری بالای آن‌ها باعث شده بسیاری از خانواده‌ها از این حیوانات به‌عنوان هم‌خانه‌های خود نگهداری کنند. با این حال، در کنار تمام محبت و آرامشی که گربه‌ها به زندگی انسان‌ها می‌بخشند، نکته‌ای علمی و بهداشتی وجود دارد که نباید نادیده گرفته شود: برخی از بیماری‌ها می‌توانند از گربه به انسان منتقل شوند. به این نوع بیماری‌ها، «زئونوز» یا «بیماری‌های مشترک انسان و حیوان» گفته می‌شود.

زئونوزها همیشه به معنای خطر قطعی نیستند، اما آگاهی از آن‌ها کمک می‌کند بتوانیم از راه‌های انتقال پیشگیری کنیم و بدون نگرانی در کنار گربه‌ها زندگی سالم و ایمنی داشته باشیم. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین بیماری‌های زئونوز مرتبط با گربه‌ها، علائم، روش‌های انتقال و راهکارهای پیشگیری از آن‌ها خواهیم پرداخت.

ماهیت بیماری‌های زئونوز و اهمیت آن‌ها

بیماری‌های زئونوز شامل طیف وسیعی از عفونت‌ها هستند که می‌توانند توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها یا قارچ‌ها ایجاد شوند. برخی از این بیماری‌ها خفیف و بدون عارضه‌اند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند شدید، مزمن یا حتی کشنده باشند. اهمیت شناخت این بیماری‌ها نه‌تنها برای صاحبان حیوانات خانگی بلکه برای دامپزشکان، پزشکان، و حتی مسئولان بهداشت عمومی نیز بسیار بالاست.

گربه‌ها به‌دلیل عادات خاص زندگی‌شان، مثل شکار حیوانات کوچک، تماس با خاک، یا لیسیدن خود و محیط، می‌توانند با عوامل بیماری‌زا در تماس قرار گیرند. از سوی دیگر، تماس نزدیک انسان با گربه، به‌ویژه در خانه‌هایی که حیوان اجازه ورود به اتاق‌خواب یا آشپزخانه را دارد، احتمال انتقال بیماری‌ها را افزایش می‌دهد.

توکسوپلاسموز: بیماری خاموش اما گسترده

یکی از شناخته‌شده‌ترین بیماری‌های مشترک بین گربه و انسان، «توکسوپلاسموز» است. عامل این بیماری، انگلی به نام Toxoplasma gondii است. این انگل در بدن بسیاری از حیوانات می‌تواند وجود داشته باشد، اما گربه تنها حیوانی است که می‌تواند این انگل را به‌صورت فعال و عفونی در مدفوع خود دفع کند.

زمانی که گربه به هر دلیلی از گوشت خام یا حیوانات آلوده تغذیه می‌کند، انگل وارد بدن او می‌شود. سپس تخم‌های میکروسکوپی این انگل از طریق مدفوع گربه به محیط دفع می‌شوند و می‌توانند خاک، گیاهان یا وسایل منزل را آلوده کنند. انسان‌ها معمولاً از طریق دست زدن به خاک آلوده، سبزیجات نشسته، یا تماس غیرمستقیم با مدفوع گربه آلوده، به این بیماری مبتلا می‌شوند.

در بیشتر افراد سالم، توکسوپلاسموز بدون علامت یا با علائم خفیفی مانند تب، بی‌حالی و درد عضلانی همراه است. اما در زنان باردار و افراد با سیستم ایمنی ضعیف (مانند بیماران مبتلا به ایدز یا افرادی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند)، این بیماری می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در زنان باردار، اگر عفونت برای نخستین‌بار در دوران بارداری ایجاد شود، ممکن است باعث آسیب شدید به جنین یا سقط جنین گردد.

پیشگیری از توکسوپلاسموز شامل شستن دقیق دست‌ها پس از تماس با خاک یا حیوانات، استفاده از دستکش هنگام تمیز کردن ظرف خاک گربه، پخت کامل گوشت و شستن کامل میوه‌ها و سبزیجات است. همچنین زنان باردار بهتر است در طول دوران بارداری از تمیز کردن ظرف خاک گربه خودداری کنند.

