آفت پژوهش پررنگ شدن گردآوری به جای تالیف است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در این نشست محمد گودرزی دهریزی ابتدا به بیان مراحل تالیف خوب پرداخت و گفت: اندیشیدن درباره ایده یک پژوهش و شکل دهی نقشه‌ی ذهنی آن از جمله نکات مهمی است که تمام نویسندگان و پژوهش‌گران همواره بر آن تاکید دارند.

وی با تاکید بر اهمیت ترسیم نقشه‌ی ذهنی افزود تفاوتی ندارد که نوشته ما یک نوشته‌ خلاق باشد یا یک اثر پژوهشی باید در مورد آن فکر کنیم تا موضوع خام پخته، زوایای مختلف و هدف آن مشخص شود و این مهم را می‌توانیم با دیگران نیز به اشتراک بگذاریم تا در تنور گفت‌وگو به نتیجه مورد نظر دست یابیم.

مدرس دانشگاه با بیان این‌که یکی از خطاهای فراگیر در حوزه پژوهش این است که پیش از پرورش ایده‌های خام به سراغ کتاب‌ها و تالیف‌های دیگران می‌رویم، یادآور شد: زمانی که پیش از نوشتن ایده‌های کوچک خود و بسط دادن آن به سراغ تالیف‌های دیگران برویم ایده‌های بزرگ ایده‌ کوچک ما را می‌بلعند و مانع از گسترش آن می‌شوند، چه بسا افکار ما خود توانایی بزرگ شدن داشته باشد.

وی مراجعه به آثار دیگران را مرحله‌ی بعد از نوشتن ایده‌ خود عنوان و خاطرنشان کرد: زمانی که ایده‌ما نوشته و گسترش یافت بعد باید در کنار آثار دیگران قرار دهیم و آن را تقویت و حرف‌های نو خودمان را پررنگ‌تر کنیم.

گودرزی چگونه خواندن آثار دیگران را نیز بسیار در این زمینه مهم دانست و اظهار داشت: خواندن همدلانه و پذیرش بی‌چون و چرای نظرهای دیگران خیلی به ما کمک نمی‌کند و آن‌چه می‌تواند ما را راهنمایی کند خواندن انتقادی و فیش‌برداری متفاوت‌تر از آثار دیگران است.

وی سامان‌دهی ایده‌های خود و نگارش پیش‌نویس را مرحله بعدی در پژوهش و نویسندگی عنوان کرد و گفت: صاحب‌نظران معتقدند هر نویسنده دارای دو شخصیت یکی خلاق و دیگری حسابگر است و در نگارش پیش‌نویس باید شخصیت خلاق کار خود را انجام دهد و در مرحله بعد شخصیت حسابگر آن را ویرایش و انسجام دهد.

این پژوهش‌گر با اشاره به این‌ که نقش تالیفی در پژوهش باید از گردآوری پررنگ‌تر باشد افزود: توجه به ارجاع‌ها، استنادها، منابع، عنوان‌ها، تیترها و خوانش نقدهای وارد شده به آثار بسیار مهم و به ما کمک می‌کند تا اثر قابل قبولی تالیف کنیم.

گودرزی پس از ارایه مراحل تولید یک اثر به بیان آسیب‌های آثار این دوره پرداخت و اظهار داشت: کم‌رنگ بودن نقشه ذهنی، کلی بودن موضوع‌ها و کج‌تابی برخی واژه‌ها در آثار داوری شده از جمله آسیب‌های این دوره بود.

وی هم‌چنین جنبه‌ ‌تکلیف دانشگاهی، کم‌رنگی جنبه‌ی تالیفی، نبود مطالعه انتقادی نسبت به دیدگاه‌های دیگران، هم‌سو نبودن سیر مطالعاتی و عدم استفاده از منابع به‌روز در پژوهش‌ها را از دیگر موضوع‌هایی عنوان کرد که موجب ضعف این آثار شده بود.

