پاییز به اواسط خود رسید اما هنوز خبری از بارش‌ها در بیش از ۲۰ استان کشور نیست و بررسی‌ها نیز حاکی از آن است که فعلاً تا اواسط آذرماه نباید امیدی به بارش‌های مؤثر در کشور داشته باشیم.

به گفته بسیاری از مسئولان و کارشناسان، ایران در ششمین سال متوالی خشکسالی قرار دارد و همین امر باعث شده میزان و حجم بارش‌ها به شکل چشمگیری کاهش یابد و شاهد کاهش ذخایر منابع آبی در سدهای کشور باشیم.

کاهش چشمگیر بارش‌ها در بیشتر استان‌ها

طی ماه‌های اخیر، آمارهای هواشناسی نشان می‌دهد که میانگین بارش سالانه در بیشتر استان‌های کشور به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسی، میزان بارش در نیمه نخست سال جاری نسبت به میانگین بلندمدت حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد کمتر بوده است؛ مسئله‌ای که زنگ خطر کم‌آبی و خشکسالی را بار دیگر به صدا درآورده است.

در همین راستا، بهیه جعفری، معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان منابع آب، اعلام کرده است که میانگین بارش کشور در ۱۷ سال اخیر از ۲۴۶ به ۲۲۶ میلی‌متر رسیده و منابع آب تجدیدپذیر از ۱۳۰ به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.

او افزود: افزایش میانگین دمای کشور به میزان یک درجه در نیم‌قرن گذشته، تبخیر آب را تا ۶ درصد افزایش داده و بحران خشکسالی را تشدید کرده است. تنها راه مقابله با این شرایط، سازگاری با اقلیم خشک از طریق مدیریت مصرف، اصلاح الگوی کشت و توسعه آبیاری هوشمند در بخش کشاورزی است.

تنها ۳.۵ میلی‌متر بارش در ۵۰ روز

این در حالی است که محمد جوانبخت، معاون وزیر نیرو، اعلام کرده است در طی ۵۰ روز گذشته تنها ۳.۵ میلی‌متر بارش در کشور ثبت شده که معادل ۱۸ درصد میانگین نرمال است و در ۲۰ استان کشور هیچ بارشی نازل نشده است.

وی با اشاره به شرایط اقلیمی کشور و اثرات خشکسالی‌های پنج سال اخیر ادامه داد:سال آبی گذشته پنجمین سال خشک کشور بود و با ۴۰ درصد کاهش بارش همراه شد. این کاهش شدید بارندگی شرایط سختی را در تأمین آب شرب، کشاورزی و مصارف مختلف ایجاد کرد.

او افزود: با وجود کاهش شدید منابع آبی در سدها و مخازن، توانستیم سال آبی گذشته را با حداقل اختلال سپری کنیم. به عنوان مثال، تهران و بندرعباس در سال گذشته شرایط کم‌آبی بی‌سابقه‌ای را تجربه کردند و حجم آب موجود در سدها به پایین‌ترین حد در طول تاریخ بهره‌برداری رسید.

در همین راستا، سحر تاجبخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور، اظهار داشت:از ابتدای سال آبی (مهرماه) شرایط بارشی مناسب نبوده و حدود ۸۰ درصد بارش‌های ثبت‌شده در حد زیر نرمال قرار دارد.

رئیس سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه وضعیت آبی کشور بحرانی است، گفت:فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف آب بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد و همه حوزه‌ها اعم از کشاورزی، صنعتی و شرب خانگی باید رعایت صرفه‌جویی را در حد لازم داشته باشند.

وی اضافه کرد:در هفته‌های آتی پاییز، دو موج بارشی از غرب کشور و چند نوبت بارش در شهرهای شمالی خواهیم داشت اما این بارش‌ها کافی نیست و نمی‌تواند بحران ایجادشده را جبران کند.

تغییرات اقلیمی، عامل اصلی کاهش بارش‌ها

بر اساس این گزارش، بسیاری از کارشناسان علت اصلی کاهش بارش‌ها را تغییرات اقلیمی جهانی اعلام کرده و گفته‌اند این کاهش تنها یک پدیده موقت یا طبیعی نیست. افزایش دمای زمین موجب تبخیر بیشتر منابع آبی، تغییر الگوهای بارشی و جابه‌جایی سامانه‌های باران‌زا شده و در نهایت، باعث کاهش بارش‌های مؤثر در مناطق مرکزی و شرقی کشور شده است.

صادقی،کارشناس اقلیم‌شناسی،در خصوص علت کم بارشی در فصل پاییز گفت:الگوهای اقلیمی در دهه گذشته به‌وضوح تغییر کرده‌اند. دیگر نمی‌توان انتظار داشت که بارش‌های فصلی طبق الگوی سنتی رخ دهد. کشور ما در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و تغییرات اقلیمی این شرایط را وخیم‌تر کرده است.»

