پوست در دوران بارداری

خانم‌ها در دوران بارداری تغییرهای زیادی را تجربه می‌کنند که بعضی از آنها خوشایند هستند و بعضی دیگر شاید ناخوشایند و آزاردهنده. یکی از این تغییرها به حوزه پوست و مو مربوط می‌شود.

مشکلات پوستی که در این دوران سراغ خانم‌های باردار می‌آید، با اینکه گذراست، ممکن است نگرانشان ‌کند؛ از زیادشدن تعریق گرفته تا خشکی و خارش پوست مواردی هستند که با خواندن «بارداری و زایمان» این هفته، بیشتر با کم‌وکیف آنها و شیوه برخورد با آنها آشنا می‌شوید.

به طور کلی، تغییرات پوستی دوران بارداری دو نوع هستند؛ برخی از آنها ناشی از تغییرهای هورمونی و به‌دلیل ترشح هورمون از جفت‌ هستند که روی کل بدن و به ویژه روی پوست خانم‌ها اثر می‌گذارد. برخی از آنها هم فیزیکی هستند؛ یعنی در اثر حجیم‌شدن پوست، مخصوصا پوست شکم به ‌وجود می‌آید.

البته همه این تغییرها بعد از زایمان و خارج شدن جفت دوباره به حالت اولیه برمی‌گردد. این مطلب، شما را با جزییات این تغییرها و راهکارهای درمانی آنها آشنا می‌کند.

استریا از پیشگیری تا درمان

برای جلوگیری از ایجاد این بریدگی‌ها 2 کار باید انجام دهید؛ پیشگیری و درمان؛ پیشگیری را باید قبل از بارداری شروع کنید یعنی اگر قصد بارداری دارید، ورزش‌های ملایم شکمی را شروع کنید تا عضلات شکم تقویت و قوی شوند و بعد از بارداری، جنین در حال رشد، هر چقدر که می‌تواند به شکم فشار نیاورد و عضلات بتوانند جلوی فشار زیاد به شکم را بگیرند.

شکم خانم‌های ورزشکار، هم خیلی بزرگ نمی‌شود و هم به‌ندرت دچار بریدگی‌ می‌شود اما اگر عضلات شکم شل باشد، در دوران بارداری شکم بزرگ‌تر خواهد شد و بریدگی‌ها هم بیشتر و شدیدتر ایجاد می‌شوند. کرم‌های ضدبریدگی هم که تبلیغ می‌شوند و وجود دارند، واقعا ضدبریدگی نیستند.

این کرم‌ها و روغن‌های مختلف البته تا حدی خشکی پوست را جبران می‌کنند و تا حدی در پیشگیری از بروز بریدگی‌ها کمک‌کننده‌اند اما کافی نیستند؛ شاید تا حدی به کمتر ایجاد شدن بریدگی‌ها کمک کنند اما نمی‌توانند از بروز آنها جلوگیری کنند.

تغییرهای ناشی از ترشح هورمون جفت

افزایش آندروژن‌ها و کرکی شدن موها

با افزایش آندروژن‌ها یا هورمون‌های مردانه، موهایی که در بدن خانم حالت کرکی داشته‌اند در این دوران ضخیم و به موهای زائد تبدیل می‌شوند اما نگران نباشید؛ این حالت موقتی است و بعد از بارداری دوباره اوضاع موها به حالت قبل برمی‌گردد.

افزایش تعریق

این هورمون روی اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک اثر می‌گذارد و عرق در جاهایی که غدد عرق وجود دارد، زیاد می‌شود. این اتفاق در همه نمی‌افتد و به زمینه قبلی بستگی دارد اما در برخی خانم‌ها آزاردهنده می‌شود. در این صورت باید به متخصص پوست مراجعه کنید تا برایتان دارو تجویز شود.