علیرضا رحیمی دیگر سخنران این نشست نیز در ادامه به بررسی ویژگی‌های طرح مساله در پژوهش‌ها پرداخت و گفت: تا پرسشی شکل نگیرد فکری آغاز نمی‌شود اگر چه همواره احساس می‌شود مشکلاتی در مسیر زندگی فردی و اجتماعی و تربیت فرزندان پیش روی ماست اما در حقیقت نمی‌توان این مشکلات را مساله تلقی کرد چرا که همیشه مشکل مساوی با مساله نیست.

وی افزود: مساله، تصویر صورت‌بندی شده و منطقی مشکل در ذهن است که با اراده و تلاش فکری انسان و با هدف حل شدن ساخته می‌شود.

مدرس دانشگاه ادامه داد به عبارت دیگر مساله‌ها ساخته‌ی دست طبیعت زندگی نیست بلکه حاصل تلاش ذهنی انسان‌هایی است که به مشکلات به گونه‌ی علمی می‌نگرند، یعنی وقتی یک مشکل، صورت یک مساله را نمایان می‌کند که ذهن آدمی با آن موقعیت واقعی در تعامل قرارگیرد و با فعالیت ذهنی به تحلیل مناسبی از شرایطی که در آن قرار گرفته است دست یابد.

رحیمی با بیان این‌که یک مشکل چگونه می‌تواند به یک مساله تبدیل شود؟ اظهار داشت: این پرسش مهمی است که برای حل مساله به کار می‌آید و یگی از مراحل اساسی به شمار می‌رود، چرا که طرح مساله و صورت‌بندی آن از گام‌های اساسی است که هم به گره‌ها و هم به امکانات درونی برای گشایش آن توجه می‌کند.

وی اضافه کرد: زمانی که انسان در برابر مشکل قرار گیرد در مقابل یک موقعیت مبهم قرار گرفته است، اگر در چنین موقعیتی از طریق فعالیت‌های عقلی به تحلیل آن موقعیت نامعین مبادرت کند و بر اساس آن به طرح و صورت‌بندی مساله بپردازد ما متوجه وجود یک موقعیت مساله‌ای می‌شویم.

این مدرس دانشگاه به نقل قولی از علی شریعتمداری در این‌باره اشاره کرد که «در درک حضور موقعیت مساله‌ای، نقادی و ابتکار تاثیر فراوان دارد چرا که نوجویی و ابتکار فرد، او را قادر می‌سازد تا حضور مساله یا مسایل را احساس کند و درصدد روشن کردن آن برآید».

وی ادامه داد بر این اساس باید گفت: کشف مسایل تربیتی حاصل تلاش ذهنی افراد آگاهی است که که اهل تامل و تفکرند و ضمن برخورد با مشکلات برای خلق موقعیت‌های مساله‌ای و صورت‌بندی‌ها استفاده می‌کنند.

رحیمی هم‌چنین خاطرنشان کرد هر استدلالی برای توسعه باید در کادر روش حل مساله قرار گیرد تا ما را به جلو حرکت دهد و صورت‌بندی، شیوه‌ای برای گردآوری موضوع، تشریح پرسش‌ها و فرضیه‌ای است که ساخته می‌شود.

وی افزود در واقع صورت‌بندی (پروبلماتیک) پاسخ‌گویی ساده‌ای به پرسش‌ برای دست‌یابی به یک جواب آشکار نیست بلکه هدایت‌گر تامل‌ها و گشایش‌گر راه تحقیق برای رسیدن به حقیقت است و به طور کلی نقطه آغاز پروبلماتیک موضوعی است که حول و حوش آن یک تحلیل و یک بحث شکل می‌گیرد تا ابعاد موضوع شناسایی، رویکرد مرتبط انتخاب و از پاسخ‌گویی عجولانه جلوگیری شود.

رحیمی در پایان ارزش و منفعت حاصل از یک صورت‌بندی خوب را مبتنی بر سازماندهی پرسش‌ها دانست که هر چند ساده باشد می‌تواند استدلال را جلو ببرد.