لزوم ارائه گزارش تفسیری مدیریت بررسی شد

به گزارش اقتصاد آنلاین، در راستای تغییر رویه‌های توقف و بازگشایی، دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکتهای ثبت شده نزد سازمان نیز دست خوش تغییر قرار گرفت. براساس بند 1 مادۀ 7 این دستورالعمل، ناشران پذیرفته شده ملزمند تا همراه صورت‌های مالی، گزارش تفسیری مدیریت نیز ارائه دهند. میثم حامدی، مدیر گروه بازارها و ابزارهای مالی مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، در این خصوص توضیحاتی را به سنا ارائه کرده است.

چرا گزارش تفسیری مدیریت؟

پیش از پرداختن به گزارش تفسیری مدیریت، باید ماهیت تغییرات ایجاد شده در بازار و اینکه چرا از گزارش تفسیری مدیریت استفاده شد، روشن و مشخص شود. در اواخر آبان سال 1395، به دلیل تقاضای عمومی فعالان و سرمایه‌گذاران مبنی بر کاهش توقف نمادها و مطالبۀ جدی مبنی بر تقویت نقدشوندگی بازار، هیئت مدیرۀ سازمان وظیفۀ بررسی وضعیت توقف نمادها در بازار و همچنین بررسی رویه‌های توقف و بازگشایی نماد در دیگر کشورها را بر عهدۀ مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی گذاشت. طی تهیۀ گزارش‌ ابتدایی، مشخص شد که غالب توقف‌‌ها، به دلیل تعدیل گزارش پیش‌بینی سود بوده و همچنین کشورهای دیگر رویه‌های مشخص و مدونی برای توقف نماد به‌صورت کوتاه مدت و بلند مدت، و همچنین تعلیق نماد در اختیار دارند. با ارائۀ گزارش اولی به هیئت مدیرۀ سازمان، دو خط فکری پیگیری شد: 1- آیا در کشورهای دیگر، ارائۀ گزارش پیش‌بینی سود الزامی است؟ 2- رویه‌های توقف و بازگشایی دیگر کشورها چگونه است؟

درخصوص گزارش پیش‌بینی سود، طی بررسی‌های به عمل آمده مشخص شد که غالب کشورها، نه تنها الزامی برای پیش‌بینی سود ندارند بلکه حتی در برخی، ارائۀ سود پیش‌بینی شده منع شده است. در کنار مطالعات بین‌الملل، انحراف سود پیش‌بینی شده در ابتدای سال مالی با سود محقق شده و همچنین تعدیل مکرر پیش‌بینی سود از جانب شرکت ها، سازمان را به این نتیجه رساند که نه تنها گزارش پیش‌بینی سود ابزاری جهت تحلیل شرکت نیست بلکه ممکن است به‌عنوان ابزاری برای دستکاری بازار نیز مورد سوء استفاده قرار گیرد. نتایج این مطالعات در نشستی با فعالان بازار نیز مورد بررسی قرار گرفت و نظرات ایشان دربارۀ حذف گزارش پیش‌بینی سود اخذ شد. در نهایت، اواخر آذر 95، پیشنهاد حذف مادۀ 16 دستورالعمل اجرایی نحوۀ انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران و بند 2 مادۀ 11 دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در فرابورس ایران، همراه با تغییرات اساسی مصادیق اطلاعات با اهمیت و نحوۀ گزارشگری آن، به هیئت مدیرۀ سازمان ارائه شد. با در نظر گرفتن این نکته که گزارش پیش‌بینی سود مورد توجه بازار است، مقرر شد مطالعات دیگری برای دستیابی به جایگزین‌های این گزارش نیز صورت گیرد. بررسی‌های گسترده‌ای در میان انواع کشورهای مختلف، از کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه و کشورهایی که بازاری حدوداً مشابه بازار کشور داشتند، برای یافتن جایگزینی برای گزارش پیش‌بینی سود صورت گرفت. در میان این بررسی‌ها، مشخص شد تمامی ناشران پذیرفته شده در غالب کشورها، همراه با صورت‌های مالی گزارشی ارائه می‌کنند که مدیریت شرکت از طریق این گزارش تلاش می کند تا سهامداران فعلی و سرمایه‌گذاران را نسبت به وضعیت گذشته، جاری و آیندۀ شرکت مطلع سازند. در کشورهای آمریکایی (مانند ایالات متحده و کانادا) از این گزارش به‌عنوان گزارش بحث و تجزیه و تحلیل مدیر یا (MD A) Management Discussion Analysis ، غالب کشورهای اروپایی به‌عنوان تفسیر مدیریت (MC) Management Commentary ، در کشور انگلیس از آن به گزارش بررسی وضعیت مالی و عملیاتی (OFR) Operating and Financial Review و در آلمان با عنوان گزارش مدیران Management Reporting یاد می‌شود. بررسی‌های بیشتر نشان داد که هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASB) نیز با جمع‌بندی رویه‌های غالب کشورهایی که از این گزارش استفاده می‌کردند ذیل یک گزارش واحد، از آن به‌عنوان گزارش تفسیری مدیریت یاد کرده است. مطالعات بیشتر سازمان را به این نتیجه رساند که گزارش تفسیری مدیریت قابلیت جایگزینی با گزارش پیش‌بینی سود را دارد. لذا به منظور جلوگیری از بروز خلأ اطلاعاتی، گزارش تفسیری مدیریت که همراه صورت‌های مالی ارائه می‌شود، در دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان، الزامی شد.

