باشگاه خبرنگاران جوان؛ محبوبه کباری - در حالی به فصل زمستان نزدیک می شویم که میزان مصرف گاز در برخی از مناطق از مرز هشدار عبور کرده و شاهد ثبت رکوردهای جدید مصرف گاز هستیم. میزان کسری روزانه که در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۵۵ میلیون مترمکعب بود، اکنون به بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب رسیده و برآوردها از رسیدن آن به ۶۰۰ میلیون مترمکعب تا سال ۱۴۱۰ حکایت دارد.

این در حالیست که برخی از افراد و مقامات‌ همچنان بر «افزایش تولید» تاکید دارند اما برخی از، کارشناسان هشدار می‌دهند این نسخه پرهزینه و زمان‌بر است و بدون اصلاح مصرف، تنها منابع ملی هدر می‌رود.

ناترازی گاز در کشور طی چند سال گذشته به یک هشدار تبدیل شده است بر اساس گزارش‌های رسمی، میانگین کسری روزانه گاز از ۱۵۵ میلیون متر مکعب در سال ۱۳۹۹ به ۱۷۴ میلیون متر مکعب در سال ۱۴۰۱ رسیده و در زمستان از ۳۰۰ میلیون متر مکعب نیز فراتر رفته است. در این شرایط کارشناسان هشدار می‌دهند اگر روند فعلی ادامه یابد، ایران تا سال ۱۴۱۰ با کسری روزانه ۶۰۰ میلیون متر مکعب مواجه خواهد شد.

افزایش تولید، لازم است ولی کافی نیست

سال‌هاست نسخه غالب سیاست‌گذاری برای رفع ناترازی، تمرکز بر افزایش تولید بوده است. اما تجربه نشان داده این مسیر نه تنها پرهزینه، بلکه زمان‌بر نیز است. اجرای طرح‌های توسعه میادین جدید گازی به بیش از ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و ۱۰ تا ۲۰ سال زمان نیاز دارد. در حالی که ناترازی امروز، صنایع مهم و حتی گرمایش بخش خانگی را تحت فشار قرار داده و فرصتی برای آزمون طرح‌های بلندمدت باقی نگذاشته است.

افزایش تولید بدون اصلاح مصرف بس فایده است

در همین زمینه پیش از این محمدرضا جولایی، مدیر مرکز کنترل(دیسپچینگ) شرکت ملی گاز ایران، در همین باره گفته بود: «افزایش تولید بدون اصلاح مصرف، مثل پر کردن سطلی سوراخ است؛ هرچه بیشتر بریزی، باز خالی می‌شود.»

طبق آمارها ناترازی گاز، سالانه بیش از ۱۶ میلیارد دلار زیان بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند؛ رقمی معادل ۱۸ درصد کل صادرات ایران در سال ۱۴۰۰. سهم عمده این خسارت مربوط به نیروگاه‌هاست که به دلیل کمبود گاز، ناچار به مصرف نفت کوره(مازوت) می‌شوند؛ سوختی که هم گران‌تر است و هم آلودگی ایجاد می‌کند؛ از طرفی در مجموع سالانه حدود ۱۱ میلیارد دلار زیان از عدم صادرات برای کشور به همراه دارد.

بخش صنایع کلان مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی نیز از این مشکل بی‌نصیب نمی‌مانند؛ قطع گاز صنایع در زمستان، تنها در یک سال دست‌کم ۳ میلیارد دلار زیان مستقیم به بار آورده است.

کاهش ۲۳ درصدی تولید فولاد، افت ۱.۳ میلیارد دلاری صادرات پتروشیمی و ضرر ۱.۳۶ میلیارد دلاری صنعت سیمان نمونه‌هایی از این خسارت است. در کنار این، مشکل ناترازی گاز به بازارهای صادراتی ایران نیز لطمه زده است؛ به‌گونه‌ای که کشور در سال ۱۴۰۰ تنها توانست ۴۲ درصد از تعهدات صادراتی گاز خود را به ترکیه و عراق اجرا کند این ناتوانی، نه‌تنها به معنای زیان مالی، بلکه به منزله تهدیدی برای اعتبار و موقعیت ایران در بازارهای بین‌المللی انرژی است.

نادیده‌گرفتن سهم نسل‌های بعد

شاید مهم‌ترین بخش ماجرا، زیان بین‌نسلی ناشی از عدم تزریق گاز به میادین نفتی باشد. امروز به دلیل اولویت‌دهی به مصرف روزمره، روزانه ۶۰ میلیون متر مکعب گاز که باید برای حفظ فشار و افزایش برداشت به مخازن نفتی تزریق می‌شد، صرف گرمایش خانگی می‌شود.

این اقدام، فرصت افزایش ضریب بازیافت نفت به میزان ۱۶.۳ میلیارد بشکه را از کشور گرفته است؛ ثروتی به ارزش تقریبی ۸۱۵ میلیارد دلار که برای همیشه از دسترس نسل‌های آینده خارج می‌شود.

این در حالیست که جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، پیش‌تر هشدار داده بود: «اگر نتوانیم طرح‌های تزریق گاز به میادین نفتی را به‌موقع انجام دهیم، میلیاردها دلار ثروت نسل‌های آینده از دست خواهد رفت.»

بهینه‌سازی؛ راه‌حل سریع، ارزان و پایدار

در برابر این مشکل، بهینه‌سازی مصرف گاز، تنها مسیر کم‌هزینه و عملی است. این طرح با مشارکت مستقیم بخش خصوصی و بدون تحمیل بار مالی بر مردم و دولت قابل اجراست و می‌تواند ظرف ۳ تا ۵ سال، روزانه نزدیک به ۱۹۷ میلیون متر مکعب گاز آزاد کند؛ رقمی معادل کل میانگین ناترازی فعلی کشور.

هزینه آزادسازی هر واحد گاز از طریق بهینه‌سازی، حدود ۷۵ درصد کمتر از افزایش تولید است و با سرمایه‌گذاری حدود ۲۰ میلیارد دلاری بخش خصوصی، می‌تواند اجرایی شود.

تجربه‌های آزمایشی نشان داده است که حتی جایگزینی ۷.۵ میلیون بخاری فرسوده با مدل‌های با بازدهی بالا(گرید )A، روزانه تا ۹۰ میلیون متر مکعب صرفه‌جویی به همراه دارد؛ میزانی که به‌تنهایی نیمی از کسری فعلی را جبران خواهد کرد.

صادق کریمی، رئیس امور انرژی سازمان برنامه و بودجه، در گفت‌وگویی توضیح داده بود: «بهینه‌سازی مصرف، همزمان مانع زیان صنایع می‌شود، صادرات را نجات می‌دهد و فشار بر مردم را هم کم می‌کند؛ در حالی که طرح‌های افزایش تولید، سال‌ها طول می‌کشند و به نتیجه نمی‌رسند.

تداوم سیاست‌های فعلی و صرف تمرکز بر افزایش عرضه، به معنای پذیرش آگاهانه خسارت‌های سالانه بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد تومان به بخش صنعت است. بهینه‌سازی مصرف گاز، به صرفه‌ترین و ضروری‌ترین راهکار برای رفع قسمت قابل توجهی از ناترازی انرژی است.