به گزارش خبرنگار مهر، مرتضی ضرابی در نشست خبری مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان به مناسبت روز جهانی خون بندناف، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی در مورد دستاوردهای ۲۰ ساله بانک خون بندناف گفت: ۱۷ نوامبر مصادف با روز جهانی خون بندناف است. علت نامگذاری یک روز به این نام، این است که این ماده منبعی ارزشمند برای درمان بیماری هاست.

وی با بیان اینکه سلول بنیادی، پایه و مادر سلول‌های دیگر است و توانایی تمایز به انواع سلول‌ها و تکثیر گسترده را دارد، گفت: هر سلولی که این ویژگی‌ها را داشته باشد در دسته سلول‌های بنیادی قرار می‌گیرد. به‌طور کلی دو نوع سلول بنیادی وجود دارد؛ سلول‌های بنیادی خون‌ساز که در خون بند ناف، خون محیطی و مغز استخوان وجود دارند و در بیماری‌های خونی کاربرد دارند و سلول‌های بنیادی مزانشیمی که از بافت‌هایی مانند بند ناف، مغز استخوان، چربی و پالپ دندان استخراج می‌شوند و در بیماری‌های غیرخونی مانند فلج مغزی، اوتیسم، بیماری‌های عصبی، ارتوپدی و قلبی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ضرابی در مورد بانک سلول‌های بنیادی خون بند ناف، گفت: بانک سلول‌های بنیادی خون بند ناف دارای دو بخش بانک عمومی و بانک خصوصی است. در بانک عمومی، خانواده‌ها نمونه خون بند ناف را به بانک اهدا می‌کنند تا برای استفاده سایر بیماران در دسترس باشد. در بانک خصوصی، حدود ۲۵۰ هزار نمونه ذخیره شده است و در بانک عمومی نزدیک به ۵ هزار نمونه وجود دارد.

وی در مورد علت اختلاف تعداد نمونه‌های ذخیره‌شده در این دو بانک گفت: در بانک خصوصی خانواده‌ها هزینه را پرداخت می‌کنند و استقبال بیشتری وجود داشته، به‌طوری‌که سالانه حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار نمونه به بانک خصوصی اضافه می‌شود. اما بانک عمومی نیازمند حمایت دولت و خیرین است و توسعه آن به اعتبارات تخصیص‌یافته بستگی دارد. با این حال، با کمک خیرین و حمایت‌های انجام‌شده، ۵ هزار نمونه ذخیره شده و همچنان به دنبال گسترش آن هستیم.

ضرابی در مورد جایگاه بانک خون بندناف رویان گفت: در سطح ملی، بزرگ‌ترین، معتبرترین و پیشروترین مرکز به دلیل شبکه گسترده ارائه خدمات در سراسر کشور هستیم. ارائه خدمات بانک خون بندناف رویان محدود به پایتخت نیست و با ۴۶ دفتر نمایندگی در کشور، مطابق استانداردهای بین‌المللی نمونه‌ها جمع‌آوری می‌شود.

رتبه دوم جهانی بانک خون بندناف رویان از نظر حجم نمونه

وی در مورد جایگاه بانک سلول بنیادی خون بندناف در سطح منطقه گفت: ایران در منطقه در کنار امارات متحده عربی و عربستان سعودی جزو سه مرکز برتر و پیشرو در حوزه ذخیره‌سازی خون بند ناف قرار گرفته است.

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته رویان در مورد جایگاه جهانی این بانک خون بندناف گفت: در سطح جهانی بازار ذخیره‌سازی خون بند ناف رقابتی و محدود به چند شرکت آمریکایی و اروپایی است. اما بر اساس حجم ذخیره‌سازی ما رتبه دوم جهانی داریم. در این طبقه‌بندی، بانک‌هایی که زیر ۱۰۰ هزار نمونه دارند رتبه ۳، بانک‌هایی با ۱۰۰ تا ۴۰۰ هزار نمونه رتبه ۲ و بانک‌هایی با بیش از ۴۰۰ هزار نمونه رتبه یک دارند. ما در این میان در رتبه دوم قرار می‌گیریم.