بیماری هاری: تهدیدی کشنده اما قابل پیشگیری

هاری یکی از قدیمی‌ترین و مرگبارترین بیماری‌های زئونوز است. این بیماری توسط ویروسی از خانواده Rhabdoviridae ایجاد می‌شود و از طریق گاز گرفتن یا خراش حیوان آلوده به انسان منتقل می‌شود. گربه‌ها نیز مانند سگ‌ها در صورت تماس با حیوانات وحشی آلوده، ممکن است به این ویروس مبتلا شوند.

علائم هاری در گربه شامل تغییرات رفتاری شدید، پرخاشگری، ترس از آب، بی‌قراری و فلج عضلات است. در انسان نیز پس از ورود ویروس به بدن، دوره نهفتگی چند هفته تا چند ماه دارد. سپس علائمی مانند تب، اضطراب، سردرد، درد در محل گازگرفتگی و در نهایت علائم عصبی و مرگ ظاهر می‌شود.

خبر خوب این است که هاری کاملاً قابل پیشگیری است. واکسیناسیون منظم گربه‌ها یکی از مؤثرترین راه‌ها برای جلوگیری از بروز این بیماری است. همچنین اگر فردی توسط حیوانی گاز گرفته شود، باید بلافاصله محل زخم را با آب و صابون بشوید و به مراکز درمانی مراجعه کند تا واکسن و سرم ضد هاری تزریق شود.

کچلی (عفونت قارچی پوست)

کچلی یا درماتوفیتوز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قارچی است که بین گربه و انسان قابل انتقال است. این بیماری بیشتر پوست، مو و گاهی ناخن‌ها را درگیر می‌کند. گربه‌های آلوده ممکن است لکه‌های بدون مو، پوسته‌دار و خارش‌دار روی بدن خود داشته باشند، اما در برخی موارد هیچ علامتی ندارند و در عین حال ناقل بیماری‌اند.

انسان در تماس مستقیم با گربه آلوده یا وسایل او مانند برس، حوله یا بستر می‌تواند مبتلا شود. در انسان، کچلی به‌صورت لکه‌های دایره‌ای قرمز و خارش‌دار روی پوست ظاهر می‌شود. درمان شامل استفاده از داروهای ضد قارچ موضعی یا خوراکی است.

برای پیشگیری، باید بهداشت محیط و گربه رعایت شود، وسایل گربه به‌طور منظم شسته شود و در صورت مشاهده علائم پوستی در حیوان، حتماً به دامپزشک مراجعه گردد.

بیماری گاز گربه (Cat Scratch Disease)

این بیماری ناشی از باکتری Bartonella henselae است و همان‌طور که از نامش پیداست، از طریق گاز گرفتن یا خراش گربه منتقل می‌شود. گربه‌های جوان بیشتر ناقل این باکتری هستند، زیرا بیشتر در تماس با سایر گربه‌ها و کک‌ها قرار دارند.

علائم بیماری در انسان معمولاً شامل زخم در محل خراش، تب، ضعف و تورم غدد لنفاوی نزدیک محل زخم است. بیشتر موارد خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما در افراد با سیستم ایمنی ضعیف می‌تواند عوارض شدیدتری ایجاد کند.

پیشگیری از این بیماری با بازی نکردن خشن با گربه‌ها، شستن زخم‌ها با آب و صابون پس از هر خراش و کنترل کک‌ها در محیط زندگی گربه امکان‌پذیر است.

سالمونلوز

سالمونلا نوعی باکتری است که می‌تواند در روده حیوانات، از جمله گربه‌ها، زندگی کند. گربه‌هایی که غذای خام یا پرندگان شکارشده می‌خورند، بیشتر در معرض آلودگی به این باکتری هستند. انسان از طریق تماس با مدفوع گربه یا وسایل آلوده می‌تواند مبتلا شود.

در انسان، سالمونلوز معمولاً با علائمی مانند تب، اسهال، دل‌درد و استفراغ همراه است. این بیماری به‌ویژه برای کودکان خردسال، سالمندان و بیماران با سیستم ایمنی ضعیف خطرناک‌تر است. رعایت بهداشت در هنگام تمیز کردن ظرف خاک گربه، شستن دست‌ها و پرهیز از تغذیه حیوان با غذای خام می‌تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند.

کمپیلوباکتریوز

کمپیلوباکتر یکی دیگر از باکتری‌های موجود در روده گربه‌هاست که می‌تواند به انسان منتقل شود. این عفونت معمولاً موجب اسهال خفیف تا متوسط، تب و درد شکمی در انسان می‌شود. مانند سالمونلا، افراد با ایمنی ضعیف بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

برای پیشگیری، باید از تماس با مدفوع گربه آلوده اجتناب شود و پس از هر تماس، دست‌ها به‌خوبی شسته شوند. همچنین کودکان خردسال نباید اجازه بازی در نزدیکی ظرف خاک گربه را داشته باشند.

