شناسایی اجزای زیست بوم نوآوری و طراحی برنامه عملیاتی برای دانشگاه ها

تهران- ایرنا- معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اهمیت توسعه زیست بوم نوآوری گفت: اجزای این زیست بوم را شناسایی و برنامه عملیاتی دانشگاه ها برای رسیدن به آن را طراحی کرده ایم.

دکتر مسعود برومند که 20 آبان 96 مسئولیت معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را برعهده گرفت و سابقه بیش از یک دهه ای در مسئولیت های اجرایی در کنار فعالیت های دانشگاهی، آموزشی و پژوهشی دارد؛ در مصاحبه ای اختصاصی و تفصیلی با ایرنا از دغدغه های خود برای توسعه زیست بوم نواوری، حل چالش های ملی و همراهی دانشگاه ها با معضلات استانی، طراحی برنامه عملیاتی برای رسیدن به زیست بوم نوآوری، تلاش برای جلوگیری از بدرفتاری علمی و افزایش بودجه پژوهشی دانشگاه ها سخن گفت و مسیر رسیدن به دانشگاه های نسل سوم را با توجه به اهمیت و توسعه پژوهش تشریح کرد؛ این گفت وگو در دو بخش منتشر می شود. بخش نخست مصاحبه روز شنبه منتشر شد.

***ریشه تجاری سازی در توسعه علم است
ایرنا: مجموعه دولت بر ایفای نقش دانشگاه ها در رفع چالش های عمده کشور تاکید دارد؛ ولی به نظر می رسد پژوهشگرانی که روی چالش های عمده کار می کنند با استقبال سازمان ها و وزارت خانه های مسئول برای تجاری سازی نواوری ها روبرو نیستند، ضمن اینکه کار کردن دانشگاه ها روی این حوزه ها باعث می شود از حرکت در مرزهای دانش باز بمانند.
دکتر برومند: در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دو ماموریت کلان داریم؛ ماموریت اول پشتیبانی از زیست بوم نوآوری است که در این زیست بوم تحقیقات پایه نقش اساسی ایفا می کند. معتقد نیستم هر از چند گاه یک کار را درست بدانیم و بعد نادرست؛ مثلا 25 سال قبل به پژوهش اهمیت نمی دادیم، بعد آن را مهم دانستیم و تعداد مقالات افزایش یافت ولی امروز بگوییم پژوهش لازم نیست. ریشه تجاری سازی در توسعه علم است، هر کدام از این فعالیت ها جایگاه خود را دارند و باید انجام شوند.

ایرنا: البته جایی هم متناقض می شوند...
برومند: مثلا کجا؟
ایرنا: در مواردی اگر دانشگاه ها روی پژوهش های کاربردی کار کنند از پژوهش های بنیادی جا می مانند و رتبه علمی دانشگاه ها پایین می آید؛ زیرا تعداد مقالات علمی- پژوهشی کم می شود و این مقالات معمولا از پژوهش های بنیادی ناشی می شود.

*** آیین نامه های ارتقای اعضای هیات علمی باید از توسعه فناوری حمایت کند
دکتر برومند: می توان پژوهش کاربردی داشت و از آن محصولات جانبی هم تولید کرد؛ معمولا مقالات علمی که از کارهای کاربردی سطح بالا خارج می شود، استنادات زیاد دریافت می کنند و از نظر کیفیت خوب هستند. این امر به سیاست ها برمی گردد. اگر سیاست در توسعه فناوری و تجاری سازی است، مکانیزم ها و آیین نامه های ارتقای اعضای هیات علمی باید آن را پشتیبانی کند. اگر اینطور نباشد و فقط از فعالیت های علمی پشتیبانی می کند، توسعه فناوری شکل نمی گیرد یا اگر برعکس آن عمل کند. آیین نامه ها باید از هر دو مورد پشتیبانی کنند که ما در این حوزه در وزارت علوم نقص داریم و این نواقص باید رفع شود.
اما باید توجه داشت یک ماموریت کلان دانشگاه ها توسعه مرزهای دانش، فناوری و رساندن آن به تجاری سازی و ایجاد اشتغال و کارافرینی است و ماموریت دوم اینکه همه فناوری ها باید در راستای رفاه اجتماعی به کار گرفته شود. اما چه تفاوتی بین ماموریت دوم یعنی حل چالش های ملی کشور با ماموریت اول یعنی توسعه زیست بوم نوآوری وجود دارد؟
ماموریت دوم پیچیدگی خاصی دارد؛ اولا چالش های ملی معمولا چالش هایی است که در حوزه های متفاوت دستگاهی قرار می گیرد و فناوری ها و دانش مورد نیاز آن از رشته های مختلف علمی است و کنار هم آوردن اینها ساده نیست؛ مانند مشکل ریزگرد یا آلودگی هوا. رفع این چالش ها وظیفه تعداد قابل توجهی از دستگاه ها است و هر چه تعداد دستگاه بیشتر می شود دشوارتر می شود؛ زیرا به سطح بیشتری از همکاری گروهی نیاز دارد، سازوکار آن با سطح قبلی فرق می کند و تابع سیستم های مدیریت پروژه های بزرگ است.

