فروچاله‌ها ایران را می‌بلعند

300 دشت از 600 دشت ایران خشک و بسیاری از آن‌ها دشت ممنوعه اعلام شده ‌اند. بحران‌های زیست محیطی ایران تمام‌شدنی نیست، یک روز بحران کم‌آبی و امروز فرونشست زمین و فروچاله‌ها؛ فرونشستی که پیامد برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی است. به‌گفته کارشناسان یک دهه دیگر مهاجرت‌های زیست محیطی در ایران آغاز می‌شود. زنگ خطر فرونشست زمین، بیش از یک دهه در ایران به‌صدا درآمده اما کری مصلحتی مسئولان اجازه شنیدن آن را به مردم نداده است.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، پدیده فرونشست، نشان‌دهنده فرآیند بیابان‌زایی و مرگ یک سرزمین است. پس از فرونشست، فرآیند بیابان‌زایی برگشت‌ناپذیر شروع شده و آن زمان است که مردم آن سرزمین باید از بیابانی به‌نام وطن به‌اجبار مهاجرت کنند. برخی از کارشناسان بر این باورند که در کمتر از یک دهه دیگر، اثری از سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط ایران باقی نخواهد ماند. خشکسالی، استفاده بی‌رویه از ذخایر آب و ناکارآمدی در مدیریت آب، سدسازی‌های غیرعلمی، از بین‌بردن پوشش گیاهی و عواملی از این دست، باعث‌ فرونشست زمین شده است.

خسارت‌های فرونشست

از دست رفتن سفره‌های زیرزمینی، مرگ آبخوان‌ها و فرونشست زمین ، ایران را وارد بحران کرده است. فرونشست در بسیاری از دشت‌های ایران، موجب ترک‌های عمیق شده که بر اثر آن میله‌های چاه‌های آب از زمین بیرون آمده و تاسیسات زیربنایی شهری و روستایی را تهدید کرده‌است. تصاویر شکاف‌های عمیق در دشت‌های توس و میناب دل هر ایرانی را به لرزه در می‌آورد. شکاف‌هایی که در ابتدا بسیاری تصور می‌کردند در اثر وقوع زمین‌لرزه به‌وجود آمده است اما غافل از آنکه بحران آب بیش از زلزله در ایران قربانی خواهد گرفت.

ایران، مرزهای بحران را پشت سر گذاشت

براساس آمار اگر کشوری 20 درصد از آب‌های تجدیدپذیر را استفاده کند، در شرایط ایمن است و اگر این میزان به 40 درصد برسد، در مرز خطر قرار دارد. تمامی این آمارها درحالی است که ایران بیش از 85 درصد منابع آب تجدیدپذیر را استفاده‌کرده است. براساس‌گزارش‌های رسمی سالانه دو متر سطح آب‌های زیرزمینی 60 دشت اصلی در مرکز ایران افت می‌کند.

رتبه نخست فرسایش خاکی در جهان

آمار دیگری نیز وجود دارد که نشان‌دهنده این مطلب است؛ ایران علاوه‌بر آب، خاکش را نیز از دست می‌دهد. میزان کل فرسایش خاک در جهان 26 میلیارد تن و سهم ایران از آن در حدود دو میلیارد تن است. براساس همین آمار، ایران رتبه نخست فرسایش خاک در جهان به‌شمار می‌رود.سازمان‌های جهانی به‌همراه کارشناسان محیط‌زیست و مدیریت منابع آبی، بارها نسبت به‌ بحران آب در ایران هشدار داده‌اند اما گویا به‌گفته دکتر کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران« کسی باور نمی‌کند آب نیست». شواهد حاکی از آن است که هم‌اکنون دشت‌های تهران، ورامین، نظرآباد، دشت کبودرآهنگ همدان، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله‌ها و فرونشست ها قرار دارند.

تهران رکوردار فرونشست در ایران

تهران در فرونشست زمین نیز، گوی سبقت را از دیگر استان‌های کشور ربوده است و رتبه نخست لیست فرونشست در کشور به‌شمار می‌رود. فرو نشست در تهران 90 برابر حد بحرانی اتحادیه اروپاست. برداشت بی‌رویه آب در سال‌های اخیر ، تمامی دشت‌های هشت‌گانه تهران را دشت ممنوعه کرده است. براساس آمار یک مقام مسئول در وزارت نیرو، میزان فرونشست در دشت ورامین ۱۳سانتی‌متر ، در دشت ری ۲۵سانتی‌متر، در دشت تهران ۱۴سانتی‌متر و در دشت شهریار ۳۶سانتی‌متر ثبت شده است.

