سدسازی به‌جای شیرین‌سازی آب/ خشکسالی سیستان و بلوچستان تشدید شد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - سید امیرحسین عظیمی: چابهار علی رغم ساحلی بودنش و صدالبته اهمیت راهبردیش پایین‌ترین سرانه دسترسی به آب را در کشور دارد، سرانه دسترسی به آب در کشور بالای ۹۰ درصد است؛ در سیستان و بلوچستان به گواه مسئولان استانی ۷۰ درصد و در چابهار حدود ۲۱ درصد است.

این سرانه اندک در حالی است که سیستان و بلوچستان نزدیک به دو دهه است که درگیر یک خشکسالی همه‌جانبه و فراگیر شده و این خشکسالی به گواه مسئولان هواشناسی سیستان و بلوچستان، امسال در تمام پهنه پهناورترین استان کشور محسوس شده است.

در روستاهای نوار ساحلی چابهار حتی یک متر لوله‌گذاری هم صورت نگرفته است

معین‌الدین سعیدی، رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار می‌گوید: ۹۰ درصد روستاهای عمدتاً نوار ساحلی چابهار فاقد شبکه آب‌رسانی هستند و به‌صورت سقایی آب‌رسانی می‌شوند.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌افزاید: تنها ۲۱ درصد جمعیت ۳۰۰ هزارنفری شهرستان چابهار به شبکه آب دسترسی دارند که آن‌هم به‌صورت مداوم نیست، آب شهر چابهار دهه‌هاست جیره‌بندی است و گاها برخی محله‌ها هفته‌ها آب ندارند.

سعیدی تصریح می‌کند: هم‌اکنون ۴۶۷ روستای شهرستان عمدتاً ساحلی چابهار به‌وسیله تانکر آبرسانی می‌شوند، در روستاهای نوار ساحلی چابهار نظیر «بریس» و «پسابندر» بااهمیت ویژه شیلاتی برای کشور و با جمعیتی بالغ‌بر ۶ هزار نفر حتی یک متر لوله‌گذاری هم صورت نگرفته است.

خشکسالی‌ میلیاردها تومان به روستاییان چابهار خسارت وارد کرده و آن‌ها را مجبور ساخته به‌خاطر بی‌آبی به‌صورت فزاینده‌ای به شهر مهاجرت کنندرئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار می‌گوید: خشکسالی‌ پی‌درپی میلیاردها تومان به روستاییان چابهار خسارت وارد کرده و آن‌ها را مجبور ساخته به‌خاطر بی‌آبی به‌صورت فزاینده‌ای به شهر مهاجرت کنند؛ چابهار به‌واسطه این مهاجرت‌ها بالاترین نرخ رشد جمعیت و رشد حاشیه‌نشینی نسبت به جمعیت را در کشور پیداکرده است. روستاییانی که هم‌اکنون با شرایطی فاجعه‌بار در حاشیه‌شهر چابهار زندگی می‌کنند روزی بهترین و مرغوب‌ترین‌ میوه‌های گرمسیری نظیر موز، انبه و ... را در مزارع «باهوکلات» پرورش می‌دادند.

سدسازی به‌جای شیرین‌سازی؛ تیر خلاص به روستاییان

زمانی که از بی‌آبی و خشکسالی در روستاهای نوار ساحلی چابهار سخنی به میان آورده می‌شود اولین راهکار و راهبردی که به ذهن یک انسان آگاه می‌رسد استفاده از آب دریا و شیرین‌سازی آن برای استفاده شرب و یا حتی کشاورزی است؛ دقیقاً تجربه‌ای که به‌صورت موفقیت‌آمیز در کشورهای بی‌آب و خشک حاشیه خلیج‌فارس اجرا شده و بیابان‌های آن‌ها را تبدیل به مکان هایی تفریحی و توریستی کرده است.

اما باوجود آب‌های بی‌انتهای عمان، راه‌حلی که به نظر مدیران در سال‌های قبل برای رفع مشکل بی‌آبی چابهاری‌ها آمده سدسازی است، پروژه‌ای رد شده و گاها مخرب در کشورهای حداقل درحال‌توسعه.