۸۰ درصد موفقیت نمونه‌های ذخیره‌شده بندناف برای درمان بیماری‌های خونی

ضرابی در مورد استفاده از نمونه‌های ذخیره‌سازی‌شده در بانک خون بند ناف برای درمان بیماری‌های خونی و غیرخونی گفت: در بیماری‌های خونی مانند تالاسمی، سرطان خون و نقص سیستم ایمنی، بیش از ۸۰ درصد موفقیت پیوند ثبت شده است. در بیماری‌های عصبی مانند فلج مغزی و اوتیسم، نمونه‌های خون بند ناف برای ۶۰ بیمار استفاده شده و درجاتی از بهبود مشاهده شده است.

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان در مورد بانک «خون محیطی و مغز استخوان» این شرکت توضیح داد: همان‌طور که نمونه‌های خون بندناف ذخیره‌سازی می‌شود، نمونه‌های خون محیطی و مغز استخوان نیز بنا به درخواست مراکز پیوند ذخیره می‌شوند. ما تنها مرکزی هستیم که خدمات ۲۴ ساعته به مراکز پیوند برای ذخیره‌سازی خون و مغز استخوان ارائه می‌دهیم. در مراکز پیوند، بیماران سرطانی قبل از شیمی‌درمانی، نمونه مغز استخوان‌شان گرفته می‌شود. این نمونه در بانک رویان ذخیره می‌شود و پس از پایان شیمی‌درمانی برای پیوند به بیمارستان بازگردانده می‌شود.

وی در مورد نمونه‌های ذخیره‌شده در این بانک گفت: تاکنون چیزی نزدیک به ۱۸۵۰ بیمار نمونه‌هایشان را ذخیره کرده‌اند و برای نزدیک به ۹۰۰ بیمار نیز پیوند انجام شده است. سایر بیماران یا در انتظار پیوند هستند یا شرایط درمانی‌شان متفاوت بوده است.

انجام کارآزمایی برای سلول‌درمانی بیماران فلج مغزی و آرتروز

ضرابی با اشاره به کارآزمایی‌های بالینی انجام شده در این زمینه گفت: هر سلولی پیش از استفاده درمانی باید ارزیابی‌های بالینی فازهای یک و دو را طی کند. بعد از اینکه این ارزیابی‌ها تکمیل شد، می‌توان با اخذ مجوز از وزارت بهداشت از آن برای ارائه خدمات درمانی استفاده کرد. ما در بیماران مبتلا به فلج مغزی، کارآزمایی بالینی بسیار مهمی انجام دادیم. این طرح تحقیقاتی برای ۱۵۰ کودک مبتلا به فلج مغزی، با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بند ناف و بافت بند ناف اجرا شد.

وی ادامه داد: امروز امکان ارائه خدمات درمانی برای کودکان مبتلا به فلج مغزی با استفاده از سلول‌های بنیادی بند ناف فراهم شده و امیدواریم ان‌شاءالله به‌زودی این خدمات آغاز شود و کودکان مبتلا به فلج مغزی از این فناوری نوین و پیشرفته بهره‌مند شوند.

ضرابی با اشاره به دومین کارآزمایی بالینی انجام شده در مورد استفاده از سلول‌های بنیادی در بیماری آرتروز، گفت: خوشبختانه این کارآزمایی نیز در مقیاس گسترده انجام شده است. محصول ما در این حوزه، محصولی است به نام «وارتوسل» که از بند ناف جدا شده و با همکاری شرکت «سل‌تک فارمد» توسعه یافته است. این محصول در فهرست دارویی کشور ثبت شده و به‌عنوان اولین محصول استخراج‌شده از ضمائم زایمانی در دسترس قرار دارد.

