هشدار نسبت به تخریب کوه ها در روز جهانی پاکسازی کوهستان

چند سالی است که روز 26 سپتامبر (4 مهرماه) از طرف فدراسیون جهانی #کوهنوردی به نام «روز جهانی کوه های پاک» نامگذاری شده است.

چند سالی است که روز 26 سپتامبر (4 مهرماه) از طرف اتحادیه جهانی سازمان های کوهنوردی که هم اکنون به «فدراسیون جهانی کوهنوردی» تغییر نام یافته است به نام «روز جهانی کوه های پاک» نامگذاری شده است. در چند سال گذشته با همه تلاش هایی که در زمینه فرهنگسازی و رعایت نکات زیست محیطی در کوهستان صورت گرفته اعم از انتشار مقالات و فعالیت های فردی و گروهی برای جمع آوری زباله های رها شده در کوهستان، همچنان شاهد حجم بالای زباله در این محیط های طبیعی هستیم.

خوشبختانه در یکی، دو سال اخیر در روز جهانی کوه های پاک دوستداران غار و غارنوردی نیز دست به کار شده اند و شروع به جمع آوری زباله های درون غارها کرده اند اما علاوه بر زباله، عوامل دیگری هم کوه های ایران را تهدید می کند.

اهمیت کوه ها

حدود 90 درصد آب شرب جهان از کوهستان ها سرچشمه می گیرد که بخشی از آن، از طریق چشمه ها، قنوات و حفر چاه برداشت می شود و بخشی نیز از طریق رودخانه ها و نهرها به دشت ها سرازیر شده یا در پشت سدها ذخیره می شوند.

اکثر معادن غنی ازجمله فلزات گرانبها، فلزات صنعتی، مواد غیرفلزی، معادن انرژی فسیلی و زغال سنگ، انواع سنگ های تزئینی، مواد اولیه مصالح ساختمانی و ... در دل کوه ها نهفته اند.

بخش قابل توجهی از زمین های حاصلخیز کشاورزی و نیز رویشگاه های گیاهان دارویی، جنگل های بکر و دست نخورده در مناطق کوهستانی واقع شده است. همچنین محیط های کوهستانی زیستگاه برخی از گونه های جانوری است.

کوهستان مکانی مناسب برای پرورش جسم و روح است و به همین دلیل علاوه بر ورزش های کوهنوردی، رزمی و مقاومتی، بیشتر اردو های ورزشی و نظامی در مناطق کوهستانی برگزار می شود. اکثر مکان های گردشگری، تفریحی، آبشارها، غارها، مکان های مقدس و زیارتی و آثار باستانی در کوهستان قرار دارند.

با توجه به مواردی که به آن اشاره شد بخش های دولتی و خصوصی به شیوه های مختلفی از کوه ها بهره برداری می کنند. در بخش دولتی از فدراسیون کوهنوردی که بخشی از وزارتخانه ورزش و جوانان است گرفته تا وزارتخانه هایی همچون کشاورزی، مسکن و شهرسازی، صنایع و معادن، راه و ترابری، دفاع و نیروهای مسلح و همچنین سازمان هایی چون جنگل ها و مراتع و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط زیست، میراث فرهنگی و گردشگری از بهره برداران همیشگی کوهستان هستند. در بخش خصوصی هم می توان به جوامع محلی و افرادی که در حاشیه مناطق کوهستانی زندگی می کنند و نیز شرکت های خصوصی بهره بردار که با خرید و اجاره این مناطق فعالیت می کنند، اشاره کرد.

انتظار از مسئولان

شماری از مردم با فعالیت و تلاش روزانه خود در محیط های کوهستانی یا در حاشیه های کوهستان امرار معاش می کنند و اگر شخص یا گروهی به صورت بی رویه از این محیط ها بهره برداری کند باعث تخریب محیط کوهستان می شود که گاه این تخریب ها خسارات جبران ناپذیری را در پی دارد.

بر این اساس، انتظار می رود مسئولان و دستگاه های مرتبط با حفاظت از محیط های کوهستانی اعم از محیط زیست و منابع طبیعی از یک سو و از سوی دیگر، دستگاه قضایی اجازه ندهند این محیط ها بیش از این قربانی فعالیت های غیرمسئولانه نظیر معدنکاوی، برداشت شن و ماسه و جاده کشی برای فعالیت های عمرانی فاقد ارزیابی محیط زیست شود.

متأسفانه اکنون بسیاری از محیط های کوهستانی به دلیل بی توجهی متولیان حفاظت از این محیط ها و در نبود اهرم های بازدارنده قانونی وضعیت اسفباری دارند؛ عملیات معدنکاوی و جاده کشی در کوه دماوند که از آن به عنوان نماد کوه های ایران نام برده می شود نمونه بارز رفتارهای غیرمسئولانه با محیط های کوهستانی است.

تخریب محیط های کوهستانی به بهانه های مختلف

چرای بی رویه دام یکی از مهم ترین عوامل تخریب محیط های کوهستانی است. هم اکنون در اغلب محیط های کوهستانی کشور شاهد چرای دام هستیم. تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاک ناشی از چرای دام باعث نابودی پوشش گیاهی اغلب محیط های کوهستانی کشور شده به طوری که حتی شمال غرب کشور که تا یک دهه پیش از بهترین پوشش گیاهی برخوردار بود، اکنون به برهوت تبدیل شده است.

نکته در خور تامل اینکه حتی در فصل ممنوعیت چرای دام (از مهر تا اردیبهشت) هم به دلیل نبود نظارت و ناتوانی دستگاه های متولی در اغلب محیط های کوهستانی دام وجود دارد؛ ازجمله بهمن ماه گذشته در کوه های چین کلاغ در شمال غرب دماوند شاهد چرای دام بودیم درحالی که در زمستان گیاهی برای چرا وجود ندارد. فعالیت های عمرانی نظیر راهسازی، معدنکاوی، خطوط انتقال نیرو و ساخت وساز که اغلب بدون ارزیابی زیست محیطی واقعی و تحت عنوان توسعه صورت می گیرد دومین عاملی است که محیط های کوهستانی کشور را به شدت تهدید می کند.

عبور خط لوله گاز از منطقه حفاظت شده کوهستانی دنا نمونه ای از این شیوه تخریب هاست. گردشگری ناپایدار و ورزش های کوهنوردی، اسکی به ویژه ورزش جدید آفرود که براساس آن با خودروهایی که به وسایل خاص مجهز شده اند در محیط های کوهستانی از توچال تا دشت لوت تاخت وتاز می کنند از دیگر عوامل تخریب کوه های کشور است.