دو سد بزرگ «پیشین» و «زیردان» بر روی رودخانه‌های بالادست شهرستان چابهار در حالی احداث شدند که هیچ تدبیری برای ایجاد شبکه‌های پایین‌دست آن‌ها نشددو سد بزرگ «پیشین» و «زیردان» بر روی رودخانه‌های بالادست شهرستان چابهار در حالی احداث شدند که هیچ تدبیری برای ایجاد شبکه‌های پایین‌دست آن‌ها نشد. این یعنی علاوه‌بر آنکه از نعمت دریا برای شیرین‌سازی آب به مردم بی‌آب نوار ساحلی بهره‌گیری نشد با ساخت سدها و آن‌هم بدون اجرای شبکه‌های پایین‌دست تیر خلاصی به مردم زیان‌دیده از خشکسالی خورد.

رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار می‌گوید: جای سؤال است برای ما و مردم چابهار که چرا از آب دریا برای شیرین‌سازی استفاده نمی‌شود، زمانی طرح آب‌رسانی از چابهار به فلات مرکزی ایران مطرح بود، شاید آن طرح فعلاً شدنی نیست ولی برای مردم چابهار که در کنار دریا زندگی می‌کنند که این طرح حتمی است.

سعیدی می‌افزاید: این واقعاً بی‌تدبیری است که سد ایجاد بشود، آب پشت سد بلااستفاده سال‌ها بماند و هیچ راهکاری برای ایجاد شبکه‌های پایین‌دست نشود، آن‌هم در روستاهای نوار ساحلی چابهار.

سدهای «پیشین» و «زیردان» بلای جان روستاییان

سد «پیشین»، یکی از سدهای بالادست چابهار است که در دهه ۷۰ برای آبرسانی ۲۰۷ روستای پایین‌دست احداث شد اما عملیات اجرایی شبکه پایین‌دست آن مهرماه ۹۶ آغاز شد؛ ۲۰ سال بعد، مدیرعامل آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان گفته: طرح ایجاد شبکه زهکشی کشاورزی و آشامیدنی پایین‌دست سد ۱۷۵ میلیون مترمکعبی «پیشین» شهرستان سرباز که طرح مطالعاتی آن از سال ۷۶ آغازشده و مهرماه ۹۶ عملیات اجرایی آن آغازشده است، هم‌اکنون حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و اعتبار تکمیلی برای بهره‌برداری از آن نیز حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است.

سد «زیردان»، دیگر سد بالادست چابهار نیز در سال ۹۰ به‌بهره‌برداری رسید و عملیات احداث شبکه پایین‌دست آن نیز از سال ۸۴ آغازشده که آن‌هم مثل سد «پیشین» به دلیل عدم هم‌زمانی بهره‌برداری از سد و شبکه پایین‌دست مقدار زیادی آب سال‌هاست در پشت این سد گیر افتاده و در حال خشک شدن است.

مدیرعامل آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان گفته: آب‌رسانی به ۷۱ هزار نفر در ۲۶۱ روستای شهرستان چابهار و قصرقند از سد ۲۰۷ میلیون مترمکعبی «زیردان» از سال ۸۴ آغازشده و هم‌اکنون ۵۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. تاکنون برای این طرح بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه شده و حدود ۱۰۰ میلیارد تومان دیگر برای بهره‌برداری از آن اعتبار لازم است.

اما سد «زیردان» وضعیتی نسبتاً بهتر از سد خشک‌شده «پیشین» دارد زیرا عملیات احداث شبکه پایین‌دست سد «پیشین» آن‌قدر طولانی شد که این سد خشکید.

مجیب حسنی فرماندار شهرستان سرباز اخیر گفته: هم‌اینک حجم آب سد «پیشین» کمتر از ۲۵ میلیون مترمکعب است که ۱۸ میلیون مترمکعب آن رسوب و غیرقابل بهره‌برداری است، این یعنی عملاً سد «پیشین» بلااستفاده و خشک‌شده است.

سد «پیشین» در حالی خشک می‌شود که قرار بود با احداث شبکه پایین‌دست آب آشامیدنی آن به بیش از ۹۷ هزار نفر از مردم ۲۰۷ روستای شهرستان «سرباز» و شرق چابهار آب‌رسانی کند و این ‌روستاها را بعد از سال‌ها محرومیت و آب‌رسانی سقایی، از نعمت آب برخوردار کند.

سد «زیردان» هم‌زمان با افتتاح آن در سال ۹۰ به دلیل بارندگی خوبی که در آن سال اتفاق افتاد پرآب شد، این سد به گواه مدیران منابع آب سیستان و بلوچستان ۷۰ میلیون مترمکعب آب داشته است، اما باوجود خشکسالی از رهاسازی این آب مخالفت می‌شد.