به گفته مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان؛ آرتروز دومین بیماری است که امکان ارائه خدمات درمانی با استفاده از سلول‌های بنیادی بند ناف برای آن فراهم شده است و هم‌اکنون در کلینیک سلول‌درمانی رویان برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو و آرتروز شانه این خدمات ارائه می‌شود.

تولید زخم‌پوش مشتق از پرده جنینی

وی با اشاره به اقداماتی که رویان در حوزه توسعه فناوری و خودکفایی انجام داده است، گفت: در حوزه توسعه فناوری و خودکفایی، اولین محصول مشتق از ضمائم زایمانی تحت عنوان «زخم‌پوش مشتق از پرده جنینی» با نام «آمی‌کر» وارد بازار شد. این زخم‌پوش برای درمان زخم‌های حاد و مزمن از جمله در سوختگی، زخم پای دیابتی، جراحی‌های قرنیه قابل استفاده است.

وی افزود: این محصول در ابعاد مختلف تولید شده و تاکنون بیش از ۱۵ هزار قطعه از این زخم‌پوش تولید و در اختیار مراکز درمانی قرار گرفته است. همچنین مقدمات صادرات این محصول به یک قاره بزرگ فراهم شده و امیدواریم به‌زودی صادرات آن محقق شود.

ضرابی به ساخت تانک ذخیره‌سازی ازت برای نگهداری نمونه‌ها اشاره کرد و گفت: در بخش دیگری از توسعه فناوری، ما ساخت تانک ذخیره‌سازی نمونه‌ها را انجام دادیم. این محصول قبلاً رونمایی شده و اکنون به‌عنوان یکی از دستاوردهای ۲۰ ساله شرکت معرفی می‌شود. این تانک‌ها پیش‌از این کاملاً وابسته به واردات بودند ولی اکنون در داخل کشور ساخته می‌شوند. تاکنون ششمین نمونه این تانک‌ها تولید شده و در حال استفاده است. تلاش می‌کنیم با اصلاحات و بهبودهای جدید، شرایط استفاده از این تانک‌ها را بهتر کرده و وابستگی به نمونه‌های خارجی را کاهش دهیم.

وی با اشاره به تولید محصول استراتژیک «اتیل استارچ» گفت: این محصول نیز قبلاً به‌طور کامل وابسته به واردات بود و خوشبختانه با همکاری یک شرکت دانش‌بنیان تولید شده و با اخذ مجوز از وزارت بهداشت وارد چرخه فرآیند جداسازی سلول شده است. تولید این محصول حتی انعکاس بین‌المللی داشته و در مراکزی که فعالیت‌های بانک‌های خون بند ناف را رصد می‌کنند، تولید آن به‌عنوان یک موفقیت برای کشور مطرح شده است.

ضرابی با بیان اینکه در رویان علاوه بر خون بندناف بافت بندناف نیز ذخیره‌سازی می‌شود، گفت: مزیت بافت بند ناف این است که حاوی سلول‌های بنیادی مزانشیمی است که می‌تواند برای بیماری‌های غیرخونی مانند بیماری‌های ارتوپدی، فلج مغزی، بیماری‌های عصبی و بیماری‌های قلبی نیز مورد استفاده قرار بگیرد.

تجاری‌سازی یک محصول سلول‌درمانی برای درمان آرتروز

وی با اشاره به مزیت دیگر این بانک گفت: نکته مهم این است که در سلول‌های بنیادی خون بند ناف، باید بین دهنده و گیرنده تطابق ژنتیکی وجود داشته باشد؛ اما در سلول‌های بنیادی مزانشیمی، نیاز به تطابق ژنتیکی وجود ندارد و می‌توان آن را به‌صورت عمومی استفاده کرد. به همین دلیل، بانک بافت بند ناف یک بانک عمومی تلقی می‌شود و هر بیماری که نیاز داشته باشد می‌تواند از سلول‌های بنیادی بافت بند ناف بهره‌مند شود. نمونه تجاری‌سازی‌شده این محصول همان سلول «وارتوسل» است که با همکاری شرکت سل‌تک فارمد تولید شده است.