اگر تعریقتان فقط مختصری بیشتر شده، استحمام روزانه، دوری از گرمای محیط و حمام‌نکردن با آب داغ، نخوردن ادویه‌ها و خوراکی‌های محرک کمکتان می‌کند و اوضاع را بهتر خواهد کرد.

تندتر شدن بوی عرق بدن

برخی از خانم‌ها می‌گویند عرقشان بدبو شده است. این خانم‌ها اگر بهداشت خوبی داشته باشند، هم تعریقشان زود برطرف می‌شود و هم متعفن نمی‌شود.

خیلی از خانم‌ها نمی‌دانند در این دوران که بیشتر عرق می‌کنند، باید دفعات استحمامشان را بیشتر کنند و لازم است روزی یکی‌دوبار مخصوصا کشاله ران و زیر بغلشان را که نوع عرقش فرق دارد، بشویند.

چون ما 2 نوع غدد عرق داریم؛ اندوکرین و اپوکرین. غدد اندوکرین در جاهای صاف مثل صورت، سینه و پشت هستند و غدد اپوکرین در چین‌ها قرار دارند؛ مثل زیر بغل و کشاله ران و دور نیپل‌ پستان‌ها.

این غده‌ها در بارداری خیلی زود دچار عفونت‌ می‌شود؛ یعنی میکروب‌های بی‌آزار که در پوست همه ما وجود دارد، وقتی عرق زیاد می‌شود، از حالت غیربیماری‌زا به حالت بیماری‌زا درمی‌آیند و تعفن و بدبویی ایجاد می‌کنند.

اگر شما هم دچار این مشکل هستید، باید نسبت به قبل از بارداری دفعات استحمامتان را بیشتر کنید؛ اگر یک روز در میان حمام می‌رفتید، هر روز استحمام کنید و اگر به حمام رفتن روزانه عادت داشتید، روزی 2 بار حمام بروید. علاوه بر این، اصلا با آب داغ دوش نگیرید چون محرک تعریق است. تغذیه مناسب هم خیلی مهم است.

غذاهایی مانند ادویه‌ها، کاری، فست‌فودها، ترشی و… باعث تحریک و تشدید تعریق می‌شوند. البته اگر احساس کردید در این نواحی علاوه بر بدبویی، ضایعه‌ دیگری ایجاد شده، به متخصص پوست مراجعه کنید تا معالجه را شروع کند.

پرپشت شدن موها

موی انسان 3 دوره زندگی دارد؛ آناژن یا رشد، کاتاژن یا استراحت و دوره تلوژن یا مرگ که موها در این دوره می‌ریزند.

در هر انسان موها 6 تا 8 هفته رشد می‌کنند، 6 تا 8 هفته استراحت دارند و طی 6 تا 8 هفته می‌میرند؛ اما در یک خانم باردار به‌دلیل تاثیر هورمون‌های جفت، دوران استراحت و مرگ مو طولانی می‌شود یعنی وقتی مو به مرحله کاتاژن می‌رسد، هورمون‌ها مانع ریختن آن می‌شوند بنابراین ممکن است در دوران بارداری احساس کنید موهایتان پرپشت شده و کم می‌ریزد.

شاید هم از این اتفاق خوشحال شوید اما این موضوع موقتی است و در عرض 4 تا 6 هفته بعد از ختم بارداری و دفع جفت، موهایی که نریخته‌اند، ناگهان می‌ریزند و دچار ریزش موی شدیدی می‌شوید که ممکن است وحشت‌زده‌تان کند اما نترسید، چون این ریزش طبیعی است و بدهکاری‌‌ای که طی آن 9 ماه داشته‌اید، باید یکباره‌ در مدت کوتاهی بپردازید و بعد از آن همه‌چیز به حالت طبیعی برمی‌گردد.

این ریزش به درمان جدی هم نیاز ندارد مگر اینکه تغذیه و رژیم غذایی مناسبی نداشته باشید. در این صورت ممکن است پزشک برایتان ویتامین‌ تجویز کند.

