“بین دلبستگی و فریب تنها یک دیوار شیشه ایست” مروری بر فیلم فراماشین (Ex Machina)

“ایوا: تو افرادی رو داری که ازت امتحان بگیرن و بعدش ممکنه خاموشت کنن؟
کیلیپ: نه ندارم
ایوا: پس چرا من دارم؟ “
فراماشین اولین تجربه کارگردانی الکس گارلند فیلمی، استوار و کوچک در مورد هوش مصنوعی است. داستان یک برنامه نویس خلاق و جوان به نام کالب اسمیث با نقش آفرینی “دومهنل گیلسون” را روایت می کند. او در شرکتی به نام بلوبوک که محبوب ترین موتور جستجوی اینترنتی در جهان است، کار می کند و متوجه می شود که برنده قرعه کشیِ اقامت یک هفتگی در مِلک مدبر عامل شرکت شده است.

ناتان بیتمن با بازی “اسکار آیزاک” همان مدیر عاملی است که میزبان کالب در این اکتشاف خانگی است. اما او خیلی زود متوجه می شود که این سفر صرفا تفریحی نبوده و مقدمه ای بر آشنایی او با ایوا است. ایوا هوش مصنوعی ای که ناتان طراحی کرده است. این مقدمه ایست بر آزمون تورینگ (آزمون تورینگ روشی برای سنجش میزان هوشمندی ماشین است) که طی جلساتی متعدد بین ایوا و کالب رخ می دهد.

با اینکه فرا ماشین در ژانر علمی تخیلی قرار می گیرد اما تمرکزش را از ابتدا از اکشن های بیهوده و پر رزق و برق بر می دارد و از یک دنیای خیالی آخر الزمانیِ پاپکورنی، به سمت دنیایی مرموز در پی و پیش همین جهان کنونی با همین داشته هایش حرکت می کند. دنیایی که فیلم به تصویر می کشد ضمن اینکه نماینده پیشرفت امروزه بشر در حوزه تکنولوژی و شاید به زودی هوش مصنوعی است، می تواند نماینده همین انسان در سال های دور آینده نیز باشد. به عبارتی دیگر همچون انسان های کنونی نسبت به نیاکان هزاران سال گذشته شان.

ایوا شخصیتی از ربات را به نمایش می گذارد که غریبه نیست. با احساس، بی احساس، فریبکار، آنالیزگر و درگیر صفاتی که می توان به وی نسبت داد، از جای دوری نشئت گرفته نشده است و خیلی انسانی می نماید.

هرچند که خود فیلم درگیر شلوغ کاری و پیچاندن نمی شود ولی سوالاتی از جنسیت خالق و مخلوق و وجودیت در آن نهفته است. به عنوان مثال در شکل ابتدایی اش رابطه خالق و مخلوق را به نظاره می نشیند؛ همانند دیگر فیلم علمی تخیلی این سالها “پرومتئوس” که چنین کنش هایی را هم در آن شاهد بودیم.

در نهایت فرا ماشین فیلمی است که بیش از پیش انسان را در مورد خود و آینده اش به فکر فرو می برد. این هشدار را می دهد که هوش مصنوعی اگرچه در قامت انسان ظهور خواهد کرد ولی شاید هیچ گاه به اندازه انسان آسیب پذیر نباشد. هرچند این سال ها مدام از بی خطر بودن مطالعات در باب هوش مصنوعی در مجامع صحبت می شود اما کسی چه می داند، کسی از انسان رد خطرناک بودن جلو خواهد زد؟

“ناتان : یه روز هوش مصنوعی طوری به ما نگاه خواهد کرد که ما الان داریم به اسکلت‌های فسیل‌شدۀ مدفون در دشت‌های آفریقا می‌نگریم. درست مثل میمونی که تو کثافت زندگی میکنه؛ و با یه زبانِ زمخت و ناهنجار، و دست‌افزارهاش، داره برای انقراض آماده میشه”