تبدیل معضل آب به بحران آب با سوءمدیریت

بحران آب نزدیکتر از آن است که فکر میکنیم

سیناپرس: اخیراً نقشه پهنه‌بندی بارش‌های کشور در سه ماهه نخست سال آبی 96-97 منتشر شده است که نشان می‌دهد در اکثر مناطق کشور با کاهش منابع آب در دسترس مواجه هستیم. به این بهانه نگاهی می‌کنیم به بحران کمبود آب در ایران و جهان.

پهنه بندی مجموع بارش کشور از ابتدای مهر تا نیمه آذر 96

حجم آب در کره زمین ثابت و در مداری بسته به طور دائم در حال گردش است. همچنین تنها ٣درصد از کل آب‌های کره زمین که برای مصارف انسانی مانند کشاورزی و صنعت و شرب مناسب است شیرین هستند. از این مقدار نیز سه‌چهارم در یخ‌های قطبی و خارج از دسترس انسان است. بنابراین درصد بسیار کمی از آب دنیا برای ما قابل استفاده است.

کمبود آب شامل تنش آب، کم‌آبی و بحران آب است. مفهوم تنش آب نسبتاً جدید است. تنش آب مشکل در یافتن منابع آب شیرین برای استفاده است، که علت آن تخلیه منابع است. بحران آب نیز وضعیتی است که در آن آب قابل آشامیدن و غیرآلوده در یک منطقه کمتر از تقاضای آن است. اما هنگامی که منابع آب کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب به ازای هر فرد در هر سال باشد، کشور با «کمبود آب» مواجه است.

سازمان جهانی غذا و دارو (فائو) وابسته به سازمان ملل متحد بیان می‌کند که تا سال ۲۰۲۵، دوسوم از جمعیت جهان تحت شرایط تنش آب خواهند بود. بانک جهانی می‌افزاید که تغییرات آب و هوایی می‌تواند تغییر الگوهای آینده دستیابی به آب و استفاده از آن را موجب شود، در نتیجه افزایش میزان تنش آب و ناامنی، هر دو در مقیاس جهانی به آب بستگی دارند.

سازمان فضانوردی آمریکا (ناسا) اعلام کرده است که تا سال 2025، از هر دو نفر ساکن در جهان یک نفر با کمبود آب مواجه خواهد شد و میلیون‌ها نفر نیز با عواقب وخیم استفاده از آب آلوده و نامناسب دست به گریبان خواهند شد.

تغییرات آب‌وهوایی که موجب عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، مقدار کل منابع آب شیرین را کاهش داده است. بسیاری از سفره‌های آب زیرزمینی که بیش از حد پمپ شده‌اند به سرعت پر نمی‌شوند. بسیاری از منابع آب شیرین، آلوده، شور یا غیرقابل‌دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند. افزون بر این به نظر می‌رسد که افزایش دمای کره زمین میزان بارش باران را نیز در برخی از مناطق کاهش داده است. در این میان در بعضی از مناطق جهان مثل کشور ما، سوءمدیریت‌های انسانی نیز در کنار عوامل طبیعی قرار گرفته‌اند و روند رسیدن به فاجعه کم‌آبی را سرعت بخشیده‌اند.

بحران آب در ایران معضلی است که درنتیجۀ کمبود آب و استفاده نادرست از منابع آب به وجود آمده است. چهار عامل مهم رشد جمعیت، کشاورزی نادرست، سوءمدیریت و توسعه بی‌رویه بحران کم‌آبی در ایران را رقم زده‌اند. باید دانست که از مجموع 135میلیارد مترمکعب روان‌آب‌های تجدیدشونده‌ای که در کشور وجود دارد، سالانه 105میلیارد مترمکعب برداشت می‌شود در حالی که طبق استانداردها و برای پایدارماندن منابع تجدیدپذیر، برداشت‌ها باید کمتر از 82 میلیارد مترمکعب در سال باشد.

از پیامدها و عواقب این برداشت‌های اضافه بر سازمان، فرونشست دشت‌های مرکزی کشور، خشک‌شدن دریاچه ارومیه و رودها و تالاب‌های کشور را می‌توان نام برد.

طبق پیش‌بینی‌های جهانی، تا سال ۱۴۰۰ در ایران، سرانه آب برای هر فرد در سال به کمتر از ۱۴۰۰ مترمکعب خواهد رسید و این به معنی ورود به مرحله بحران آب است. آمارهای رسمی به ما می‌گویند که ایران در آستانه بحران آب به سر می‌برد و طی سال‌های آینده تأمین آب به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور در بسیاری از مناطق تبدیل خواهد شد.

ایران از نظر جغرافیایی دربخش نیمه‌خشک و خشک جهان قرارگرفته است به‌طوری که میانگین بارش درایران حدود ۲۵۰ میلیمتر است درحالی که میانگین بارش جهانی حدود ۸۵۰ میلیمتراست که بیش از سه برابر میزان بارش در ایران است.

با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهایی قرار دارد که با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این گروه حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله مردم ایران را شامل می‌شود.

مجموعه این اطلاعات نشان می‌دهد که ما نیازمند به‌کارگیری هرچه سریعتر شیوه‌های نوین مدیریت منابع آب و یافتن روش‌هایی برای جبران کمبود آب در کشور هستیم. از جمله این روش‌ها می‌توان دست کشیدن از شعار خودکفایی، تولید محصولات استراتژیک کشاورزی با مصرف آب پایین و تکیه بر واردات بقیه محصولات مورد نیاز اشاره کرد. همچنین باتوجه به سرانه آب در دسترس و پیش‌بینی‌ها باید سیاست‌های توسعه‌ای و توسعه جمعیتی متناسب با این وضعیت و پیش‌بینی‌ها تغییر کند. در غیر این صورت معضل آب به زودی تبدیل به بحرانی همه‌گیر و فاجعه‌آمیز خواهد شد.

گزارش: غزال غضنفری

لینک کوتاه