واریس‌ و برجسته‌شدن عروق اندام‌ها

معمولا در قسمت‌های تحت‌فشار بدن خانم‌های باردار مثل ساق‌پا، هم تاثیر هورمون‌ها و هم فشار جنین ممکن است ایجاد واریس کند.

وقتی شکم مادر کم‌کم بزرگ می‌شود، وریدی که خون پاها را به قلب می‌برد (اجوف تحتانی)، در اثر فشاری که جنین به قسمت زیر شکم می‌آورد، تنگ می‌شود و خون به پاها پس‌زده می‌شود.

اوایل ممکن است احساس کنید پاهایتان ورم کرده و بعد کم‌کم متوجه ‌شوید رگ‌های پایتان ضخیم و گشادشده و واریس به‌وجود آمده. ایجاد واریس هم به زمینه قبلی بستگی دارد و اگر کسی از قبل واریس خفیف داشته باشد، در دوران بارداری واریسش کاملا واضح می‌شود اما در کسانی که قبلا دچار نبوده‌اند، رگ‌ها فقط مختصری گشاد می‌شوند و بعد از ختم بارداری، بهبود می‌یابند.

واریس غیر از پا امکان دارد در دست‌ها، سینه و… هم ایجاد شود که بعد از بارداری بهبود می‌یابد. واریس‌ها معمولا ماه‌های سوم و چهارم که ترشح هورمون جفت زیاد می‌شود و جنین هم به‌تدریج بزرگ‌تر می‌شود، ایجاد می‌شوند و در ماه‌های هشتم و نهم به حداکثر می‌رسند.

حساسیت شدید پوست به آفتاب و ملاسما

در این 9 ماه زدن کرم ضدآفتاب و محافظت از نور آفتاب را جدی بگیرید، چون همان آفتابی که قبل از بارداری اثر چندانی روی پوستتان نداشته، در دوران بارداری در اندام‌‌هایی که در معرض آن قرار می‌گیرند می‌تواند اثر نامطلوبی بگذارد.

یادتان باشد هورمون‌های جفت از همان ماه‌های اول پوست شما را بسیار به آفتاب حساس کرده و اگر مراقب نباشید،

دچار لکه‌های تیره خیلی شدید می‌شوید که ملاسما (کلوآسما) یا لک‌بارداری نام دارد. البته خوشبختانه بیشتر لک‌های بارداری بعد از ختم بارداری، مخصوصا اگر از پوست در برابر آفتاب مراقبت کنید، بدون درمان جدی بهبود می‌یابند اما نه همه آنها؛ برخی از لک‌ها خودبه‌خود خوب نمی‌شود و اگر 3-2 ماه طول کشید و لک پوستتان از بین نرفت، باید به متخصص پوست مراجعه و درمان را شروع کنید.

خارش بارداری

در برخی خانم‌ها، هورمون‌های جفت باعث ایجاد دانه‌های قرمزی شبیه کهیر می‌شود که خارش دارند. این خانم‌ها به علت اینکه خون به‌دلیل فشار، خوب در رگ‌ها گردش نمی‌کند، دچار خشکی پوست هم می‌شوند. پس خارش هم به‌دلیل خشکی پوست است و هم تاثیر هورمون‌ها.

این خارش در برخی آزاردهنده است و در برخی خفیف و چون به مادر باردار خیلی نمی‌شود داروی خوراکی داد، اوایل سعی می‌کنیم با داروهای موضعی بی‌خطر خارش را درمان کنیم ولی اگر این داروها موثر نباشند، پزشک داروهای خوراکی بی‌ضرر هم تجویز می‌کند. البته استفاده از مرطوب‌کننده هم لازم است چون خشکی پوست، خارش را تشدید می‌کند.

یادتان باشد خارش بارداری از ماه هفتم شروع می‌شود و تا یک ماه بعد از بارداری ادامه پیدا می‌کند بنابراین اگر از ماه سوم خارش معمولی داشتید، آن را با خارش بارداری اشتباه نگیرید.