***برای حل چالش های ملی باید دستگاه های مختلف حضور داشته باشند
ایرنا: پس در این صورت باید به محققان دانشگاهی بگوییم روی این چالش ها کار نکنند زیرا با دستگاه های مختلفی سروکار خواهند داشت و نتیجه گرفتن دشوار می شود...
دکتر برومند: نه اصلا اینطور نیست، وقتی حل چالش ملی مثل بحران آب را پیشرو دارید باید پروژه ای تعریف شود که از دستگاه ها و سازمان های مختلف و دانشگاه ها و وزارت علوم در آن حضور دارند و هر روز برای آن برنامه ریزی می کنند و فناوری هایی توسعه یابد که برای رفع آن چالش ملی نیاز است. اگرچه چالش ملی تهدید است، اما فرصت و بازار برای فناوری های مورد نیاز ایجاد می کند. در ماموریت اول فناوری تولید می شود که باید منتظر مشتری آن بود ولی در ماموریت دوم مشتری وجود دارد و باعث می شود زیست بوم نواوری به کار گرفته شود و به آن کسب فناوری/technology push و ماموریت اول فشار فناوری/technology pull است.

*** شورای عالی عتف باید به چالش های ملی بپردازد
ایرنا: بنا بر این، وزارت علوم باید برای این چالش های ملی سازوکاری با حضور محققان و پژوهشگران تشکیل دهد تا واقعا به این مسائل بپردازد.
دکتر برومند: این وظیفه در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) است، جایی که همه دستگاه ها حضور دارند و بحث حل چالش های ملی را باید در کمیسیون های تخصصی آن به سرانجام برسانیم و پروژه هایی که جنبه چالش ملی ندارد در بخش هایی که در زیست بوم نواوری تعریف می شود، پیگیری کنیم.
بخش دیگری از چالش ها هم چالش های منطقه ای است که در استان ها شکل می گیرد. اینجا دانشگاه های معین باید خود را برای وارد شدن به این حوزه ها آماده کنند یعنی باید در کارگروه هایی که چالش های استانی مطرح می شود حضور پیدا کنند و مجموعه هایی مانند پارک های علم و فناوری، دانشگاه ها و پژوهشگاه ها به خوبی می توانند روی مشکلات استانی کار کنند.

*** برنامه عملیاتی زیست بوم نوآوری را طراحی کرده ایم
ایرنا: این ماموریت جدید دانشگاه ها خواهد بود؟
دکتر برومند: از زمان آغاز به کار تاکنون همه اجزای زیست بوم نواوری را شناسایی کرده ایم و به برنامه عملیاتی رسیده ایم و الان باید این برنامه را با دانشگاه ها مطرح کنیم. اولین مساله اشتغال و یکی از سیاست های مورد نظر این است که دانشگاه ها در جلسات و کارگروه های مهم استان ها شرکت کنند، باید در این جلسات مشکلات را شناسایی کرده و گروه برای حل مشکل تشکیل دهند؛ در صورتی که متخصصان لازم را در دانشگاه ندارند باید متخصصان را جذب کنند. برای موفقیت باید بجنگند و گروه سازی کنند.
دنیای امروز پژوهش، پژوهش هایی که می توانند مشکلات و چالش ها را حل کنند، از نوع تیمی است؛ نیازمند توسعه تفکر پژوهش های گروهی هستیم اگر به طور سنتی اینطور شکل گرفته که محققان و اساتید دانشگاه برای رضایت فردی و شخصی کار می کنند باید تبدیل به این تفکر شود که با هم کار و کیفیت را در اجرای فرایندهای پژوهشی و فرایند توسعه فناوری بر اساس استانداردهای بین المللی رعایت کنند. نیاز به گروه های پژوهشی داریم و بنابراین عناصر اول برنامه وزارتخانه تاکید بر گروه سازی است که اگر عضو هیات علمی بازنشسته شد یا برای فرصت مطالعاتی کشور را ترک کرد، تخصصی که ایجاد شده درون گروه ماندگار باشد و ادامه یابد.