وی ادامه داد:کاهش بارش‌ها نه‌تنها منابع آب شرب را تحت فشار قرار داده، بلکه بر بخش‌های کشاورزی، تولید برق‌آبی و پوشش گیاهی طبیعی نیز اثر گذاشته است. در برخی مناطق، افت شدید سطح سفره‌های زیرزمینی و خشک شدن تالاب‌ها نگرانی‌های زیست‌محیطی جدی به‌وجود آورده است.

تداوم پاییز خشک تا اواسط آذرماه

در همین راستا، صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی، در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران اظهار داشت:حداقل تا ۱۰ روز آینده هیچ خبری از بارش باران در استان تهران نیست و تنها اواسط هفته آینده یک موج بارشی خفیف استان‌های شمالی و شمال‌غربی کشور را در بر می‌گیرد و شاهد بارش‌های پراکنده در نواحی غربی خواهیم بود.»

او بیان کرد:بارش‌های مؤثر را در اواسط آذرماه در کشور شاهد خواهیم بود، اما تا آن زمان همچنان پاییز خشک در کشور، به‌ویژه در استان تهران، ادامه خواهد داشت.»

علت علمی کاهش بارش‌ها در پاییز امسال

وی در خصوص علت عدم بارش‌ها در پاییز امسال گفت:امسال پرفشار جنب حاره‌ای که معمولاً در فصل تابستان بر کشور ما حاکم می‌شود، شدت بیشتری پیدا کرده و تداوم آن تا پاییز ادامه یافته است. این وضعیت باعث می‌شود سامانه‌های جوی که معمولاً از غرب وارد کشور می‌شوند و موجب بارش هستند، نتوانند به‌راحتی وارد ایران شوند.»

ضیائیان با اشاره به اینکه سال گذشته شاهد کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها بودیم، افزود: پاییز امسال نیز یکی از خشک‌ترین پاییزهای ۵۰ سال اخیر کشور بوده است. این تغییرات نشان‌دهنده یک الگوی جدید در وضعیت اقلیمی منطقه است.

او اضافه کرد:وضعیت بارش در کل منطقه خاورمیانه مشابه است. کشورهای مختلف از جمله عراق، سوریه و ترکیه نیز با کاهش بارش مواجه شده‌اند، هرچند میزان بارش در برخی مناطق بیشتر از دیگر مناطق است.

لزوم تغییر الگوی مصرف آب و کشاورزی

ضیائیان تأکید کرد:کشور ترکیه به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، محصور بین دو دریای بزرگ (مدیترانه و سیاه) است و به همین دلیل رطوبت بیشتری از این دریاها دریافت می‌کند. میانگین بارش در ترکیه به‌طور کلی بیشتر از ایران است که این به عوامل مختلف از جمله جغرافیا و اقلیم آن کشور مربوط می‌شود.

او با بیان اینکه با وجود اقدامات انجام‌شده هنوز وضعیت مطلوب نیست، گفت:کشور ما به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی خود سرزمینی خشک و نیمه‌خشک است و برای جبران کمبود آب باید به تغییرات اساسی در شیوه‌های کشاورزی و مصرف آب فکر کنیم. در حال حاضر حدود ۸۰ درصد از آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.

وی در ادامه به راهکارهای پیشنهادی اشاره کرد و گفت:بهینه‌سازی کشت محصولات به‌گونه‌ای که از نظر مصرف آب کارآمدتر باشند، تحقیق و توسعه در زمینه گیاهان مقاوم به کم‌آبی، و توجه به صادرات محصولات کشاورزی به‌جای صادرات آب فیزیکی از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد. همچنین باید مشاغل را به سمت صنایع کم‌آب‌بر، تجارت و گردشگری سوق دهیم.

ضرورت برنامه‌ریزی جدی برای مدیریت منابع آب

با توجه به وضعیت کم‌آبی و خشکسالی‌های طولانی‌مدت در کشور، لازم است سیاست‌گذاران تدابیر جدی‌تری برای مدیریت منابع آب اتخاذ کنند. این امر مستلزم همکاری نزدیک‌تر سازمان‌های مربوطه و تغییر در رویکردهای اقتصادی و اجتماعی است.

بر اساس تجربیات جهانی، حرکت به سمت ایجاد صنایع پایدار و کم‌آب‌بر می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد. بنابراین، با توجه به شرایط بحرانی کشور در حوزه بارش‌ها، باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری در زمینه مدیریت مصرف آب انجام شود. اگر این اقدامات به‌موقع صورت نگیرد، احتمال بروز مشکلات جدی از جمله قطعی آب در برخی مناطق کشور وجود دارد.