جوش‌ها و چربی ‌پوست

علت بروز جوش معمولا افزایش آندروژن در بدن است و از آنجا که در دوران بارداری به علت تاثیر هورمون‌های جفت، میزان ترشح آندروژن بیشتر می‌شود، هم موی زائد به‌وجود می‌آید، هم پوست چرب می‌شود و هم اگر مستعد باشید، جوش خواهید زد.

اگر قبلا جوش خفیف داشتید، در این ماه‌ها شدید‌تر می‌شود و اگر اصلا جوش نداشته‌اید، امکان دارد جوش خفیف بزنید. نگران نشوید چون معمولا بدون درمان موضعی هم امکان درمان وجود دارد و باید به متخصص پوست مراجعه کنید.

تغییرهای ناشی از فشار جنین

1. واریس بارداری و تورم:

بزرگ شدن شکم با فشار روی ورید اجوف تحتانی باعث واریس بارداری می‌شود که در آن فعالیت دریچه‌های لانه کبوتری که باید خون را بالا و به طرف قلب ببرند، کمتر و خون به طرف پایین پس زده می‌شود بنابراین هم بدن خانم‌ ورم می‌کند و هم دچار واریس می‌شود.

البته تغییرهای کلیوی و قلبی هم می‌تواند باعث ورم شود بنابراین اگر ورمتان زیاد بود و بعد از اینکه اندام متورم را فشار دادید، گود افتاد و جای انگشت روی آن ماند، حتما به متخصص زنان اطلاع دهید و به متخصص کلیه هم مراجعه کنید و آن را به حساب تغییرهای طبیعی بارداری نگذارید.

2. بریدگی‌های پوست (استریا):

الیاف کلاژن و الاستین پوست اندا‌م‌هایی که بیشترین فشار و افزایش حجم را در مدت چند ماه دارند، مثل شکم، در اثر فشاری که وارد می‌شود، می‌برد و خط‌هایی قرمزرنگ و موازی روی پوست ایجاد می‌شود. این خط‌ها بیشتر از همه در شکم به‌دلیل وجود جنین، بعد از آن پستان‌ها که به‌دلیل فعالیت‌ غدد شیری افزایش حجم دارند و بعد بازوها و ران‌ها که در اثر احتباس آب دچار چاقی کاذب و موقت می‌شوند، دیده می‌شود.

این موضوع هم به استعداد ارثی بستگی دارد. اگر خانم‌های هم خون شما هنگام بارداری یا پس از هرگونه افزایش وزن دچار بریدگی پوست شده‌اند، شما هم به احتمال زیاد دچار این تخریب الیاف کلاژن و الاستین که خود را به صورت بریدگی‌های موازی نشان می‌دهد، خواهید شد مخصوصا روی شکم.

اگر این بریدگی‌ها خفیف باشد، بعد از زایمان بهبود پیدا می‌کند ولی اگر شدید باشد، امکان دارد باقی بماند. اما راه‌حل چیست؟ اقدام به موقع؛ یعنی تا زمانی که قرمزی بریدگی‌ها دیده می‌شود یعنی طی 4-3 ماه بعد از ایجاد آنها، هم با کرم‌ و هم لیزر می‌توان آنها را درمان و پوست را مثل روز اول کرد چون این قرمزی نشان می‌دهد در این قسمت پوست، حیات و گردش خون وجود دارد بنابراین امکان ترمیم الیاف‌های خرد شده وجود دارد.

اگر بعد از بارداری زود برای درمان آنها مراجعه نکنید و قرمزی محو شود و بریدگی‌ها کاملا به رنگ سفید دربیایند، یعنی بافتشان مرده و بافت مرده نه به کرم جواب می‌دهد، نه لیزر و نه هیچ درمان دیگری.

دکتر حسین طباطبایی / متخصص پوست و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران