داریوش شایگان، در جستجوی فضاهای گمشده و هویت چهل تکه ی اندیشه

داریوش شایگان ابر مردی که ماه ها به سبب سکته ی مغزی در بیمارستان به حالت کما بستری بود، صبح روز ۲ فروردین ۹۷ در آستانه ی سال نوی خورشیدی به ابدیت پیوست. او متولد بهمن ماه سال ۱۳۱۳ در تهران از پدری ایرانی و مادری گرجی (از اهالی گرجستان) است. زنده یاد شایگان در تهران به مدرسه ی کاتولیک سن‌لویی که دروسش به زبان فرانسه تدریس می‌شد رفت و بعد از آن برای تحصیل به خارج از کشور رفت و با اخذ درجه دکترا در رشته ی هندشناسی در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت و به تحقیقات خود پیرامون ادیان به‌ ویژه ادیان هندی ادامه داد که حاصل آن کتابی دو جلدی بود به نام ادیان و مکتب‌ های فلسفی هند که از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد.

زنده یاد داریوش شایگان که بنیانگذار مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها در ایران پیش از انقلاب بوده است، در سال ۱۹۷۷ میلادی کنفرانس بین المللی «گفتگوی تمدن‌ها» را برگزار کرد. مفهومی که بعدها توسط محمد خاتمی، رئیس جمهوری پیشین ایران نیز در مجامع بین‌المللی استفاده شد. شایگان در فرانسه با کتاب‌های خود در فلسفه و عرفان شناخته شده است. او که با “هنری کربن” ایران‌شناس، اسلام شناس و شیعه شناس فرانسوی و اولین مترجم آثار “مارتین هایدگر” به زبان فرانسه روابط نزدیکی داشت، کتابی نیز درباره ی او به زبان فرانسه منتشر کرد. او در سال ۲۰۰۴ برای نوشتن رمان “سرزمین سراب‌ ها” موفق به دریافت جایزه ی آدلف از موسسه ی نویسندگان فرانسه شد. هم چنین سال ۱۳۹۵ نشان عالی دولت فرانسه در سفارت این کشور به شایگان اعطا شد؛ نشانی که پیش از این هنرمندانی چون لیلا حاتمی، ایرج ناظری، محمدرضا شجریان، عباس کیارستمی و پری صابری و … آن را دریافت کرده بودند. این مترجم توانا که شهرت و اعتباری فراتر از مرزهای ایران دارد در سال ۱۳۸۰ نیز نشان شوالیه را دریافت کرد.

او درباره ی دشواری استفاده از دو زبان گفته است:

«از آنجا که من هم به فارسی و هم به فرانسه می‌ نویسم، می‌ دانم که برای گذر از یک زبان به زبان دیگر باید مقام‌ هایم را عوض کنم، باید کلید دیگری به کار گیرم، کوک تفکرم را بر هم زنم و آن را بنا بر گام کلیدهای نوشتن و حساسیت تازه‌ ای کوک کنم.»

کتاب “زیر آسمان‌ های جهان” گفتگوی بلند رامین جهانبگلو با داریوش شایگان درباره ی سیر تفکر این فیلسوف و نگاهی به زندگی و آثارش است، در سال ۱۳۸۷ به همت انتشارات فرزان روز در ایران منتشر شد. کتاب های تصوف و هندوئیسم (آیین هندو و عرفان اسلامی بر مبنای کتاب مجمع البحرین نوشته دارا شکوه ترجمه به فارسی توسط جمشید ارجمند)، افسون زدگی جدید، هویت چهل تکه و تفکر سیار، بت‌ های ذهنی و خاطره‌ های ازلی، انقلاب دینی چیست، آمیزش افق‌ها، سرزمین سراب ها، بینش اساطیری، پنج اقلیم حضور، در جستجوی فضا های گمشده، نگاه شکسته، جنون هشیاری، آسیا در برابر غرب (که از کتاب های بسیار مهم در حوزه ی اندیشه معاصر ایرانی است) و فانوس جادویی زمان (درباره ی زندگی و آثار مارسل پروست) از دیگر آثار منتشر شده از داریوش شایگان در ایران است. او در مقدمه ی این کتاب این چنین می نویسد: «علاقه ی من به پروست به دوران تحصیلم در ژنو باز می‌ گردد؛ آن زمان ژان روسه، یکی از نمایندگان مکتب ژنو، کلاسی برگزار کرده بود پیرامون بررسی و تحلیل آثار پروست و من نیز در این کلاس‌ ها حضور داشتم … این چنین بود که درصدد مطالعه آثار او برآمدم».

جالب است در این جا اشاره ای هم به نظر استاد درباره ی مرگ داشته باشیم، او در این باره این چنین می نویسد: «من هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شوم فکر می‌کنم چرا زنده‌ام؟ و فکر می کنم این یک معجزه است که دوباره بیدار شده‌ام. فکر می کنم زندگی من پر و کامل بوده و من دیگر از دنیا طلب ندارم و هرچه را می‌خواستم گرفته‌ام، می‌دانم که خیلی‌ها از زندگی و دنیا طلبکارند، از آن کینه دارند و دلخورند … این بیماری در روشنفکران زیاد است. اما من خوشبختانه به آن مبتلا نیستم. هرچه جلوتر می‌روید خیابان پشت سر طولانی‌تر می‌شود و خیابان روبه‌رو کوتاه‌تر. به‌جایی می‌رسید که در مقابل تان فقط یک افق وجود دارد. خیابان به انتها می‌رسد و پشت سرش یک خیابان دور و دراز است. من هم به جایی رسیده‌ام که روبرویم دیگر خیابانی نیست. پشت سرم خیابان طویلی است اما روبرویم دیگر راهی نیست.»