رهاسازی ۱۸ میلیون مترمکعب آب سد «زیردان» پس از خشکیدن سد «پیشین»

کار به‌جایی رسید که پس از خشک شدن سد «پیشین» و پیگیری‌های مداوم دهیاری‌های روستاهای پایین‌دست و صدالبته گزارشی تحت عنوان «تعلل در اجرای شبکه‌های آب پایین‌دست سدها کار دست روستاییان داد» در خبرگزاری مهر، ۱۸ میلیون مترمکعب از آب این سد در هفته اخیر رهاسازی شد و ۱۵۷ روستای پایین‌دست این سد با جمعیتی بیش از ۵۵ هزار نفر را به‌صورت مقطعی و پس‌از سال‌ها خوشحال کرد.

هم‌اکنون سد «زیردان» حدود ۵۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره‌شده دارد و منتظر به‌بهره‌برداری رسیدن شبکه پایین‌دست آن است.

خط انتقال آب «زیردان» در هفته دولت به‌بهره‌برداری می‌رسد

معین‌الدین سعیدی رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار می‌گوید: خط انتقال آب از سد زیردان به‌ «پیر سهراب» و آبرسانی به ۲۶۱ روستای پایین‌دست هم‌اکنون معطل ۱۴ کیلومتر لوله‌گذاری است. قول‌های زیادی در سال‌های اخیر برای به‌بهره‌برداری رسیدن پروژه سد «زیردان» داده‌شده ازجمله قول استاندار سابق، او قول داده بود سال ۹۵ پروژه آبرسانی این سد به بهره برداری برسد که عملی نشد.

وی می‌افزاید: آخرین قولی که به ما دادند، بهره‌برداری از پروژه سد «زیردان» در هفته دولت، شهریورماه امسال است که امیدواریم عملی شود تا لااقل آب سد «زیردان» مانند «پیشین» بلااستفاده خشک نشود و حداقل از مقداری که مانده مردم در شبکه‌ها استفاده کنند.

رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار تأکید می‌کند: سدهای چابهار اکوسیستم منطقه را با سدکردن آب از بین برده، مردم چابهار به‌صورت سنتی و ادواری یک نظام برای بهره‌برداری از آب داشتند، جوری که آب به همه روستاییان پایین‌دست برسد اما ساخت سدها خشکسالی را تشدید کرده است.

شیرین‌سازی آب‌های عمان راه برون‌رفت از بی‌آبی در سیستان و بلوچستان

با همه این تفاسیر اما همچنان شیرین‌سازی آب‌های عمان بهترین راهکار برای آب‌رسانی به حداقل چابهاری‌هاست.

نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی پیش‌تر در گفت‌وگو با مهر گفته بود: بارها اعلام کردم تنها راه برون‌رفت از بحران بی‌آبی در سیستان و بلوچستان شیرین‌سازی آب‌های عمان ابتدا برای چابهار و کنارک و سپس در مراحل بعد بقیه شهرهای استان است.

عبدالغفور ایران نژاد افزود: هم‌اکنون تنها منبع آب بهداشتی مردم چابهار و کنارک، آب شیرین‌کن کنارک با ۲۸ هزار مترمکعب ظرفیت روزانه است که باآنکه قدیمی و فرسوده است باید با این ظرفیت اندک جوابگوی جمعیت چابهار، کنارک، صنایع و برخی روستاها باشد.

وی تأکید کرد: برای جمعیت فعلی حدوداً ۱۰۰ هزارنفری شهر چابهار نیاز به حداقل ۴۰ تا ۵۰ هزار مترمکعب آب است تا شهر چابهار از وضعیت جیره‌بندی آب دربیاید و آب شبانه‌روزی داشته باشد اما در حال حاضر سهم شهر چابهار از آب‌شیرین کن کنارک حدود ۱۲ هزار مترمکعب است؛ یعنی در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۲۸ هزار مترمکعب کمتر از نیاز آبی.

نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: با توجه به نیاز موجود در شهر و روستاهای ساحلی شهرستان چابهار و کنارک احداث یک آب‌شیرین کن ۲۰۰ هزار مترمکعبی برای شهرستان چابهار و یک ۱۰۰ هزار مترمکعبی برای کنارک لازم است تا مردم حوزه شهرستان چابهار از کنارک تا «گواتر» به حداقل‌های موجود در سرانه شبکه آب بهداشتی دسترسی پیدا کنند.

