نخستین بازار آتی زعفران در جهان

جذابیت‌های تولید این کالا در بازار داخلی و سهم ۹۰ درصدی ایران از تولید کل زعفران جهان و صادرات محور بودن این کالا در کنار وجود بازار فیزیکی هدفمند و کاربردهای مختلف زعفران موجب شد تا نیاز یک بازار منسجم بیش از پیش برجسته شود که با راه‌اندازی بازار آتی زعفران می‌توان شفافیت قیمتی برجسته‌ای را برای بخش‌های مختلف تولیدی و تجاری این کالا به همراه آورد. افتتاح معاملات آتی زعفران در روز گذشته با حضور دکتر محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، دکتر مهرفرد معاون وزیر جهاد کشاورزی، دکتر شاپور محمدی رئیس سازمان بورس، دکتر حامد سلطانی‌نژاد مدیرعامل بورس ایران و دکتر علی حسینی مدیرعامل بورس انرژی آغاز به کار کرد.

در ابتدای این جلسه دکتر شاپور محمدی ضمن خوشبینی به استمرار عرضه زعفران با پیش‌فرض حمایت وزارت جهاد کشاورزی از این سازوکار عنوان کرد: بورس کالای ایران به دلیل تنوع محصولات در دنیا بی‌نظیر است. وی در ادامه به گستردگی محصولات مخصوصا در حوزه کشاورزی مجددا تاکید کرد و گفت: با توجه به سابقه قراردادهای آتی در معاملات محصولات کشاورزی می‌توان به مدیریت ریسک، تسهیل فرآیند کشف نرخ، تسهیل معامله فیزیکی، توسعه بازار و افزایش شفافیت معاملات در چارچوب قراردادهای آتی خوش‌بین بود. وی در ادامه به تجربه برخی از کشورها درخصوص برخی از کالاهای خاص اشاره کرد و عنوان داشت: آن دسته از محصولات کشاورزی که در بازارهای کشورهای مختلف مورد معامله قرار می‌گیرند با توجه به اهمیت آنها به ‌شدت مورد توجه بازارهای رسمی قرار گرفته و در کشورهایی همچون هند، چین، آفریقای جنوبی و مالزی شاهد راه‌اندازی گسترده قراردادهای آتی هستیم.

در ادامه این نشست دکتر ناصرپور مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالا به معرفی سازوکار معاملات آتی زعفران در بورس کالا پرداخت. وی عنوان کرد: هم‌اکنون ساعت معاملاتی در بازار آتی بین ۱۲:۳۰ تا ۱۵:۳۰ در حال معامله است و در صورت وجود تمایل معامله‌گران محدودیتی در برابر گسترش ساعت‌های معاملاتی وجود ندارد. همچنین در روز گذشته در این ساعت معاملاتی شاهد دادوستد هزار و ۲۷ قرارداد آتی زعفران بودیم که نشان می‌دهد تنها در روز ابتدایی معاملات نزدیک به ۱۰۳ کیلوگرم انواع زعفران مورد معامله قرار گرفته است. در ادامه این مراسم علی‌اکبر مهرفرد معاون بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی به ارائه آمارهایی از حجم تولید زعفران در سال ۹۶ پرداخت و گفت: حجم تولید زعفران در کشور ۳۳۶ تن بود که از این رقم ۲۳۶ تن صادر شده است. اکثریت قریب به اتفاق سطح زیر کشت این محصول در دو استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی قرار دارد و می‌توان گفت که سطح زیر کشت این محصول در ایران رقمی نزدیک به ۱۰۵ هزار هکتار است. عملکرد میانگین هر هکتار کشت زعفران ۳/۳ کیلوگرم است اما در برآوردها و پیش‌بینی‌ها دورنمای تولید هشت کیلوگرم در هر هکتار دیده می‌شود. زعفران اغلب در مناطق خشک و کم‌آب به عمل می‌آید، بنابراین در این مناطق بی‌رقیب است. به گفته وی از سوی دیگر محروم‌ترین مناطق کشور را می‌توان مناطق کشت زعفران به‌شمار آورد؛ بنابراین حمایت از تجارت زعفران و عادلانه‌شدن قیمت‌ها در ذات خود کمک به محرومیت‌زدایی است. وی در ادامه به آسیب‌های این صنعت و کشاورزی اشاره کرد و گفت: اغلب کشاورزان در حوزه زعفران تولید و معاملات خرد دارند که به‌عنوان یکی از آسیب‌ها در حوزه تجارت زعفران به‌شمار می‌رود. بنابراین نیاز به توسعه تشکل‌های کشاورزی در این خصوص برجسته است.