مدیر عامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان در مورد بانک پالپ دندان شیری نیز توضیح داد: ما وعده داده بودیم که بانک پالپ دندان را راه‌اندازی کنیم که خوشبختانه اتفاق افتاده، اما امروز این بانک نه به شکل بانک خصوصی، نیست بلکه به صورت بانک عمومی راه اندازی شده است. سلول‌های بنیادی پالپ دندان شیری و همچنین دندان عقل در بزرگسالان، سلول‌های مزانشیمی هستند که بیشترین کاربرد را در بیماری‌های عصبی دارند و می‌توانند در درمان این بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرند. این سلول‌ها نیز نیاز به تطابق ژنتیکی ندارند. بانک پالپ دندان شیری در شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان راه‌اندازی شده و امیدواریم در پروژه‌های مرتبط با درمان بیماری‌های عصبی از این سلول‌ها استفاده شود.

همچنین به تولید سرم و قطره چشمی مشتق از خون بند ناف اشاره کرد و گفت: این سرم برای کشت سلولی و همچنین قطره چشمی برای بیماران مبتلا به خشکی چشم و خراش قرنیه کاربرد تحقیقاتی دارد. در حال حاضر در تلاش هستیم مجوزهای لازم گرفته شود تا این قطره وارد فهرست دارویی کشور شود.

مدیر عامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان در مورد اهداف کلیدی دهه سوم فعالیت‌های رویان گفت: یکی از این اهداف گسترش همکاری با بانک‌های اطلاعات سلولی در دنیا و ایجاد امکان دسترسی متقابل به نمونه‌ها و ارتقای سطح دانش فنی از طریق تبادل داده‌های سلولی است. در دنیا امکان مبادله نمونه‌های خون بند ناف وجود دارد و اگر نمونه‌ای برای پیوند در کشور موجود نباشد، می‌توان آن را از بانک‌های جهانی تهیه کرد؛ هرچند هر نمونه خون بند ناف بین ۳۵ تا ۴۰ هزار یورو هزینه دارد. بنابراین اگر همکاری‌های بین‌المللی توسعه پیدا کند، عرضه نمونه‌های ایرانی به بیماران سایر کشورها نیز می‌تواند قدم مؤثری در ارتقای سلامت و توسعه درمان‌های پیشرفته باشد.

وی ادامه داد: هدف بعدی، استفاده هدفمند از سلول‌های ذخیره‌شده برای بیماری‌های خونی، عصبی و درمان‌های شخصی‌سازی‌شده است تا بتوانیم نقش‌آفرینی مؤثری در تراز جهانی داشته باشیم. توسعه تولید و صادرات محصولات فرآوری‌شده نیز یکی از اهداف مهم است که می‌تواند جایگاه ایران را در جهان ارتقا دهد. همچنین توسعه پلتفرم‌های نرم‌افزاری بومی برای تحلیل داده‌های ژنتیکی نمونه‌های ذخیره‌شده در حوزه پزشکی فردمحور بر پایه هوش مصنوعی در دستور کار است. این ابزار می‌تواند شرایط بیماری را در خانواده‌هایی که نمونه‌هایشان ذخیره شده است پیش‌بینی کند و برای ارتقای سلامت مورد استفاده قرار گیرد.

ضرابی خاطر نشان کرد: هدف دیگر توسعه زیرساخت‌های فرآوری سلول با استفاده از پتانسیل ویرایش ژن است. این حوزه از مهم‌ترین دانش‌های روز دنیا است و می‌تواند در مواردی که بیماری ژنتیکی در خانواده وجود دارد، با حذف یا اصلاح ژن معیوب، امکان پیوند سلول‌های سالم را فراهم کند و زمینه‌ساز تولد نسلی سالم شود.