گزارش تفسیری مدیریت چیست؟

چرا صورت‌های مالی تمام اطلاعات مورد نیاز استفاده‌کنندگان برای تصمیم‌گیری را فراهم نمی‌آورند؟ چون صورت‌های مالی عمدتاً بیانگر آثار مالی رویدادهای گذشته است و معیارهای غیرمالی عملکرد، یا چشم‌اندازها و برنامه‌های آتی در آن جایی ندارند. گزارش تفسیری مدیریت یک گزارش توصیفی است که صرف نظر از ارائۀ اعداد و ارقام، زمینه‌ای را برای تفسیر وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان‌های نقدی واحد تجاری ایجاد می‌کند. گزارش تفسیری مدیریت این فرصت را برای مدیریت شرکت فراهم می‌آورد تا به تشریح اهداف و راهبردهای خود جهت دست‌یابی به آن اهداف بپردازد. در مجموع، گزارش تفسیری مدیریت را می‌توان داستان روایت‌گونۀ عملکرد شرکت در دوره‌های گذشته و همچنین برنامه‌های آتی شرکت جهت ایجاد تغییر در نظر گرفت. براساس شرح نهادهای بین‌المللی، گزارش تفسیری مدیریت، عنصر مهمی در اطلاع‌رسانی به بازار سرمایه و همچنین مکمل و متمم صورت‌های مالی محسوب می‌شود. می‌توان موارد زیر را به‌عنوان کاربردهای گزارش تفسیری مدیریت معرفی کرد:

- کمک به درک اطلاعات گزارش شده در صورت‌های مالی؛

- بحث و تحلیل اثرات جاری و احتمالی روندها و ریسک‌ها بر شرکت و صورت‌های مالی آن؛

- ارائۀ اطلاعاتی درباره کیفیت و تنوع درآمدها و جریانات نقدی شرکت؛

- ابزاری برای مدیران برای تفسیر رخدادهای به وقوع پیوسته در شرکت و اثرات آن بر عملکرد شرکت؛

- ارائه اطلاعاتی درباره نتایج عملکرد، وضعیت مالی، چشم‌انداز آتی و اخبار خوب و بد پیرامون شرکت؛

- قرار دادن اطلاعات بیشتری از کسب و کار شرکت در اختیار عموم سرمایه‌گذاران، صرف‌نظر از اعداد و ارقام موجود در صورت‌های مالی.