وی در ادامه به دو چالش اصلی در تجارت زعفران اشاره کرد و گفت: با توجه به خرد بودن تجارت کشاورزان شاهد هستیم که از نقدینگی کافی برخوردار نیستند، بنابراین به فروش سریع تولیدات خود در زمان برداشت مایل هستند و این شرایط باعث می‌شود که در زمان برداشت شاهد افت قیمت جدی باشیم. این وضعیت موجب شد که در سال گذشته دولت ۶۷ تن زعفران تولیدی در کشور را خریداری کند. چالش دوم رقابت منفی صادرکنندگان در خارج از کشور است که موجب شده انسجام کافی در عرضه‌های صادراتی این کالا به چشم نخورد. از سوی دیگر خریداران بزرگ خارجی به‌صورت مستقیم اقدام به انعقاد قرارداد با برخی کارگزاران و واسطه‌ها در بازار داخلی می‌کنند که موجب شده مدیریت خرید آنها از مسیر تجار خارجی به سمت بخش کشاورزی و افراد تولیدکننده متمایل شود. این شرایط به محدودتر شدن پتانسیل مانور تجار ایرانی در بازارهای صادراتی منجر خواهد شد. معاون وزیر جهاد کشاورزی به یکی دیگر از ویژگی‌های بازار آتی زعفران اشاره کرد و گفت: در معاملات زعفران در بورس کالا شاهد بودیم که در ابتدا بازار فیزیکی و معاملات نقدی آغاز شد و پس از آن معاملات آتی زعفران راه‌اندازی شده است. این شرایط می‌تواند پتانسیل کشف نرخ و توانمندی بازار آتی زعفران را افزایش دهد.

وی همچنین به نیاز به عرضه زعفران در سایر بورس‌های بین‌المللی یا به نیاز به راه‌اندازی بورس بین‌المللی زعفران در بستر بورس کالای ایران اشاره کرد. در ادامه این نشست دکتر پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس آغاز به کار بازار آتی زعفران را تکمیل‌کننده تلاش‌های بخش کشاورزی به‌شمار آورد و شفافیت بیشتر، قیمت‌گذاری بهتر و تخفیف بهینه امکانات را از ویژگی‌های راه‌اندازی این بازار برشمرد. وی در ادامه درخصوص مشکلات پیش‌روی بازار عنوان کرد هم‌اکنون هم در بورس‌های کالایی و هم در بورس‌های اوراق بهادار نوسان قیمت ارز یکی از مشکلات اصلی بر سر راه معاملات است. وی در ادامه به معاملات زعفران در بورس کالا اشاره کرد و گفت: از حجم تولید زعفران عدد ناقابلی در بورس کالا تاکنون معامله شده است که شاید مشوق‌های موجود کافی نیست یا به الزامات بیشتری نیاز داریم. وی همچنین از اعلام آمادگی کمیسیون اقتصادی مجلس برای بازنگری در قوانین موجود خبر داد و عنوان کرد: نگاه مجلس و بازار سرمایه در یک سمت و سو قرار دارد. دکترپورابراهیمی در ادامه از تجربه صادرات کشورمان به روسیه مثال زد و گفت: هم‌اکنون یک برند لبنیات ایرانی با رویکرد صحیح تجاری توانسته است ۲۵ درصد از بازار روسیه را در اختیار بگیرد اگرچه در همین بازار درخصوص دو کالای پسته و خرما شاهد رقابت منفی تجار بوده‌ایم و موجب شده تا سهم بازار پیشین خود را نیز از دست بدهیم.