نفوذناپذیری خاک ، عامل فرونشست

یکی از عوامل اصلی فرونشست، کاهش نفوذپذیری خاک و در نتیجه افت سفره‌های زیرزمینی است. هومان خاکپور ،کارشناس محیط زیست در این‌باره گفت: « بحث کاهش نفوذ آب در خاک در درازمدت موجب کاهش میزان سفره‌های زیرزمینی می‌شود. کشور از یک طرف با کاهش شدید نزولات جوی و از طرف دیگر با برداشت بی‌رویه آب مواجه است. باتوجه به برداشت‌هایی بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در بیشتر مناطق کشور، شاهد پدیده بیابان‌زایی هستیم. بیابان‌زایی از اینجا شروع می‌شود که حتی اگر بارندگی نیز در کشور رخ بدهد، به‌دلیل حرکت خاک‌دانه‌ها، تمامی منافذ ورود آب پر شده است و دیگر امکان نفوذ آب در خاک وجود ندارد.علاوه‌بر اینکه منابع آبی را از دست می‌دهیم، خاک را نیز از دست می‌د‌هیم».فرسایش خاکی جزو آن دسته مشکلاتی است که به‌تازگی به لیست چالش‌های فرا روی ایران وارد شده است. باتوجه به رتبه نخست فرسایش خاک در جهان، این عامل موجب کاهش نفوذناپذیری خاک نیز شده است. خاکپور درباره آمار فرسایش خاک در ایران گفت:« متاسفانه بعید می‌دانم روی این موضوع کار یا مطالعه‌ای شده باشد. برای داشتن چنین آماری، باید از میزان پوشش جنگلی در کشور یک آمار مشخص وجود داشته باشد. چنین آماری در کشور وجود ندارد که سازمان‌های مربوطه به آن استناد کنند. زمانی‌که در بحث میزان پوشش گیاهی آماری وجود ندارد، انتظار آن نمی‌رود که آماری از میزان نرخ نفوذناپذیری خاک وجود داشته باشد».

برداشت بی‌رویه آب، متهم اصلی فرونشست

به‌نظر می‌رسد ابعاد بحران ناشی از برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌های ایران، گسترده‌تر، خطرناک‌تر و ژرف‌تر از آن است که گزارش شده و به‌مراتب، تبعاتی ماندگارتر، ویرانگرتر و غیرقابل جبران‌تر نسبت به رخداد زلزله دارد. محمد درویش، کارشناس محیط زیست با اشاره به بحران فرونشست در کشور گفت:«مهم‌ترین عوامل فرونشست در ایران، برداشت‌های بی‌رویه و بیش از حد مجاز آب زیرزمینی و ممانعت از نفوذ آب برگشتی شرب، صنعت و کشاورزی به دشت‌های ایران بوده است. بسیاری از دشت‌های ایران از نظر برداشت آب، حالت فوق بحرانی دارند و باتوجه به رشد شتابان شهرنشینی، شاهد تغییرات کند ولی بسیار مخاطره‌آور فرونشست هستیم؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری از دشت‌های کشور، مقدار افت سطح آب زیرزمینی طبق آمارهای ثبت شده به بیش از 30متر در طول 24 سال آماربرداری می‌رسد».

مهاجرت‌های زیست‌محیطی به‌زودی رخ خواهد داد

درویش با اشاره به هشدار کارشناسان درباره پدیده فرونشست تصریح کرد:« چندین سال است که کارشناسان این حوزه، درباره خطرات فرونشست زمین هشدار می‌دهند اما این موضوع کمتر توسط مسئولان، مردم و رسانه‌ها جدی گرفته شده است. درحدود هفت ماه پیش با انتشار عکسی از فرونشست زمین در نیشابور اعلام کردم که این مساله را باید جدی گرفت. دکتر فاضلی یزدی، یکی از اولین متخصصانی است که از سه دهه پیش نسبت به فرونشست زمین در دشت توس هشدار داد. درحال حاضر متاسفانه در دشت توس فردوسی با فرونشست زمین و افت شدید سفره‌های زیرزمینی رو به‌رو هستیم. خیلی دیگر از صاحب‌نظران مانند دکتر امین علیزاده در استان خراسان‌رضوی و دکتر طراوتی، در این‌باره هشدار داده‌اند ولی مورد توجه قرار نگرفته‌اند.». مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست گفت:«اصولا پدیده نشست زمین، فوق‌العاده پدیده خطرناکی است و از آن به‌عنوان آخرین و غیرقابل برگشت‌‌پذیرترین مرحله از فرآیند بیابان‌زایی یاد می‌شود. زمانی که زمین نشست می‌کند، آبرفت‌های درشت‌دانه به‌هم می‌چسبند و فضای خالی بین آن‌ها پر می‌شود و دیگر امکان انباشته شدن آب در این سفره‌ها از بین می‌رود. سرزمینی که امکان انباشت آب شیرین در زیر سطحش را از دست بدهد، از نظر امنیت اجتماعی با تنش‌های جدی مواجه می‌شود و مقدمه مهاجرت‌های محیط زیستی فراهم می‌شود.