گزارش تفسیری مدیریت، باید دربرگیرندۀ پنج عنصر اصلی ذیل باشد:

.1 ماهیت کسب و کار؛

.2 اهداف مدیریت و راهبردهای مدیریت برای دستیابی به آن اهداف؛

.3 مهمترین منابع، ریسک‌ها و روابط؛

.4 نتایج عملیات و چشم‌اندازها؛ و

.5 مهمترین معیارها و شاخص‌های عملکرد که مدیریت از آنها برای ارزیابی عملکرد واحد تجاری در مقایسه با اهداف اعلام شده استفاده می کند.

به منظور ادراک هر چه بیشتر گزارش تفسیری مدیریت و اقلامی که ناشر باید در این گزارش بدان بپردازد، طی جلسات متعددی در سازمان، تیمی متشکل از مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، ادارۀ نظارت بر ناشران بورسی، ادارۀ نظارت بر ناشران فرابورسی و ادارۀ حسابرسی و گزارشگری مالی، اقدام به تهیۀ دو راهنما با عنوان «ضوابط تهیۀ گزارش تفسیری مدیریت» و «راهنمای بکارگیری ضوابط گزارش تفسیری مدیریت» کرد که هر دو مورد روی سایت سازمان بورس و اوراق بهادار در قسمت ضوابط گزارشگری مالی و صورت‌های مالی نمونه (ادارۀ حسابرسی و گزارشگری مالی) با عنوان «ابلاغیه ضوابط تهیه گزارش تفسیری مدیریت و راهنمای بکارگیری آن و رهنمود نحوه اظهارنظر حسابرس مستقل نسبت به گزارش تفسیری مدیریت طبق استاندارد بین‌المللی حسابرسی 720» بارگذاری شده است.

جملات آینده‌نگر: نقطۀ عطف جایگزینی گزارش تفسیری مدیریت با گزارش پیش‌بینی سود

تمام گزارش‌های تفسیری مدیریت که در سطح جهان تولید می‌شوند در برگیرندۀ جملاتی است که از آن به جملات آینده‌نگر (Forward Looking Statement) یاد می‌شود. اطلاعات یا جملات آینده‌نگر، به اطلاعاتی اطلاق می‌شود که بار معنایی آتی دارند. این اطلاعات، شامل اطلاعاتی دربارۀ آینده (به طور مثال، اطلاعاتی درباره چشم‌اندازها و برنامه‌ها) است که ممکن است بعدها به عنوان اطلاعات تاریخی (نتایج واقعی) ارائه شوند. جملات آینده‌نگر پیش‌بینی محسوب نمی‌شوند اما به مدیر اجازه می‌دهد تا باورها و انتظارات خود را از عوامل اثرگذار بر عملکرد شرکت، همراه با ارائۀ مفروضات و پیش‌فرض‌ها به سهامداران و سرمایه‌گذاران ارائه دهد. لازم به یادآوری است که مدیر نمی‌تواند صرفاً چشم‌اندازی مثبت و بدون پشتوانه به سهامداران ارائه کند بلکه باید به‌صورت تحلیلی و با استفاده از منابع دقیق و متقن از جملات آینده‌نگر استفاده کند. چنانچه اطلاعات آینده‌نگر را بدون پشتوانه ارائه کند، این اقدام می‌تواند به‌عنوان دستکاری بازار مورد مجازات قرار گیرد. در گزارش تفسیری مدیریت، مدیر می‌تواند تغییر در مفروضات خود را هر سه ماه یکبار از طریق گزارش‌های دوره‌ای بیان کند یا درصورتی که تغییر در آن اثر با اهمیتی بر عملکرد شرکت دارد، ذیل افشای اطلاعات با اهمیت، تغییرات حاصل را به اطلاع سهامداران و سرمایه‌گذاران رساند. مدیر باید توضیح دهد که چرا و چگونه عملکرد واحد تجاری، کمتر، بیشتر و یا معادل موارد افشای آینده‌نگر در گزارش تفسیری مدیریت در دوره قبل بوده است. به طور مثال، در صورتیکه مدیر، اهدافی را در دوره‌های گزارشگری قبل اعلام کرده باشد، باید عملکرد واقعی شرکت در دوره گزارشگری جاری را گزارش و انحرافات مهم از اهداف تعیین شده قبلی و همچنین پیامدهای این انحرافات در خصوص انتظارات مدیر را تشریح کند.