مدیرعامل بورس کالای ایران دیگر سخنران این مراسم بود. سلطانی‌نژاد در این مراسم با اشاره به وجود فعالان قابل توجه درخصوص قراردادهای آتی زعفران شامل زعفران کاران، خریداران محلی، عمده فروشان، صادرکنندگان، کارخانه‌های بسته‌بندی، واسطه‎ها، تعاونی‎های تولیدی‎، شرکت‎های تولید‌کننده مواد غذایی و نیز تولیدکنندگان مواد دارویی و گیاهی گفت: این موضوعات از موارد مهم برای انتخاب دارایی پایه در قراردادهای آتی است. در این میان، حجم قابل قبول معاملات در بازار نقدی دارایی مورد نظر و وجود مرجع قیمت نقدی معتبر برای دارایی پایه نیز از موارد دیگری است که در این رابطه می‌توان به آنها اشاره کرد.

سلطانی نژاد به پذیرش زعفران در بازار فیزیکی بورس کالا اشاره کرد و گفت: پذیرش این محصول حوزه کشاورزی در سال ۱۳۸۹ در بورس کالای ایران انجام شد و در سال ۹۵ شاهد معامله ۱۲ هزار گرم زعفران در بورس بودیم که این رقم در سال ۹۶ به ۱۲۱ هزار گرم افزایش یافت. از ابتدای سال جاری تاکنون نیز بیش از هفت میلیون و ۵۰ گرم زعفران در تالار کشاورزی معامله شده که انتظار می‌رود این رقم تا پایان سال با افزایش چشمگیری همراه شود. به گفته وی، پذیرش زعفران در بازار گواهی سپرده کالایی نیز در سال ۹۵ اجرایی شد و طی آن سال ۷۹۸۱ گرم از این محصول در قالب گواهی سپرده در بورس کالا معامله شد.

وی ادامه داد: در سال گذشته نیز بیش از یک میلیون و ۲۶۲ هزار گرم زعفران در بازار گواهی سپرده کالایی مورد دادوستد قرار گرفت و این رقم در سال جاری تاکنون به ۲۶۲ هزار و ۵۲۲ گرم رسیده است. مدیرعامل بورس کالای ایران همچنین از امکان حضور و دریافت کد معاملات بازار مشتقه برای خارجی‌ها خبر داد و گفت: علاوه بر معامله‌گران داخلی، خریداران خارجی نیز می‌توانند با دریافت کد معاملاتی بورس کالا، در معاملات نقدی و مشتقه زعفران حضور یابند. وی بعد از ارائه مشخصات عرضه زعفران در بورس کالا و تعریف دارایی پایه، ساعات معاملاتی، سقف تغییرات قیمتی و... به برگزاری جلسات هم اندیشی با نهادهای ذی ربط اشاره کرد و گفت: در راستای راه‌اندازی قراردادهای آتی زعفران پنج جلسه تخصصی میزکالایی با موضوع بررسی مشخصات قرارداد آتی زعفران برگزار شد. همچنین جلسات هم‌اندیشی و فرهنگ‎سازی با فعالان حوزه زعفران در تهران و شهرستان‎ها (تربت حیدریه، زاوه، شادمهر، مشهد، فریمان و کاشمر) و نیز جلسات متعدد تخصصی با شرکت‎های کارگزاری به منظور هم‎اندیشی و کسب آمادگی‎های لازم برگزار شد تا نظرات نهادهای ذی ربط و فعالان حوزه زعفران را برای آغاز این معاملات جویا شویم.