توکسوکاروز (آلودگی به کرم‌های گرد)

گربه‌ها ممکن است آلوده به کرم‌های انگلی روده‌ای مانند Toxocara cati باشند. تخم‌های این انگل از طریق مدفوع گربه به محیط دفع می‌شوند و در خاک یا شن به مدت طولانی زنده می‌مانند. کودکان خردسال به دلیل تماس زیاد با خاک و تمایل به گذاشتن دست در دهان، در معرض خطر بیشتری هستند.

در انسان، این انگل نمی‌تواند چرخه کامل زندگی خود را طی کند، اما ممکن است به اندام‌های داخلی مانند کبد، ریه یا چشم مهاجرت کند و مشکلات جدی ایجاد نماید. پیشگیری شامل دفع منظم انگل در گربه، رعایت بهداشت دست و جلوگیری از تماس کودکان با خاک آلوده است.

پاستورلوز

پاستورلوز توسط باکتری Pasteurella multocida ایجاد می‌شود که در دهان بسیاری از گربه‌ها وجود دارد. اگر گربه فردی را گاز بگیرد یا بخراشد، این باکتری می‌تواند وارد زخم شود و باعث عفونت‌های پوستی یا حتی عفونت‌های عمیق‌تر گردد. شستن سریع زخم و مراجعه به پزشک برای تجویز آنتی‌بیوتیک مناسب، راه اصلی درمان است.

آلرژی ناشی از گربه‌ها

اگرچه آلرژی یک بیماری عفونی نیست، اما یکی از شایع‌ترین مشکلات مرتبط با گربه‌ها در انسان است. پروتئینی به نام «فِل دی وان» در بزاق و پوست گربه وجود دارد که باعث بروز علائم آلرژیک مانند عطسه، خارش چشم و سرفه در برخی افراد می‌شود. تمیز نگه داشتن خانه، استفاده از فیلترهای هوا و شست‌وشوی منظم گربه می‌تواند علائم را کاهش دهد.

چگونه از بیماری‌های زئونوز پیشگیری کنیم؟

پیشگیری همیشه بهترین درمان است. برای کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های مشترک میان گربه و انسان، رعایت چند نکته ساده اما مهم کافی است:

واکسیناسیون منظم و چکاپ دوره‌ای گربه توسط دامپزشک
شست‌وشوی دست‌ها پس از هر تماس با گربه یا ظرف خاک او
تغذیه گربه با غذای پخته یا تجاری، نه گوشت خام
جلوگیری از شکار پرندگان و جوندگان توسط گربه
تمیز کردن منظم محیط زندگی گربه
مراقبت ویژه از کودکان، سالمندان و زنان باردار در تماس با حیوان

نقش دامپزشکان و آگاهی عمومی

دامپزشکان نقش مهمی در کنترل و پیشگیری از بیماری‌های زئونوز دارند. آن‌ها با واکسیناسیون، انگل‌زدایی و آموزش صاحبان حیوانات خانگی، مانع از گسترش این بیماری‌ها می‌شوند. در کنار آن، رسانه‌ها، مدارس و مراکز بهداشتی نیز باید در اطلاع‌رسانی عمومی نقش فعال‌تری ایفا کنند تا جامعه نسبت به این موضوع آگاه‌تر شود.

جمع‌بندی

زندگی در کنار گربه‌ها تجربه‌ای شیرین و آرام‌بخش است، اما همان‌طور که هر ارتباطی میان انسان و طبیعت نیاز به آگاهی دارد، این رابطه نیز مستلزم شناخت و مسئولیت‌پذیری است. بیماری‌های زئونوز میان گربه و انسان می‌توانند از بی‌علامت تا بسیار خطرناک متغیر باشند. با این حال، رعایت اصول بهداشتی، مراقبت دامپزشکی منظم و رفتار آگاهانه می‌تواند خطر انتقال این بیماری‌ها را به حداقل برساند.

در نهایت باید گفت که گربه‌ها در صورت نگهداری صحیح و سالم، نه‌تنها خطری برای انسان ندارند بلکه می‌توانند منبعی از آرامش روحی و همراهی صمیمانه باشند. آگاهی و مراقبت، دو کلید طلایی برای حفظ این همزیستی سالم هستند.