***موازی کاری در زمینه علم و فناوری وجود دارد
ایرنا: در زمینه علم و فناوری دو نهاد مشخص وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وجود دارند، بعضی فعالیت های دو نهاد مانند طرح های کلان ملی و شبکه آزمایشگاه ها موازی کاری است، نظر شما چیست؟
دکتر برومند: اگر بخواهم صریح بگویم، بله این وجود دارد. اما بعضی موارد را به صورت فرصت هم می بینم، به هرحال در گذشته چالش هایی وجود داشته و تصمیم گرفته شده از چند وجه به آن پرداخته شود. اما اکنون در فضای همکاری هستیم و با معاونت علمی ارتباط زیادی داریم، فکر می کنم به تدریج تقسیم وظایف شکل می گیرد و به دلیل ماهیت و جایگاه سازمانی معاونت علمی باید بعضی فعالیت ها را به آنها واگذار کنیم زیرا بهتر می توانند عمل کنند. برای نمونه در بخش های ایجاد انگیزه یا ظرفیت و کشش نقص داریم و آنها می توانند فعالیت کنند، در عوض هر چه بتوانیم به زیست بوم نواوری کمک کنیم مفید است. بنابراین در حوزه های سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرا هم پوشانی داریم و ممکن است بخشی از منابع ما حتی تلف شود ولی فضای فعلی فضای همکاری و هماهنگی است و در این فضا تا چند سال دیگر در موقعیت بهتری خواهیم بود. هر فرایندی باید از یک جا هدایت شود، ولی در مجموع در معاونت علمی هم زحمت زیادی برای توسعه زیست بوم نواوری می کشند.

***جلوگیری از تخلف و بدرفتاری علمی با قانون فعلی ممکن است
ایرنا: در مورد قانون مقابله و پیشگیری از تقلب در تهیه اثار علمی، یک ماده نمی تواند مانع از همه بدرفتاری ها یا تخلف های علمی شود یا آنها را تحت تعقیب قرار دهد. آیا قصد تدوین لایحه جدید دارید؟ ضمن اینکه زیرساخت های فناوری اطلاعات هم در این زمینه در کشور کامل نیست.
برومند: نیازی به قانون جدیدی نیست، این قانون دو بند دارد یک بند در مورد پیشگیری و روش های آن و بند دیگر در مورد برخورد با تخلفات. برای اجرایی شدن بند پیشگیری که بسیار مهم است به آیین نامه اجرایی نیاز است و باید دقیق تهیه شود. یک پیش نویس اولیه تهیه شد که کافی نبود. پیش نویس دوم را تهیه کرده ایم که با همکاری دانشگاه ها شکل گرفته و جلساتی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی داریم تا آیین نامه با دقت نوشته شود، اختیارات بندهای این قانون به ما اجازه می دهد به خوبی مانع از تخلفات شویم.
تخلفات طیف دارند و در بحث تخلفات باید از ظرفیت های ایجاد شده با هر کدام از طیف ها به درستی برخورد کنیم، باید بخشی از سلامت کار را در فرایند ببینیم؛ نحوه اجرا طوری باشد که اشتباه رخ ندهد. برای نمونه سیستم های فناوری اطلاعات طوری باشد که از فعالیت های علمی اطلاع داشته باشیم، رعایت اصول مالکیت فکری دیده شود یا در مورد جمع آوری پایان نامه ها در یک مجموعه مانند ایرانداک باید نظر همه دانشگاه ها را جلب کنیم؛ زیرا حق مالکیتی نسبت به بروندادهای علمی خود دارند. در مورد این موضوع در جلساتی صحبت کردیم و در جلساتی دیگر با معاونان پژوهشی دانشگاه با مسئولان ایرانداک جلسه ای داشتیم، اگر دل نگرانی دانشگاه ها را رفع کنیم این امر محقق می شود.

***چانه زنی برای افزایش بودجه پژوهش
ایرنا: بودجه پژوهش با وجود تاکیدهای بسیار همچنان روی نیم درصد تولید ناخالص داخلی است، برای سال 98 چه تصمیمی دارید؟
برومند: اگر برای دولت امکان داشت میزان بودجه پژوهش را بالاتر در نظر بگیرد این کار را می کرد؛ ولی فکر می کنم برای جاهایی باید درخواست افزایش بودجه را برای سال آینده بخواهیم و نشان دهیم فرایندهای اجرایی به دقت و خوبی انجام و بودجه پژوهشی در راستای درست هزینه می شود. تلاش ما در سال 97 برای بالابردن این باور در همه مسئولان است که به پژوهش اعتماد کنند؛ زیرا برای حل چالش های ملی و ایجاد رفاه عمومی در کشور راهی غیر از توسعه فناوری نیست. اما هم ما باید این باور را ایجاد کنیم و هم این زمینه برای دولت ایجاد شود که این شرایط را فراهم کند بعضی دانشگاه ها شرایط خوب بودجه ای ندارند و شرایط سختی را طی می کنند. با برنامه ریزی بهتر این باور هست که برای سال 98 بودجه را بیشتر از گذشته بالا ببریم؛ ولی موفقیت در گرو این است که نشان دهیم پژوهش نقش موثری در رفع مشکلات کشور ایفا می کند.
علمی**9157
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با کانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me