براساس آنچه ذکر شد، می‌توان گزارش تفسیری مدیریت را جایگزین مناسبی برای گزارش پیش‌بینی سود مد نظر قرار داد.

آیا با حذف گزارش پیش‌بینی سود، از میزان اطلاعات ارائه شده به سهامداران و سرمایه‌گذاران کاسته می‌شود؟

ممکن است برخی در بازار تشکیک کنند که با حذف گزارش پیش‌بینی سود، اطلاعات کمتری در اختیار سهامداران گذاشته می‌شود. در پاسخ به این موضوع باید پرسید، پیش‌بینی سودی که دائماً دستخوش تعدیل است و به درستی برآورد نمی‌شود، حاوی چه اطلاعاتی است و حذف آن چه اطلاعاتی را از بازار حذف می‌کند؟ باور ما بر این است که در صورت درست اجرا شدن و تلاش همه جانبه در جهت ارائۀ گزارش تفسیری مدیریت، نه تنها این گزارش جایگزین مناسبی برای گزارش پیش‌بینی سود خواهد بود بلکه اطلاعات کاربردی بیشتری را در اختیار سهامداران و سرمایه‌گذاران قرار خواهد داد. لازم به یادآوری است که این گزارش مرتبط با صورت‌های مالی است و ادراک عموم نسبت به صورت‌های مالی را نیز افزایش خواهد داد. از این پس می‌توان شاهد آن بود که صورت‌های مالی مورد توجه بیشتری قرار گیرد و همچنین مدیر شرکت نیز به مراتب بهتر قضاوت شود. در این میان نباید از مقایسۀ گزارش‌های تفسیری مدیریت شرکت‌های مشابه غافل بود و ارائۀ گزارش دقیق و کامل باید به مطالبۀ عمومی سهامداران از مدیران شرکت تبدیل شود.

آیا بازار سرمایۀ کشور قدرت تحلیل و همچنین گزارشگری مالی تا این حد را دارد؟

گرچه در این مورد نیز میان فعالان بازار تشکیکی وجود دارد، اما باید در وهلۀ اول همگان از خود سؤال کنند که بازار سرمایۀ کشور، مشابه کدام یک از دیگر کشورها است؟ باید از خود پرسید چرا در غالب کشورهای همسایه، الزامی بر ارائۀ گزارش پیش‌بینی وجود ندارد، اما تمامی شرکت‌ها در این کشورها ملزم به ارائۀ گزارش تفسیری مدیریت هستند؟ آیا تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران فعلی بازار نسبت به فعالین دیگر کشورها، از دانش کمتری برخوردارند؟ آمارهای مربوط به سواد مالی، چنین موضوعی را اثبات نمی‌کند. باوری که در سازمان بورس و اوراق بهادار وجود دارد این است که هم فعالین، هم سهامداران و هم شرکت‌ها از توانایی لازم برای تحلیل‌های نسبی برخوردارند و انجام چنین اقداماتی می‌تواند موجب تعمیق تحلیل میان اهالی بازار و همچنین ارتقای سطح سواد مالی شود.

با اضافه شدن گزارش تفسیری مدیریت به گزارش‌هایی که ناشران منتشر می‌کنند، امید می‌رود که سطح شفافیت و اطلاع‌رسانی در بازار سرمایه افزایش یابد. شفافیتی که تا پیش از این با بسته شدن نماد برای مدت‌های طولانی حاصل می‌شد، امروز با افشای مستقیم اطلاعا ت با اهمیت، کاهش زمان توقف نمادها و همچنین ارائۀ گزارش تفسیری مدیریت حاصل خواهد شد.