ایران نژاد همچنین پیشتر در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها گفته بود: بالغ‌ بر ۱۰ شرکت و سرمایه‌گذار داخلی و خارجی تمایل خود را برای احداث آب‌شیرین‌کن اعلام کرده‌اند اما عده‌ای به دلایل نامشخص اجازه فعالیت و تأمین آب شھر و روستاهای چابهار و جنوب استان را نمی‌دھند.

وزارت نیرو به آب‌شیرین‌کن‌ها تضمین خرید نمی‌دهد

رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار نیز می‌گوید: با توجه به بحران آب در شهرستان چابهار علی رغم ظرفیت و موقعیت بندری این شهرستان، تاکنون سرمایه‌گذاران زیادی ازجمله بومی‌ها و غیربومی‌ها برای احداث آب‌شیرین‌کن ابراز تمایل کردند، سرمایه‌گذاران صریحاً اعلام کردند که تمام سرمایه‌گذاری‌های احداث آب‌شیرین‌کن را انجام می‌دهند منوط به اینکه وزارت نیرو به آن‌ها تضمین خرید بدهد که این را هم که اصول اولیه برای سرمایه‌گذاری است؛ وزارت نیرو متعهد نشده است.

عدم تضمین وزارت نیرو برای احداث آب‌شیرین‌کن‌ها در حالی است که هم‌اکنون عملیات احداث شبکه پایین‌دست دو سد بزرگ شهرستان چابهار سال‌هاست در پیچ‌وخم اعتبارات مانده استمعین‌الدین سعیدی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: عدم تضمین وزارت نیرو برای احداث آب‌شیرین‌کن‌ها در حالی است که هم‌اکنون عملیات احداث شبکه پایین‌دست دو سد بزرگ شهرستان چابهار که بی‌آبی حداقل روستاهای چابهار را برطرف می‌کند سال‌هاست در پیچ‌وخم اعتبارات مانده است؛ سد پیشین و سد زیردان در حالی در دهه ۷۰ شروع به ساخته‌شدن کردند و به‌بهره‌برداری رسیدن که آب ‌را پشت سد بلااستفاده گذاشتند و هیچ تدبیری برای احداث شبکه پایین‌دست آن‌ها نشد.

وی تصریح می‌کند: در کشورهای توسعه‌یافته سدسازی یک پروژه رد شده است، چه برسد به آن‌که بخواهد سد درجایی مثل چابهار که قابلیت شیرین سازی آب دریا را با کمترین هزینه دارد ساخته شود و هیچ تدبیری برای شبکه پایین‌دست سد نشود؛ درمجموع مردم چابهار بر این باورند با توجه به بحران بی‌آبی در یک نقطه بندری مثل چابهار، وزارت نیرو تشنگی ساحل‌نشینان چابهاری را یا نمی‌شنود و یا باور ندارد.

محیط‌زیست هم با شیرین‌سازی آب موافق است

آن‌طور که پروین فرشچی، معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها گفته، انتقال آب از دریای عمان محدودیت زیست‌محیطی ندارد.

فرشچی با اشاره به اینکه در بحث انتقال آب دریای عمان تأکید دارم که حتماً استان سیستان و بلوچستان در اولویت قرار گیرد، تصریح می‌کند: اگرچه کم‌آبی و بی‌آبی در سه استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان رضوی بیداد می‌کند اما سیستان و بلوچستان به دلیل مجاورت با دریای عمان باید در اولویت آب‌رسانی قرار گیرد.

معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌افزاید: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا ۳ سال آینده استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان رضوی حتماً به منابع آبی جدید نیاز دارند و انتقال آب حتماً بایدانجام شود. عمق دریای عمان برای ایجاد تأسیسات آب‌شیرین کن خیلی زیاد است و شرایط آن با وضعیت بسته دریای خزر و نیمه بسته خلیج‌فارس متفاوت است.

هرچه که باشد در این شرایط حتی محیط‌زیست هم استفاده از آب دریای عمان را برای نه‌تنها سیستان و بلوچستان بلکه سه استان مجاز لازم دانسته است، اما این‌که چرا در سال‌های گذشته و اخیر راه‌حل شیرین‌سازی آب حداقل برای چابهاری‌ها در دستور کار قرار نگرفته و گاها در برابر آن سنگ‌اندازی شده است، جای سؤال است.